«احساس تکلیف»هایی که دین نمی‌گوید
گروه سیاسی: در آیات و روایات مختلفی به ویژگی‌ها و معیارهای لازم برای پذیرفتن مسئولیت و انتخاب‌کردن پرداخته شده، اما شمار زیاد ثبت‌نام‌کنندگان برای دوازدهمین دوره ریاست جمهوری، نشان‌دهنده فراموشی این آموزه‌ها و بی‌توجهی به آن در جامعه است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، ثبت نام دوازدهمین دوره ریاست جمهوری از روز گذشته 22 فروردین‌ماه آغاز شد که در اولین روز 126 نفر با حضور در ستاد انتخابات، مستقر در وزارت کشور برای این رقابت ثبت نام کرده‌اند. این در حالی است که برای حضور در این رقابت شرایطی در قانون مشخص شده با این حال در هر دوره اکثریت ثبت‌نام کنندگان واجد این شرایط نیستند.
بر اساس ماده 35 قانون انتخابات کشور انتخاب شوندگان هنگام ثبت نام باید از رجال مذهبی، سیاسی، ایرانی‌الاصل، دارای تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی و مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور باشند.
علی‌رغم تأکیداتی که در قانون شده اما تعداد ثبت‌نام کنندگان در انتخابات ریاست جمهوری در هر دوره تعداد قابل توجهی است که با بررسی‌های شورای نگهبان تعداد انگشت‌شماری به رقابت‌های انتخاباتی راه پیدا می‌کنند.
علاوه بر قوانینی که در این زمینه مطرح شده، الگوها و دستورالعمل‌هایی نیز در قرآن، روایات و احادیث نیز مورد تأکید قرار گرفته است که نشان می‌دهد انتخاب یک فرد و یا در معرض انتخاب قرار گرفتن دارای قواعدی است که تخطی از آنها گناه و حتی به تعبیری خیانت محسوب می‌شود. بر اساس روایاتی که از پیامبر مکرم اسلام نقل شده «هر كس جلودار - امام - عدهای از مسلمانان گردد در حالی كه میداند در بين مسلمين فردی بهتر از او وجود دارد پس خائن به خدا، رسولش و مسلمانان خواهد بود» و یا در روایت دیگری از ایشان نقل شده «هر كس جواني را به حكومت جمعي بگمارد در حالي كه فردی در بين آن جمع وجود دارد كه بيشتر مورد رضای خداست به خداوند خيانت كرده است» و نیز تأکید کرده‌اند «مؤمن حق ندارد خود را به ذلّت بيندازد». پرسيده شده که چگونه به ذلت میافتد؟ فرمودند: «خود را داوطلب كاری كند كه بيش از توان اوست».
این روایات به خوبی نقش افرادی که می‌خواهند در معرض انتخاب قرار بگیرند و یا فردی را برای امر مهمی انتخاب کنند، تبیین کرده است، بنابراین افرادی که قرار است «مؤمن و معتقد به مبانی مذهب رسمی کشور» باشند، باید به این نکته دقت ویژه داشته باشند که یکی از مصادیق ایمان و اعتقاد به مبانی دین، توجه به روایات و تأکیداتی است که از جانب خداوند، پیامبر و ائمه(ع) صورت گرفته است.
به ویژه اینکه در مسئولیت‌های مهم که سرنوشت و امورات جامعه‌ای تعیین می‌شود، ظرافت‌ها و حساسیت‌ها بیش از هر زمان دیگری می‌شود. چه اینکه در مسئولیت‌هایی مانند مسئولیت ریاست جمهوری که به عنوان فرد اول اجرایی یک کشور، سکان کشور در حوزه‌های مختلف به دست یک فرد سپرده می‌شود و اگر شخص انتخاب شده صلاحیت و توان لازم را برای هدایت امور نداشته باشد، جامعه رو به زوال می‌رود. از این رو اسلام مسئولیت را به عنوان امانت عنوان کرده و بر ضرورت سپردن آن به صاحبان اصلی آن تأکید می‌کند. این تأکید در آیه 58 سوره نسا آمده است «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا/ خدا به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبانشان بازگردانید».
