حسین علوی‌مهر:
بنیان‌های تز اصلاحی شهید مطهری در قرآن/ تبعات غفلت از باطن
گروه اندیشه: حجت‌الاسلام علوی‌مهر با اشاره به این‌که اصلاح ظاهر برای تحول انسانی ناکافی است، گفت: تز اصلاحی آقای مطهری از داده‌ها و آموزه‌های قرآنی قابل استخراج است که مومن اگر دچار لغزش، خطا و گناه بشود خداوند متعال توبه را به عنوان ابزار اصلاحی و ابزاری که جبران کننده گناه است در نظر گرفته است که باعث می‌شود که انسان به گناه باز نگردد قرار داده است.
حجت‌الاسلام و المسلمین حسین علوی‌مهر، استاد حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که اصلاح درون چه جایگاهی در تعالیم دینی دارد، گفت: بحثی است با نام تز اصلاحی در اسلام که به اصلاح زندگی و درون اشاره می‌کند. آقای مطهری نام تز اصلاحی را مطرح کرده است. این بحث از داده‌ها و آموزه‌های قرآنی قابل استخراج است که مومن اگر دچار لغزش، خطا و گناه بشود خداوند متعال توبه را به عنوان ابزار اصلاحی و ابزاری که جبران کننده گناه است در نظر گرفته است که باعث می‌شود که انسان به گناه باز نگردد قرار داده است.
علوی‌مهر ادامه داد: در سوره تحریم با نام توبه نصوح این بحث مطرح شده است. در آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ: اى كسانى كه ايمان آورده ايد به درگاه خدا توبهاى راستين كنيد اميد است كه پروردگارتان بديهايتان را از شما بزدايد و شما را به باغهايى كه از زير [درختان] آن جويبارها روان است درآورد در آن روز خدا پيامبر ]خود] و كسانى را كه با او ايمان آورده بودند خوار نمىگرداند نورشان از پيشاپيش آنان و سمت راستشان روان است مى گويند پروردگارا نور ما را براى ما كامل گردان و بر ما ببخشاى كه تو بر هر چيز توانايى» (تحریم، 8) این بحث مطرح شده و آثار ارزشمندی در این آیه مانند آمرزش گناهان، ورود به بهشت و ... برای توبه مطرح می‌شود.
وی افزود: قرآن غیر از مسئله توبه مرتب اشاره می‌کند «إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا...: مگر كسانى كه توبه كردند و [خود را] اصلاح نمودند» (بقره، 160) و مراد اصلاح خود است. قرآن مومنان را فرا می‌خواند که اگر راه خطایی را رفته‌اند و الان می‌خواهند راه جدیدی را طی کنند، با برکت اصلاح درون و اصلاح کردن آن، به پیشرفت انسانی برسد.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: موارد متعددی است که اگر کسی اشتباه و گناه کند، خداوند او را دعوت به ایمان و اصلاح خود می‌کند. اصلاح مراتبی دارد و بالاترین مرتبه آن توبه نصوح است که عرض شد. امام سجاد(ع) نیز در کتاب صحیفه سجادیه بابی به نام توبه دارد که در مناجات خمسه عشر هم آمده است و این مورد را مورد تاکید قرار می‌دهد. این راه تربیتی و روشی اصلاحی برای انسان است.
وی در پاسخ به این پرسش که مومن کسی است که راه خود را یافته است و ضرورت رجوع مومن به اصلاح درونی چیست؟ گفت: مسئله ظاهر با باطن متفاوت است. آنچه ما به آن می‌پردازیم و مردم خود را ملزم می‌دانند که آن را اصلاح کنند، اصلاحات ظاهری است. سر و روی انسان، چهره ظاهری انسان، لباس ظاهری و ... و در اینجا ارائه ظاهری مناسب در اولویت قرار می‌گیرد اما قرآن کریم نهان و اصلاح درون را مطرح می‌کند.
