اسدی‌گرمارودی عنوان کرد:
حضرت فاطمه(س)؛ تجلی تامه ذات الهی
گروه اندیشه: اسدی‌گرمارودی معتقد است که جایگاه رفیع حضرت زهرا(س) به خاطر دفاعی است که از ادامه حقیقی دین می‌کنند و ایشان تجلی تامه ذات الهی بودند.
محمد اسدی‌گرمارودی، عضو هیئت علمی دانشگاه شریف، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که جایگاه حضرت فاطمه(س) در اندیشه معنوی تشیع چیست؟ گفت: ما در قرآن آیه‌ای داریم که می‌فرماید: «وَلِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ: و براى هر يك [از اين دو گروه] از آنچه انجام دادهاند [در جزا] مراتبى خواهد بود و پروردگارت از آنچه مى‌كنند غافل نيست» (انعام، 132) اگر این آیه را ملاک قرار دهیم باید بپرسیم که این درجاتی که ما برای حضرت زهرا(س) قائلیم محصول چیست؟
عضو هیئت علمی دانشگاه شریف افزود: در قرآن کریم به عنوان کوثر از ایشان یاد شده که به معنای خیر کثیر است و آن هم خداوند ایشان را خیر کثیر خوانده است و یا ایشان طبق آیه تطهیر مطهر معرفی شده و طبق آیه مباهله تنها زنی است که در جمع مباهله که قرار اثبات حق است مطرح شده است.
وی افزود: یا طبق آیه « قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى: بگو به ازاى آن [رسالت] پاداشى از شما خواستار نيستم مگر دوستى درباره خويشاوندان» (شوری، 23) مزد رسالت پیامبر که بالاترین مسئولیت در عالم وجود بوده است، محبت و مودت به حضرت فاطمه(س) عنوان شده است. البته بسیاری از از آیات قرآن و روایات در این زمینه وجود دارد؛ طبق آیه 132 سوره انعام، باید دید، عمل حضرت زهرا(س) چه بوده است که به این مقام نائل شده است.
گرمارودی تصریح کرد: ما می‌بینیم خداوند فعال ما‌یشا است و اگر بخواهید نعمت‌هایی الهی را بشمارید قابل شمارش نیست. یک جا خدا یک کار را با کلمه «منَّ» بیان کرده است که معنی درست آن منت که بار منفی در فارسی دارد، نیست، که به معنا نعمت بزرگ است، اگر خدا این همه نعمت قرار داده است چیزی را که نعمت بزرگ داده رسالت و نبوت است.
وی ادامه داد: آیه «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ: به يقين خدا بر مؤمنان منت نهاد [كه] پيامبرى از خودشان در ميان آنان برانگيخت تا آيات خود را بر ايشان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت به آنان بياموزد قطعا پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند » (آل‌عمران، 164» یعنی وقتی خداوند رسول می‌فرستد که بیاید، نعمت بزرگی اعطا می‌کند. رسول قرار است انسان‌ها را ارشاد داده و هدایت کند. عالی‌ترین عمل خداوند کار هدایت و ارشاد است. حضرت زهرا(س) چه نقشی داشتند که خداوند این همه ارج برای ایشان قائل شده است. ما می‌بینیم که بعد از پیامبر اسلام انحرافی در دین پیش آمد تا امام زمان(عح) شناخته نشود.
عضو هیئت علمی دانشگاه شریف افزود: همان‌گونه که در منابع شیعی و سنی به اتفاق دارد که پیامبر فرمود: مَنْ ماتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إمامَ زَمانِهِ ماتَ مَيْتَةً جاهِلِيَّةً» هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد در دوران جاهلیت مرده است. اگر قرار باشد امامی که قرار است راه پیامبر را ادامه دهد، شناخته نشود و مردم پیرو او نباشند به آن حالت جاهلیت قبل از اسلام بر می‌گردند. حضرت زهرا(س) پس از پیامبر هم با بیان‌شان در خطبه‌ها و هم با عمل‌شان، کیفیت برخورد، نحوه وصیت و چنانچه در تاریخ نشان داد و هم با شهادت و جانبازی در این راه نشان داد که اگر آخرین پیامبر، پیامبر اسلام است و تنها دین دین اسلام است، مراد از اسلام کدام است و آن اسلام را که باید تبعیت کرد کدام است؟ ایشان نشان دادند که ولی الله زمان که باید باشد.
وی افزود: همین‌طور اگر پیامبر(ص) بوسه بر دستان حضرت زهرا(س) می‌زدند و می‌فرمودند: «ابوها فداها و هی ام ابیها» این به این معنی می‌تواند باشد که این مکتب حضرت پیامبر(ص) را حضرت زهرا(س) مجددا متولد کرده‌اند. حضرت فاطمه(س) باعث شدند اتمام حجت شود و کسی که قرار است حق را بفهمند، با کار حضرت ایشان متوجه شود؛ این کار مستقیم ایشان بود.