بنابراین شناخت افرادی که اهلیت به دست گرفتن این مسئولیت را دارند ضروری است؛ از آنجا که همه امور از آنِ خداست، فردی می‌تواند مسئولیت را به ویژه در جامعه اسلامی به دست بگیرد که به خداوند نزدیک‌تر باشد و داشتن تقوا امری مهم و لازم است. همانطور که در آیه 13 سوره حجرات آمده «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ».
قطعا کسی که این اعتقاد و ایمان را داشته باشد برتر از دیگری خواهد بود همانطور که در آیه 18 سوره سجده مؤمنان با نافرمانان در یک رتبه و جایگاه قرار نمی‌گیرند: «أَفَمَنْ كَانَ مُؤْمِنًا كَمَنْ كَانَ فَاسِقًا لَا يَسْتَوُونَ/ آيا كسى كه مؤمن است چون كسى است كه نافرمان است يكسان نيستند».
شخصیتی که دارای چنین ویژگی باشد شیوه و عملکردش بر اساس معیارهای الهی خواهد بود. در آیه 24 سوره سجده نیز بر این نکته اشاره شده که «وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ/ و چون شكيبايى كردند و به آيات ما يقين داشتند برخى از آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما [مردم را] هدايت می‌کردند».
از این رو، همانطور که در آیه 24 سوره قصص آمده، باید فردی انتخاب شود که توانمند و مورد اعتماد باشد تا بتواند با هدایت‌ها و دستورالعمل‌های دینی جامعه را به ساحل امن برساند.
همانطور که پیش از این مطرح شد، معیارها و قواعد خاصی در آیات و روایات برای انتخاب افراد برای واگذاری مسئولیت‌ها تعیین شده است. یکی از جامع‌ترین و کامل‌ترین روایات مربوط به عهدنامه مالک اشتر است که حاوی نکات بسیاری برای حکمرانان و فرمانداران است. امام علی(ع) در این نامه، منشور حکومت اسلامی را تبیین کرده‌اند و برای مسئولیت‌های مختلف حکومتی ویژگی‌هایی بیان کرده‌اند. بر اساس این دستورالعمل حکومتی، کسانی می‌توانند کارگزار و مسئول اجرایی باشند که «اهل تجربت و حیا هستند و از خاندان‌های صالح؛ آنها که در اسلام سابقه‌ای دیرین دارند. اینان به اخلاق شایسته‌ترند و آبرویشان محفوظ‌تر است و از طمع‌کاری بیشتر رویگردان‌اند و در عواقب کارها بیشتر می‌نگرند».
این ویژگی‌ها و ویژگی‌هایی از این دست نشان از قاعده‌مندی نظام انتخاب کردن و در معرض انتخاب قرار گرفتن در دین اسلام دارد؛ هرچند سایر نظامات نیز قطعاً دارای قواعد و قوانین خاصی در این زمینه هستند اما به دلیل اینکه در اسلام عواقب دنیوی و اخروی امور نیز مورد توجه قرار گرفته، از این حیث وارد شدن به امری که صلاحیت آن در فرد وجود ندارد بر اساس روایتی که در ابتدا از پیامبر اسلام(ص) نقل شد، گناه بوده و حتی در درجاتی خیانت به جامعه و مردم محسوب می‌شود.
طی دوره‌های گذشته برخی با استناد به آنچه «احساس تکلیف» برمی‌شمردند وارد عرصه انتخابات شده و خود را در معرض رقابت قرار می‌دادند در حالی که این احساس بر اساس آنچه عنوان شد، نه بر اساس معیارهای فردی، گروهی و جناحی، بلکه باید مطابق معیارها و ویژگی‌هایی باشد که در اسلام برای یک فرد تعیین شده است. گاه اشخاص توصیه‌ها، فشارها و مطالبات اقشار و گروه‌های مختلف مردمی را بهانه می‌کنند و یا به دنبال هم‌گرایی در جهت صرفاً دستیابی به قدرت و شکست دادن رقیب هستند.
