ویژگی‌های تلاوت مصری‌ها در مقایسه با دیگر قاریان

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی البدیل، شاید آنچه که باعث تمایز قرائت به سبک مصری نسبت به دیگر قاریان جهان شده است، در وهله نخست، دقت زیاد قاریان این مرز و بوم در به کار بردن احکام تجوید، رعایت میزان مد و غنه در تلاوت، احکام مخارج حروف، بیان دقیق صفات حروف مانند جهر و همس، شدت و رخوت، اوج و فرود، انفتاح و انطباق و قلقله و صفیر(سوت) و تفشی و غیره است.
این دقت در تلاوت مصری‌ها اعتماد عمیقی را ایجاد کرد، به‌گونه‌ای که باعث شد طی دو قرن گذشته قاریان سرشناس مصری، مرجع اصلی کتابت قرآن و تصحیح و تطبیق رسم‌الخط مصحف‌هایی باشند که در دیگر بلاد اسلامی نگارش می‌شدند.
بنابراین گزارش، در دهه‌های اول قرن 20، برخی کشورهای عربی نسخه‌های قرآن خود را با مصحفی که شیخ «علی محمد الضباع»(علامه شیخ نورالدین علی بن‌محمد ملقب به الضباع که شیخ‌القراء و بزرگ قاریان مصر بود) در آن علامت‌های مخصوصی را برای قرائت ثبت کرده‌ بود، مطابقت می‌دادند؛ این نسخه علامت‌دار، مراد و مقصود هر قرآن‌آموزی بود که می‌خواست فن قرائت را به شکل حرفه‌ای بیاموزد.
بدون شک دقت در احکام تجوید و رعایت کامل قواعد تلاوت در نخستین مجموعه‌های صوتی از قرآن کریم(موسوم به مصحف مرتل) که توسط شیخ محمود خلیل الحصری در سال 1961 میلادی ضبط و روانه بازار شد، بیشترین هوادار را داشت.
«لبیب السعید»، صاحب ایده مجموعه‌های صوتی قرآن کریم در این باره می‌گوید: با وجود اینکه استاد الحصری بر قرائت قرآن مسلط و رئیس انجمن قاریان مصر بود، اما کمیته ناظر بر ضبط تلاوت‌ها که متشکل از قاریان بزرگی چون عبدالفتاح قاضی، عامر عثمان، عبدالعظیم الخیاط، محمد سلیمان صالح و محمود حافظ برانق بود، گاهی از الحصری می‌خواستند تا برخی مقاطع قرآنی را به شکلی هدفمند در قرائت تکرار کند.
اما ویژگی اصلی و دوم تلاوت قاریان مصری، تلاوت آهنگین قرآن براساس مقام‌های نغمات عربی است که باعث می‌شود قرائت‌ به زیباترین صوت و سبک ارائه شود و چون از دل برآید، لاجرم بر دل بنشیند، یعنی رخوت و بی‌میلی را از مستمع برطرف می‌کند و به او شوق و شعفی مضاعف می‌بخشد.
بنابراین گزارش، قاریان مصری مجموعه‌ای از مقام‌های شرقی را که در رأس آن‌ «بیاتی»، «صبا»، «حجاز»، «نهاوند»، «رست»(راست)، «سیکاه(سه‌گاه)» و «عجم» و تا حدی مقام «کرد» است، در تلاوت‌های خود استفاده می‌کنند. همچنین گاهی دیده شده است که تلاوت‌ خود را با برخی مقام‌های فرعی چون: «شوری»، «هزام»، «بستنکار»، «جهارکاه(چهارگاه)» و «عشّاق مصری» در هم می‌آمیزند.