گرمارودی تصریح کرد: کار غیر مستقیم حضرت زهرا(س) در ثابت نگاه داشتن راه الهی محافظت از جان امیر المؤمنین(ع) بود؛ اگر ایشان نبودند امیرالمومنین شهید می‌شدند و دیگر این راه به گونه‌ای که باید ادامه نمی‌یافت. کار دوم فرزندان ایشان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) همچنین زینبین بودند تا برسد به امام غایب که در این میان با روشنگری‌های ائمه و در نهایت ظهور امام عصر(عج) و تحقق بخشیدن به حقیقت ادامه یافته است. همه این‌ها به واسطه حضرت زهرا(س) است که قول، فعل و شهادت‌شان غیرمستقیم از کانال این نسل و این همسر باعث این همه ارزش شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شریف تصریح کرد: به همین خاطر در حدیث قدسی کسا داریم که «فاطِمَةُ وَاَبُوها وَبَعْلُها وَبَنُوها» و از این رو محور این دایره حضرت فاطمه و نسبت ایشان با پدر، شوهر و فرزندان ایشان است.
حضرت فاطمه(س) تجلی تامه ذات الهی
گرمارودی در پاسخ به این پرسش که حضرت فاطمه(س) از چه وجهی تجلی ذات الهی دانسته شده است؟ گفت: ما در عرفان اسلامی بحثی داریم که می‌گوییم خداوند ذات لا یتناهی از نظر مدت و عدت است و به تعبیر روایت غیر قابل توصیف است، اما این ذات که کسی به او راه ندارد، تجلی دارد و یا ندارد؟
وی با بیان اینکه اگر ذات الهی تجلی نداشته باشد، نقص است، گفت: چون خداوند کمال محض است تجلی دارد. تجلیات خدا دو گونه است؛ یک تجلی در قوس نزول است که همه هستی‌های عالم را شامل می‌شود که اسما و صفات الهیه هستند و در قوس صعود انسان است که با اراده و اختیار خودش می‌تواند خود را مظهری از این تجلیات قرار دهد. مثلا اگر خدا خالق است، این درخت هم مظهری از تجلی «یا خالق» است، اما وقتی شما عالم می‌شوید مظهری از تجلی «یا عالم» هستید، حالا اگر حضرت عیسی می‌شود محیی، مظهری از «یا محیی» می‌شود و همین طور وقتی عزرائیل می‌خواهد جان کسی را بگیرد، مظهری از «یا ممیت» می‌شود. انسانی که در قوس صعود به بالاترین درجه کمال برسد، می‌شود مظهر تام خدا و در این صورت مظهر تام می‌شود که بقیه جلوات الهی را در این عالم جلوه او باشند و شاید این حدیث حضرت پیامبر که فرمودند: ان‌الله یغضب لغضب فاطمه و یرضی لرضاها. خداوند با خشم فاطمه خشمگین می شود و با رضایت او راضی می‌گردد. این معنا را برساند. یعنی هر چه را فاطمه قبول می‌کند همانی است که خدا قبول می‌کند و هر چه را که ایشان بپذیرد، همانی است که خدا نمی‌پذیرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه شریف تصریح کرد: حضرت زهرا(س) مظهر خداست و در این صورت تجلی الهی است. حالا به اذن الله می‌تواند؛ ایشان در قوس صعود به جایی رسیدند که مظهر تام الهی‌اند.
گرمارودی در پاسخ به این پرسش که تفاوت زن و مرد در این خصوص چگونه مطرح است؟ گفت: تنها یک در جهت تفاوت وجود دارد، ما در قرآن کریم روال کلی را داریم که « إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ: در حقيقت ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست» (حجرات، 13) یک زن با تقوا، از هزاران مرد بی‌تقوا بالاتر است و ملاک مرد و زن نیست، در بین 14 معصوم (ع) که نور واحد هستند نیز چنین است، حتی از یک جهت وقتی معصوم می‌فرمایند که «نحْنُ حُجَجُ اللَّهِ عَلى خَلْقِهِ وَ جَدَّتُنا فاطِمَةُ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْنا - ما (ائمّه) حجت خدا بر مردم و مادرمان فاطمه حجت خدا بر ماست». این عظمت مقام ایشان را می‌رساند، اما چون وظیفه اجرایی امامت و ولایت با مرد بوده است، از این جهت ولی بر حضرت زهرا(س) هم امیرالمومنین حضرت علی(ع) است، لذا حفظ جان ایشان بر حضرت زهرا(س) واجب است، اما منهای این پست اجرایی که خدا به ولی‌الله داده است، بین حضرت زهرا(س) و بقیه فرقی نیست کما اینکه در زمان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) این مقام اجرایی متعلق به امام حسن(ع) است و امام حسین(ع) باید تابع ایشان باشند.
