کرسی ترویجی عدالت و مصلحت برگزار شد
گروه حوزه‌های علمیه: کرسی علمی ترویجی عدالت و مصلحت از سوی حلقه تخصصی عدالت‌پژوهی مرکز مطالعات بینارشته‌ای، دوم اسفند در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی دفتر قم برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در ابتدای این کرسی، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سخنانی با بیان اینکه مسئله‌ای که ممکن است با اصل برابری و به طور کلی با مفهوم عدالت، تزاحم پیدا کند، «مصلحت» است عنوان کرد: پرسش اصلی اینجاست که آیا می‌توان به نام مصلحت، از اجرای عدالت کوتاه آمد؟ محدوده عدالت و مصلحت هریک تا کجاست؟ «مصلحت» مفهومی مستقل و حاکم بر تمام ارزش‌های حقوقی است و یا اجرای عدالت به هر قیمتی، خود بالاترین «مصلحت» است؟
وی تاکید کرد: مطابق تعریف عدالت به وضع الشیء فی موضه و قرار دادن «حق» به مثابه ملاک این جای‌گذاری یا اعطای حق به صاحبان آن، طبیعتاً این گونه عدالت نه‌تنها با مصلحت پیشینی منافاتی ندارند بلکه عملاً این دو مفهوم در مصادیق مختلف با یکدیگر توافق دارند و اساساً دوگانگی وجود ندارد تا قرار باشد به تقدّم یا تأخر یکی بر دیگری حکم شود.
در ادامه این کرسی، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، رئیس دبیرخانه انجمن‌های علمی حوزه در سخنانی گفت: در بررسی مصلحت و عدالت، هر دو طرف ظرفیت بحث زیادی دارد و باید ابتدا روشن کنیم که کدام قسمت از عدالت با کدام قسمت از مصلحت تعارض دارد.
وی ادامه داد: ارایه‌دهنده بیشتر مباحث خود را بر روی تعریف لغوی متمرکز کرده است در حالی که به لحاظ معرفت‌شناسی نیز باید بیشتر بحث میشد و حداقل اینکه روی معنای اصطلاحی بیشتر بحث صورت می‌گرفت.
مهاجرنیا با بیان اینکه هم اکنون جایگاه بحث به‌روشنی تبیین نشده که موضوع لغوی و یا معرفت‌شناسی است عنوان کرد: ارایه‌دهنده با ساده‌سازی بحث عملا تعارض میان مصلحت و عدالت را از بین‌رفته تلقی کرده ولی در واقع این طور نیست و گاهی تعارضاتی در کشور ایجاد می‌شود.
مهاجرنیا با ذکر مثالی ادامه داد: در برخی موارد حکم حکومتی که از روی مصلحت صادر شده با عدالت در تزاحم قرار می‌گیرد که به گفته شما هیچ حکمی بر شرع مقدم نیست، در حالی که امام راحل فرمود حکم حکومتی حکم اولی است.
رئیس دبیرخانه انجمن های علمی حوزه افزود: موارد اشتراک معانی در عالم خارج و یا عالم استنباط باید بیان شود و همان‌طور که مصلحت جنبه پیشینی ندارد عدالت هم پیشینی و پسینی دارد که باید با هم نسبت‌سنجی و مقایسه شود.
استاد و محقق حوزه اظهار کرد: در بسیاری موارد داریم که عدالت مقدم می‌شود و مواردی هم مصلحت مقدم می‌شود؛ مثلا وقتی وضع جامعه نا امن است باید حکومت نظامی اعلام کنیم که این حکومت نظامی بسیاری از موازین عدالت را زیر سؤال می‌برد ولی براساس مصلحت صورت می‌گیرد.
وی ادامه داد: در فقه، مصلحت سه جور مورد بحث قرار می‌گیرد؛ اگر این سه مدل را با عدالت مقایسه کنیم نتایج بهتری گرفته می‌شود که مصلحت گاهی به معنای تشریح فلسفه احکام شرعی و مصلحت نفس‌الامری است.
مهاجرنیا عنوان کرد: گاهی مصلحت قید متعلق احکام شرعی است و حکمی بیان شده و مصلحت قیدی بر آن است مانند اینکه فرد دارای ولایت با شرط رعایت مصالح امت می‌تواند اعمال قدرت کند که در مقایسه با عدالت، این مسئله عین عدالت است.
مهاجرنیا افزود: نوع دیگر این است که مصلحت دلیل استنباط حکم شرعی باشد؛ یعنی می‌گوییم این حکم را به دلیل مصلحت دادیم که در دوره فعلی نیز بیشتر با این مسئله سر و کار داریم چون .شبهه مطرح شده در دوره فعلی این است که در مواقعی خود مصلحت دلیل شرعی می‌شود که باید این موضوع را با خود عدالت مقایسه کنیم.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمدی جورگویه، استاد حوزه و ناقد کرسی در سخنانی گفت: اضطراب در تعابیر و اصطلاحات مطرح شده در متن ارایه شده توسط محقق وجود دارد که معتقدم باید اصلاح شود.
وی افزود: محقق میان عقل و دلیل شرعی تفاوت قائل شده است در حالی که عقل، خودش دلیل شرعی است همچنین تفریع در مباحث به‌درستی روشن و مشخص نشده است.
محمدی جورگویه عنوان کرد: محقق در تعریف عدالت، آن را وضع شیء در جای خود از یکطرف بیان کرده و از سوی دیگر نیز تعریف عدالت را اعطای حق هر ذی حقی برشمرده و این دو را معادل یکدیگر تعریف کرده در حالی که در تعریف با یکدیگر تفاوت دارند.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه دلالت روایات بر تعریف عدالت در این مطلب به‌خوبی روشن نیست ادامه داد: از طرف دیگر تعریف مشخصی نیز از مصلحت ارائه نشده البته ضوابط آن بیان شده ولی آیا همه این ضوابط لازم بوده است؟.
این محقق همچنین با طرح این سؤال که آیا مصلحت پسینی در مقاطعی عدالت نیست؟ تصریح کرد: آیا عدالت و مصلحت در یک رتبه هستند یا در طول یکدیگر هستند؟ چون گاهی رعایت مصلحت از ضوابط اجرای عدالت است که در هر صورت این مسایل نیز باید به روشنی در این مطالب بحث شود.
در این کرسی دو تن از حاضران نیز به ارایه دیدگاه‌های خود در این زمینه پرداختند و نقدهایی به مطالب ارایه شده وارد کردند که محقق این کرسی ضمن پذیرش بسیاری از ایرادات وارده به برخی نقدها نیز پاسخ داد.