اغلب قاریان مصری علی‌القاعده تلاوت خود را با مقام بیاتی آغاز می‌کنند و با همان مقام به پایان می‌رسانند. شیخ «مصطفی اسماعیل»، نقش برجسته و فعالی در تثبیت این قاعده موسیقایی و نیز نهادینه کردن اصل «اوج گرفتن» در تلاوت داشت. اگرچه قاریان مصری همواره تلاش می‌کنند تلاوت را با گام پایین «قرار»[در موسیقی مقامی عرب به اصوات بم، اصولاً «قرار» گفته می‌شود و لذا اگر کسی با صدای بم تلاوت خود را آغاز کند، گفته می‌شود که وی با قرار شروع کرده، قرار نیز به معنی آرام گرفتن است] آغاز کنند و سپس به تدریج اوج می‌گیرند تا به «جواب» و بعد از آن به مرتبه «جواب الجواب» برسند که این مرتبه تلاوت مخصوص قاریانی با صوت‌های قوی است.
ویژگی‌ سوم و مهم تلاوت قاریان مصری، استفاده از قرائات‌ مختلف هفت‌گانه یا دهگانه به‌ویژه در محافل رسمی و سالن‌های اجرا است؛ این نوع اجرا به احیای تلاوت‌های متواتر کمک می‌کند تا قاری خود را تنها به تلاوت قرآن به روایت حفص از عاصم که در بیشتر کشورهای اسلامی مرسوم و یا روایت قالون و ورش که در حال حاضر در کشورهای مغرب عربی باب است، محدود نکند.
تلاوت‌های قاریان مصری با روایت‌های متعددی ضبط شده است؛ مهم‌ترین آن‌ها، روایت ورش از نافع، حمزه الکوفی، السوسی از ابی عمرو، البزی از ابن‌کثیر و کسائی کوفی است. قاری در تلاوت خود گاهی به یک روایت بسنده می‌کند، گاهی روایت را تغییر می‌دهد و بعضاً یک آیه را بنابر روایات متعددی که دارد، تلاوت می‌کند. بدون شک تلاوت با قرائت‌های مختلف تمرکز و توجه مستمع را جلب می‌کند و به‌صورت عملی نیز باعث می‌شود تا قرائات به روایات مختلف از طریق اجرا و احیا در جمع عموم شنوندگان، حفظ نگاه داشته شود و فقط به مؤسسه‌های علمی و متخصصان و کارشناسان محدود نشود.
اما نکته آخر اینکه جمعیت شیوخ و اساتید قرآن که متولی صدور اجازه‌نامه قرآنی برای قاریان و حافظان قرآن مصر است، تنها به قاریانی که استعداد واقعی، توانایی علمی و توانمندی صوتی داشتند، مجوز اجرا می‌دادند و این شرایط متعلق به ده‌ها سال قبل از دوره اجراهای رادیویی بود تا اینکه دولت مصر رادیوی خود را سال 1934 میلادی راه‌اندازی کرد و این سخت‌گیری ادامه داشت، لذا تنها قاریان نابغه و با استعداد از طریق کمیته‌هایی سخت‌گیر جهت ارزیابی به‌دور از هرگونه پارتی‌بازی انتخاب می‌شدند، این سبک انتخاب قاریان خوش‌صدا تا اواخر دهه شصت و اوایل دهه هفتاد یعنی قبل از اینکه دوران تأسف‌آور پسرفت قاریان، آغاز شود، ادامه داشت.
با توجه به تمام این ویژگی‌هایی که برشمرده شد، تلاوت قاریان مصری چراغ راه و مشعلی برای قاریان رهرو شد تا آنجا که کشورهای عربی و اسلامی برای برپایی محافل و مراسم خود به‌ویژه در ماه مبارک رمضان به دعوت از قاریان بزرگ مصری روی آوردند. قاریان مصری مدعو نیز در این سفرها با تجلیل، بزرگداشت و استقبال‌های رسمی و ملی باشکوهی مواجه و برخی از آن‌ها هنگام خروج از مجالس روی دوش حضاری حمل می‌شدند که از قاری مهمان می‌خواستند مدت بیشتری در کشور آن‌ها بماند.