این روند هرچند در جوامع مادی امر نکوهیده‌ای به شمار نمی‌رود اما جامعه‌ای که بر اساس معیارها و مبانی دینی پیش می‌رود و دارای حکومت اسلامی است، رسیدن به این اهداف نمی‌تواند دلایل موجهی برای ورود به عرصه انتخاباتی باشد.
بر اساس ماده 35 قانون انتخابات کشور انتخاب شوندگان هنگام ثبت نام باید از رجال مذهبی، سیاسی، ایرانی‌الاصل، دارای تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی و مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور باشند.
علی‌رغم تأکیداتی که در قانون شده اما تعداد ثبت‌نام کنندگان در انتخابات ریاست جمهوری در هر دوره تعداد قابل توجهی است که با بررسی‌های شورای نگهبان تعداد انگشت‌شماری به رقابت‌های انتخاباتی راه پیدا می‌کنند.
علاوه بر قوانینی که در این زمینه مطرح شده، الگوها و دستورالعمل‌هایی نیز در قرآن، روایات و احادیث نیز مورد تأکید قرار گرفته است که نشان می‌دهد انتخاب یک فرد و یا در معرض انتخاب قرار گرفتن دارای قواعدی است که تخطی از آنها گناه و حتی به تعبیری خیانت محسوب می‌شود. بر اساس روایاتی که از پیامبر مکرم اسلام نقل شده «هر كس جلودار - امام - عدهای از مسلمانان گردد در حالی كه میداند در بين مسلمين فردی بهتر از او وجود دارد پس خائن به خدا، رسولش و مسلمانان خواهد بود» و یا در روایت دیگری از ایشان نقل شده «هر كس جواني را به حكومت جمعي بگمارد در حالي كه فردی در بين آن جمع وجود دارد كه بيشتر مورد رضای خداست به خداوند خيانت كرده است» و نیز تأکید کرده‌اند «مؤمن حق ندارد خود را به ذلّت بيندازد». پرسيده شده که چگونه به ذلت میافتد؟ فرمودند: «خود را داوطلب كاری كند كه بيش از توان اوست».
این روایات به خوبی نقش افرادی که می‌خواهند در معرض انتخاب قرار بگیرند و یا فردی را برای امر مهمی انتخاب کنند، تبیین کرده است، بنابراین افرادی که قرار است «مؤمن و معتقد به مبانی مذهب رسمی کشور» باشند، باید به این نکته دقت ویژه داشته باشند که یکی از مصادیق ایمان و اعتقاد به مبانی دین، توجه به روایات و تأکیداتی است که از جانب خداوند، پیامبر و ائمه(ع) صورت گرفته است.
به ویژه اینکه در مسئولیت‌های مهم که سرنوشت و امورات جامعه‌ای تعیین می‌شود، ظرافت‌ها و حساسیت‌ها بیش از هر زمان دیگری می‌شود. چه اینکه در مسئولیت‌هایی مانند مسئولیت ریاست جمهوری که به عنوان فرد اول اجرایی یک کشور، سکان کشور در حوزه‌های مختلف به دست یک فرد سپرده می‌شود و اگر شخص انتخاب شده صلاحیت و توان لازم را برای هدایت امور نداشته باشد، جامعه رو به زوال می‌رود. از این رو اسلام مسئولیت را به عنوان امانت عنوان کرده و بر ضرورت سپردن آن به صاحبان اصلی آن تأکید می‌کند. این تأکید در آیه 58 سوره نسا آمده است «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا/ خدا به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبانشان بازگردانید».
بنابراین شناخت افرادی که اهلیت به دست گرفتن این مسئولیت را دارند ضروری است؛ از آنجا که همه امور از آنِ خداست، فردی می‌تواند مسئولیت را به ویژه در جامعه اسلامی به دست بگیرد که به خداوند نزدیک‌تر باشد و داشتن تقوا امری مهم و لازم است. همانطور که در آیه 13 سوره حجرات آمده «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ».