علوی‌مهر ادامه داد: تا درون انسان اصلاح نشود، انسان متحول نمی‌شود. ظواهر خود به خود قابل تغییر است، اما درون انسان به راحتی قابل تغییر نیست. یکی از موارد و پایه‌های تحول انسان درون، عقیده، ایدئولوژی و جهان‌بینی است که انسان باید در اعتقادات خود تجدید نظر بکند.
وی افزود: مولوی شعر زیبایی را دارد و می‌گوید که «ظاهر و باطن اگر باشد یکی/ نیست کس را در نجات او شکی/ در وجود ما هزاران گرگ و خوک/ صالح و ناصالح و خوب و خشوک» این نشان می‌دهد که بسیار مشکل است تا انسان بتواند درون خود را محافظت کند. به نظر مولانا اگر ظاهر و باطن انسان یکی و صالح باشد، شکی نیست که انسان متحول شود. ما ظاهر را مورد رسیدگی قرار می‌دهیم اما باطن را فراموش کرده‌ایم.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: روایتی از امام حسن(ع) است که می‌گوید من در شگفتم کسی که به فکر غذا خوردن خود هست چگونه به فکر غذای عقل که اندیشه و تفکر است نیست. بنابراین ما باید مرتب به درون خودمان نگاه و آن را اصلاح کنیم. مراقبت از درون بسیار مهم است و قرآن در این رابطه می‌فرماید «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لَا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ...: اى كسانى كه ايمان آورده ايد به خودتان بپردازيد هر گاه شما هدايت يافتيد آن كس كه گمراه شده است به شما زيانى نمى‌رساند...» (مائده، 105)
وی در پاسخ به این پرسش که عید قرآنی چگونه قابل تحقق است؟ گفت: امام علی(ع) سخن جالبی دارند که هر روز که در آن گناه نشود آن روز عید است. این تعبیر بسیار عمیق است، ما ممکن است شادکامی و عشق به پروردگار از درون داشته باشیم و اسم آن را عید بگذاریم.
وی در پایان گفت: در قرآن عید در جای دیگری هم مطرح است و آن جایی است که حضرت عیسی درخواست کردند که از آسمان مائده‌ای برای‌شان فرستاده شود «قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِنْكَ وَارْزُقْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ: عيسى پسر مريم گفت بار الها پروردگارا از آسمان خوانى بر ما فرو فرست تا عيدى براى اول و آخر ما باشد و نشانهاى از جانب تو و ما را روزى ده كه تو بهترين روزى‌دهندگانى» (مائده 114) بنابراین عنایتی و نعماتی که خداوند به بندگانش دارد، عید حساب می‌شود و در مجموع نعمت‌های پروردگار را می‌توان عید و شادباش بدانیم.
علوی‌مهر ادامه داد: در سوره تحریم با نام توبه نصوح این بحث مطرح شده است. در آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ: اى كسانى كه ايمان آورده ايد به درگاه خدا توبهاى راستين كنيد اميد است كه پروردگارتان بديهايتان را از شما بزدايد و شما را به باغهايى كه از زير [درختان] آن جويبارها روان است درآورد در آن روز خدا پيامبر ]خود] و كسانى را كه با او ايمان آورده بودند خوار نمىگرداند نورشان از پيشاپيش آنان و سمت راستشان روان است مى گويند پروردگارا نور ما را براى ما كامل گردان و بر ما ببخشاى كه تو بر هر چيز توانايى» (تحریم، 8) این بحث مطرح شده و آثار ارزشمندی در این آیه مانند آمرزش گناهان، ورود به بهشت و ... برای توبه مطرح می‌شود.