گرمارودی در پایان گفت: حضرت زهرا(س) با فعل و گفتار خود مانع شدند تا مردم به زمان جاهلیت بازگردند و نیز می‌توان از ایشان به عنوان تجلی تامه الهی در قوس صعود یاد کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه شریف افزود: در قرآن کریم به عنوان کوثر از ایشان یاد شده که به معنای خیر کثیر است و آن هم خداوند ایشان را خیر کثیر خوانده است و یا ایشان طبق آیه تطهیر مطهر معرفی شده و طبق آیه مباهله تنها زنی است که در جمع مباهله که قرار اثبات حق است مطرح شده است.
وی افزود: یا طبق آیه « قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى: بگو به ازاى آن [رسالت] پاداشى از شما خواستار نيستم مگر دوستى درباره خويشاوندان» (شوری، 23) مزد رسالت پیامبر که بالاترین مسئولیت در عالم وجود بوده است، محبت و مودت به حضرت فاطمه(س) عنوان شده است. البته بسیاری از از آیات قرآن و روایات در این زمینه وجود دارد؛ طبق آیه 132 سوره انعام، باید دید، عمل حضرت زهرا(س) چه بوده است که به این مقام نائل شده است.
گرمارودی تصریح کرد: ما می‌بینیم خداوند فعال ما‌یشا است و اگر بخواهید نعمت‌هایی الهی را بشمارید قابل شمارش نیست. یک جا خدا یک کار را با کلمه «منَّ» بیان کرده است که معنی درست آن منت که بار منفی در فارسی دارد، نیست، که به معنا نعمت بزرگ است، اگر خدا این همه نعمت قرار داده است چیزی را که نعمت بزرگ داده رسالت و نبوت است.
وی ادامه داد: آیه «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ: به يقين خدا بر مؤمنان منت نهاد [كه] پيامبرى از خودشان در ميان آنان برانگيخت تا آيات خود را بر ايشان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت به آنان بياموزد قطعا پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند » (آل‌عمران، 164» یعنی وقتی خداوند رسول می‌فرستد که بیاید، نعمت بزرگی اعطا می‌کند. رسول قرار است انسان‌ها را ارشاد داده و هدایت کند. عالی‌ترین عمل خداوند کار هدایت و ارشاد است. حضرت زهرا(س) چه نقشی داشتند که خداوند این همه ارج برای ایشان قائل شده است. ما می‌بینیم که بعد از پیامبر اسلام انحرافی در دین پیش آمد تا امام زمان(عح) شناخته نشود.
عضو هیئت علمی دانشگاه شریف افزود: همان‌گونه که در منابع شیعی و سنی به اتفاق دارد که پیامبر فرمود: مَنْ ماتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إمامَ زَمانِهِ ماتَ مَيْتَةً جاهِلِيَّةً» هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد در دوران جاهلیت مرده است. اگر قرار باشد امامی که قرار است راه پیامبر را ادامه دهد، شناخته نشود و مردم پیرو او نباشند به آن حالت جاهلیت قبل از اسلام بر می‌گردند. حضرت زهرا(س) پس از پیامبر هم با بیان‌شان در خطبه‌ها و هم با عمل‌شان، کیفیت برخورد، نحوه وصیت و چنانچه در تاریخ نشان داد و هم با شهادت و جانبازی در این راه نشان داد که اگر آخرین پیامبر، پیامبر اسلام است و تنها دین دین اسلام است، مراد از اسلام کدام است و آن اسلام را که باید تبعیت کرد کدام است؟ ایشان نشان دادند که ولی الله زمان که باید باشد.
وی افزود: همین‌طور اگر پیامبر(ص) بوسه بر دستان حضرت زهرا(س) می‌زدند و می‌فرمودند: «ابوها فداها و هی ام ابیها» این به این معنی می‌تواند باشد که این مکتب حضرت پیامبر(ص) را حضرت زهرا(س) مجددا متولد کرده‌اند. حضرت فاطمه(س) باعث شدند اتمام حجت شود و کسی که قرار است حق را بفهمند، با کار حضرت ایشان متوجه شود؛ این کار مستقیم ایشان بود.