قطعا کسی که این اعتقاد و ایمان را داشته باشد برتر از دیگری خواهد بود همانطور که در آیه 18 سوره سجده مؤمنان با نافرمانان در یک رتبه و جایگاه قرار نمی‌گیرند: «أَفَمَنْ كَانَ مُؤْمِنًا كَمَنْ كَانَ فَاسِقًا لَا يَسْتَوُونَ/ آيا كسى كه مؤمن است چون كسى است كه نافرمان است يكسان نيستند».
شخصیتی که دارای چنین ویژگی باشد شیوه و عملکردش بر اساس معیارهای الهی خواهد بود. در آیه 24 سوره سجده نیز بر این نکته اشاره شده که «وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ/ و چون شكيبايى كردند و به آيات ما يقين داشتند برخى از آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما [مردم را] هدايت می‌کردند».
از این رو، همانطور که در آیه 24 سوره قصص آمده، باید فردی انتخاب شود که توانمند و مورد اعتماد باشد تا بتواند با هدایت‌ها و دستورالعمل‌های دینی جامعه را به ساحل امن برساند.
همانطور که پیش از این مطرح شد، معیارها و قواعد خاصی در آیات و روایات برای انتخاب افراد برای واگذاری مسئولیت‌ها تعیین شده است. یکی از جامع‌ترین و کامل‌ترین روایات مربوط به عهدنامه مالک اشتر است که حاوی نکات بسیاری برای حکمرانان و فرمانداران است. امام علی(ع) در این نامه، منشور حکومت اسلامی را تبیین کرده‌اند و برای مسئولیت‌های مختلف حکومتی ویژگی‌هایی بیان کرده‌اند. بر اساس این دستورالعمل حکومتی، کسانی می‌توانند کارگزار و مسئول اجرایی باشند که «اهل تجربت و حیا هستند و از خاندان‌های صالح؛ آنها که در اسلام سابقه‌ای دیرین دارند. اینان به اخلاق شایسته‌ترند و آبرویشان محفوظ‌تر است و از طمع‌کاری بیشتر رویگردان‌اند و در عواقب کارها بیشتر می‌نگرند».
این ویژگی‌ها و ویژگی‌هایی از این دست نشان از قاعده‌مندی نظام انتخاب کردن و در معرض انتخاب قرار گرفتن در دین اسلام دارد؛ هرچند سایر نظامات نیز قطعاً دارای قواعد و قوانین خاصی در این زمینه هستند اما به دلیل اینکه در اسلام عواقب دنیوی و اخروی امور نیز مورد توجه قرار گرفته، از این حیث وارد شدن به امری که صلاحیت آن در فرد وجود ندارد بر اساس روایتی که در ابتدا از پیامبر اسلام(ص) نقل شد، گناه بوده و حتی در درجاتی خیانت به جامعه و مردم محسوب می‌شود.
طی دوره‌های گذشته برخی با استناد به آنچه «احساس تکلیف» برمی‌شمردند وارد عرصه انتخابات شده و خود را در معرض رقابت قرار می‌دادند در حالی که این احساس بر اساس آنچه عنوان شد، نه بر اساس معیارهای فردی، گروهی و جناحی، بلکه باید مطابق معیارها و ویژگی‌هایی باشد که در اسلام برای یک فرد تعیین شده است. گاه اشخاص توصیه‌ها، فشارها و مطالبات اقشار و گروه‌های مختلف مردمی را بهانه می‌کنند و یا به دنبال هم‌گرایی در جهت صرفاً دستیابی به قدرت و شکست دادن رقیب هستند.
این روند هرچند در جوامع مادی امر نکوهیده‌ای به شمار نمی‌رود اما جامعه‌ای که بر اساس معیارها و مبانی دینی پیش می‌رود و دارای حکومت اسلامی است، رسیدن به این اهداف نمی‌تواند دلایل موجهی برای ورود به عرصه انتخاباتی باشد.