وی افزود: قرآن غیر از مسئله توبه مرتب اشاره می‌کند «إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا...: مگر كسانى كه توبه كردند و [خود را] اصلاح نمودند» (بقره، 160) و مراد اصلاح خود است. قرآن مومنان را فرا می‌خواند که اگر راه خطایی را رفته‌اند و الان می‌خواهند راه جدیدی را طی کنند، با برکت اصلاح درون و اصلاح کردن آن، به پیشرفت انسانی برسد.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: موارد متعددی است که اگر کسی اشتباه و گناه کند، خداوند او را دعوت به ایمان و اصلاح خود می‌کند. اصلاح مراتبی دارد و بالاترین مرتبه آن توبه نصوح است که عرض شد. امام سجاد(ع) نیز در کتاب صحیفه سجادیه بابی به نام توبه دارد که در مناجات خمسه عشر هم آمده است و این مورد را مورد تاکید قرار می‌دهد. این راه تربیتی و روشی اصلاحی برای انسان است.
وی در پاسخ به این پرسش که مومن کسی است که راه خود را یافته است و ضرورت رجوع مومن به اصلاح درونی چیست؟ گفت: مسئله ظاهر با باطن متفاوت است. آنچه ما به آن می‌پردازیم و مردم خود را ملزم می‌دانند که آن را اصلاح کنند، اصلاحات ظاهری است. سر و روی انسان، چهره ظاهری انسان، لباس ظاهری و ... و در اینجا ارائه ظاهری مناسب در اولویت قرار می‌گیرد اما قرآن کریم نهان و اصلاح درون را مطرح می‌کند.
علوی‌مهر ادامه داد: تا درون انسان اصلاح نشود، انسان متحول نمی‌شود. ظواهر خود به خود قابل تغییر است، اما درون انسان به راحتی قابل تغییر نیست. یکی از موارد و پایه‌های تحول انسان درون، عقیده، ایدئولوژی و جهان‌بینی است که انسان باید در اعتقادات خود تجدید نظر بکند.
وی افزود: مولوی شعر زیبایی را دارد و می‌گوید که «ظاهر و باطن اگر باشد یکی/ نیست کس را در نجات او شکی/ در وجود ما هزاران گرگ و خوک/ صالح و ناصالح و خوب و خشوک» این نشان می‌دهد که بسیار مشکل است تا انسان بتواند درون خود را محافظت کند. به نظر مولانا اگر ظاهر و باطن انسان یکی و صالح باشد، شکی نیست که انسان متحول شود. ما ظاهر را مورد رسیدگی قرار می‌دهیم اما باطن را فراموش کرده‌ایم.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: روایتی از امام حسن(ع) است که می‌گوید من در شگفتم کسی که به فکر غذا خوردن خود هست چگونه به فکر غذای عقل که اندیشه و تفکر است نیست. بنابراین ما باید مرتب به درون خودمان نگاه و آن را اصلاح کنیم. مراقبت از درون بسیار مهم است و قرآن در این رابطه می‌فرماید «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لَا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ...: اى كسانى كه ايمان آورده ايد به خودتان بپردازيد هر گاه شما هدايت يافتيد آن كس كه گمراه شده است به شما زيانى نمى‌رساند...» (مائده، 105)
وی در پاسخ به این پرسش که عید قرآنی چگونه قابل تحقق است؟ گفت: امام علی(ع) سخن جالبی دارند که هر روز که در آن گناه نشود آن روز عید است. این تعبیر بسیار عمیق است، ما ممکن است شادکامی و عشق به پروردگار از درون داشته باشیم و اسم آن را عید بگذاریم.
وی در پایان گفت: در قرآن عید در جای دیگری هم مطرح است و آن جایی است که حضرت عیسی درخواست کردند که از آسمان مائده‌ای برای‌شان فرستاده شود «قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِنْكَ وَارْزُقْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ: عيسى پسر مريم گفت بار الها پروردگارا از آسمان خوانى بر ما فرو فرست تا عيدى براى اول و آخر ما باشد و نشانهاى از جانب تو و ما را روزى ده كه تو بهترين روزى‌دهندگانى» (مائده 114) بنابراین عنایتی و نعماتی که خداوند به بندگانش دارد، عید حساب می‌شود و در مجموع نعمت‌های پروردگار را می‌توان عید و شادباش بدانیم.