گرمارودی تصریح کرد: کار غیر مستقیم حضرت زهرا(س) در ثابت نگاه داشتن راه الهی محافظت از جان امیر المؤمنین(ع) بود؛ اگر ایشان نبودند امیرالمومنین شهید می‌شدند و دیگر این راه به گونه‌ای که باید ادامه نمی‌یافت. کار دوم فرزندان ایشان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) همچنین زینبین بودند تا برسد به امام غایب که در این میان با روشنگری‌های ائمه و در نهایت ظهور امام عصر(عج) و تحقق بخشیدن به حقیقت ادامه یافته است. همه این‌ها به واسطه حضرت زهرا(س) است که قول، فعل و شهادت‌شان غیرمستقیم از کانال این نسل و این همسر باعث این همه ارزش شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شریف تصریح کرد: به همین خاطر در حدیث قدسی کسا داریم که «فاطِمَةُ وَاَبُوها وَبَعْلُها وَبَنُوها» و از این رو محور این دایره حضرت فاطمه و نسبت ایشان با پدر، شوهر و فرزندان ایشان است.
حضرت فاطمه(س) تجلی تامه ذات الهی
گرمارودی در پاسخ به این پرسش که حضرت فاطمه(س) از چه وجهی تجلی ذات الهی دانسته شده است؟ گفت: ما در عرفان اسلامی بحثی داریم که می‌گوییم خداوند ذات لا یتناهی از نظر مدت و عدت است و به تعبیر روایت غیر قابل توصیف است، اما این ذات که کسی به او راه ندارد، تجلی دارد و یا ندارد؟
وی با بیان اینکه اگر ذات الهی تجلی نداشته باشد، نقص است، گفت: چون خداوند کمال محض است تجلی دارد. تجلیات خدا دو گونه است؛ یک تجلی در قوس نزول است که همه هستی‌های عالم را شامل می‌شود که اسما و صفات الهیه هستند و در قوس صعود انسان است که با اراده و اختیار خودش می‌تواند خود را مظهری از این تجلیات قرار دهد. مثلا اگر خدا خالق است، این درخت هم مظهری از تجلی «یا خالق» است، اما وقتی شما عالم می‌شوید مظهری از تجلی «یا عالم» هستید، حالا اگر حضرت عیسی می‌شود محیی، مظهری از «یا محیی» می‌شود و همین طور وقتی عزرائیل می‌خواهد جان کسی را بگیرد، مظهری از «یا ممیت» می‌شود. انسانی که در قوس صعود به بالاترین درجه کمال برسد، می‌شود مظهر تام خدا و در این صورت مظهر تام می‌شود که بقیه جلوات الهی را در این عالم جلوه او باشند و شاید این حدیث حضرت پیامبر که فرمودند: ان‌الله یغضب لغضب فاطمه و یرضی لرضاها. خداوند با خشم فاطمه خشمگین می شود و با رضایت او راضی می‌گردد. این معنا را برساند. یعنی هر چه را فاطمه قبول می‌کند همانی است که خدا قبول می‌کند و هر چه را که ایشان بپذیرد، همانی است که خدا نمی‌پذیرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه شریف تصریح کرد: حضرت زهرا(س) مظهر خداست و در این صورت تجلی الهی است. حالا به اذن الله می‌تواند؛ ایشان در قوس صعود به جایی رسیدند که مظهر تام الهی‌اند.
گرمارودی در پاسخ به این پرسش که تفاوت زن و مرد در این خصوص چگونه مطرح است؟ گفت: تنها یک در جهت تفاوت وجود دارد، ما در قرآن کریم روال کلی را داریم که « إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ: در حقيقت ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست» (حجرات، 13) یک زن با تقوا، از هزاران مرد بی‌تقوا بالاتر است و ملاک مرد و زن نیست، در بین 14 معصوم (ع) که نور واحد هستند نیز چنین است، حتی از یک جهت وقتی معصوم می‌فرمایند که «نحْنُ حُجَجُ اللَّهِ عَلى خَلْقِهِ وَ جَدَّتُنا فاطِمَةُ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْنا - ما (ائمّه) حجت خدا بر مردم و مادرمان فاطمه حجت خدا بر ماست». این عظمت مقام ایشان را می‌رساند، اما چون وظیفه اجرایی امامت و ولایت با مرد بوده است، از این جهت ولی بر حضرت زهرا(س) هم امیرالمومنین حضرت علی(ع) است، لذا حفظ جان ایشان بر حضرت زهرا(س) واجب است، اما منهای این پست اجرایی که خدا به ولی‌الله داده است، بین حضرت زهرا(س) و بقیه فرقی نیست کما اینکه در زمان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) این مقام اجرایی متعلق به امام حسن(ع) است و امام حسین(ع) باید تابع ایشان باشند.
گرمارودی در پایان گفت: حضرت زهرا(س) با فعل و گفتار خود مانع شدند تا مردم به زمان جاهلیت بازگردند و نیز می‌توان از ایشان به عنوان تجلی تامه الهی در قوس صعود یاد کرد.
