نمایه‌سازی آیات؛ ویژگی بارز تفسیر «راهنما»
گروه معارف: تفسیر «راهنما» اثر آیت‌الله هاشمی رفسنجانی اثری ماندگار به شمار می‌رود که با نمایه‌سازی آیات قرآن و تفسیر موضوعی از نوآوری خاصی برخوردار است.
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد عابدینی، استاد حوزه علمیه اصفهان، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان، با بیان اینکه یکی از فعالیت‌های ماندگار آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در حوزه اندیشه، تفسیر «راهنما» است، اظهار کرد: آقای هاشمی قبل از انقلاب، زمانی که در زندان بود، حدود بیست دفتر دویست برگ، مطالب قرآنی یادداشت کرد.
وی افزود: شیوه تفسیر ایشان به این صورت بود که تمام نکاتی را که از یک آیه برداشت می‌کرد، به صورت یک فیش نوشته و بعد نمایه می‌زد و در پایان، کاربردهای هر آیه را متذکر می‌شد؛ برای مثال، در کنار واژه دنیاطلبی به صورت فهرست‌وار اشاره شده که این عارضه از عوامل آسیب‌رسان به مواردی همچون رشد، تربیت، اخلاق و... است.
حجت‌الاسلام عابدینی ادامه داد: به همین سبک و سیاق، ایشان چهل هزار فیش در مورد نکات قرآنی تهیه کرد و آنها را در زندان به صورت مخفیانه به همسرش داد و بعد از آزادی از زندان برای انتشار آنها اقدام کرد. دفتر تبلیغات اسلامی عهده‌دار انتشار این فیش‌ها شد و در طول دوازده سیزده سال، حدود پنجاه تن از فضلای حوزه در مرکز فرهنگ و معارف قرآن روی محتوای این فیش‌ها کار کردند و در نهایت مجموعه‌ای به نام تفسیر راهنما شکل گرفت.
استاد حوزه علمیه اصفهان بیان کرد: تدوین «کلید دستیابی به معانی و مفاهیم قرآن کریم» از اقدامات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بود که نام آن را «فرهنگ قرآنی» گذاشت که بر اساس آن طبق حروف الفبای فارسی موضوع مورد نظر انتخاب می‌شود؛ برای مثال موضوع تربیت در دوازده بخش، تقسیم‌بندی و توضیح داده شده که شامل آسیب‌شناسی تربیت، آگاهی در تربیت، الگوهای تربیتی، اهمیت تربیت، تربیت انسان و... است.
وی گفت: آنچه از تفسیر بجا مانده از آیت‌الله هاشمی رفسنجانی برآورد می‌شود، اینکه ایشان فکر منسجم و منظمی داشته و دیدگاهش نسبت به قرآن منحصر‌به‌فرد بود، به این صورت که ایشان در تفسیر راهنما؛ مثل سایر تفاسیر که به ترتیب آیه‌ها پیش می‌روند، عمل نکرده، بلکه شیوه کار ایشان این بوده که چه نکاتی را می‌توان از آیات قرآن استنباط کرد؛ به عبارت دیگر، با توجه به دیدگاه خاصی که در تفسیر داشتند، به نمایه‌سازی آیات قرآن پرداختند.
حجت‌الاسلام عابدینی با بیان اینکه تاکنون در میان شیعه و سنی، کسی به لحاظ محتوایی به این شکل عمل نکرده است، گفت: ایشان به گونه‌ای متفاوت با سایرین به مباحث قرآنی ورود پیدا کرده؛ برای مثال به بیان مصادیق رحمانیت که در قرآن کریم به آن اشاره شده، پرداخته است. علاوه بر این، ایشان برخلاف سایر مفسران که در آثار خود از مطالب منابع دیگر استفاده می‌کنند، در کتاب خود هیچ گونه ارجاع و استفاده‌ای از مطالب سایر مفسران انجام نداده و فقط فهم خود را از آیات آورده است.
وی با اشاره به اینکه اولین نرم‌افزار قرآنی با نام «تبیان3» که در سال ۱۳۷۶ منتشر شد، همین مجموعه تفسیر آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بود، اظهار کرد: ایشان در تفسیر خود، از زیاده‌گویی و توضیح واضحات و آوردن شأن نزول آیات و نقل قول از سایر مفسران خودداری کرده و در واقع ویژگی بارز و برجسته تفسیر ایشان، نمایه‌بندی و تفسیر موضوعی است.
استاد حوزه علمیه اصفهان افزود: با توجه به اشراف و تسلط آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به این شیوه خاص، برخی از بزرگان نظیر آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله منتظری به ایشان لقب قرآن پژوه منحصر‌به‌فرد را داده‌اند.
