فرهنگ‌سازی «بچه‌های مسجد» برای اجراهای نمایشی
گروه هنر: از آنجا که مسئولان برگزاری جشنواره تئاتر مردمی «بچه‌های مسجد» قادر به این نیستند که حتی حدس بزنند واکنش و بازخورد مخاطبان اجراهای تئاتر در مسجد که اغلب سابقه تماشای تئاتر را ندارند چیست، لذا باید به شکل تدریجی و با تکیه بر میزان اشتیاق و ظرفیت آنها نسبت به ارتقای کیفی این آثار اقدام کرد.
یکی از سیاست‌های این دوره از جشنواره تولید آثار مکتوب نمایشی است که با نظارت دقیق و مستقیم دبیرخانه آن به دبیر حمید نیلی صورت می‌گیرد تا آثار از چارچوب مشخصی در قالب فرم و محتوا خارج نشود تا مگر شاهد اتفاقاتی نباشیم که دون شأن مراکز عبادی و مساجدی باشد که مهم‌ترین کاربری آنها اقامه نمازهای جماعت و مشارکت مردمی در فعالیت‌های عبادی و انسان‌دوستان است.
به این دلیل دبیرخانه دوازدهمین جشنواره سراسری تئاتر مردمی «بچه‌های مسجد» اقدام به برگزاری سلسله نشست‌هایی با برخی از نویسندگان جوان و مستعد نمایشی طی روزهای منتهی به برگزاری این جشنواره کرده و با ارائه پاره‌ای از توضیحات از آنها برای نگارش نمایشنامه‌هایی متناسب با فضای مسجد و با ویژگی‌هایی همچون زمان کم، داستان‌گو بودن و همچنین استفاده حداقل از امکانات صحنه درخواست کرده است تا برپایه این نمایشنامه‌ها گروه‌های شرکت‌کننده در این جشنواره که اغلب نیز از جمله گروه‌های غیرحرفه‌ای و البته مستعد تئاتر هستند، به تولید آثار به منظور رقابت با یکدیگر اقدام کنند.
یکی از نمایشنامه‌نویسان و کارگردانان فعال تئاتری که از جمله نیروهای فعال و جوان و خلاق در این عرصه هنری است و مأمور به نگارش نمایشنامه برای برگزاری این جشنواره شده است، کاوه مهدوی است؛ هنرمندی که بارها در حوزه تئاتر و به‌ویژه نمایش‌های دین آثاری را به نگارش درآورده، کارگردانی کرده و یا در آنها به ایفای نقش پرداخته است.
با او در مورد برگزاری این جشنواره، ماهیت و ویژگی‌های آن و کارهایی که باید این جشنواره در ادوار آتی خود به منظور رونق و شکوفایی انجام دهد گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ـ در این دوره از جشنواره تئاتر «بچه‌های مسجد» چند نمایشنامه توسط شما به نگارش درآمد؟
من دو نمایشنامه برای این دوره از جشنواره به نگارش درآوردم که طبق آخرین اطلاعات یکی از آنها که در مورد گروه تروریستی و تکفیری داعش است توسط گروهی نمایشی آماده نمایش در ایام جشنواره شده است.
ـ در مورد نفس برگزاری این جشنواره و اینکه تا حد الزام برگزاری آن در این مقطع از زمان حس می‌شد، توضیح بفرمایید؟
تئاتر اثرگذاری فرهنگی بسیار زیاد دارد و برای بسیاری از مخاطبان مواجهه با یک اثر نمایشی جذاب است که در عین حالی‌که وجه سرگرم‌کننده دارد می‌تواند در زمان کوتاهی پیام‌های انسانی و اخلاقی را به مخاطب خود منتقل کند؛ بسیاری از افراد جامعه با این مقوله تأثیرگذار فرهنگی بیگانه‌اند و اگر از غالب آنها در مورد اجراهای تئاتری پرسش شود، جواب آنها این است که تاکنون در مدت عمرشان به تماشای تئاتر ننشسته‌اند؛ با این وصف اگر اجرای نمایش را از اماکنی که به‌ویژه قشر متدین در آن بیش از هر جای دیگر تردد می‌کنند آغاز کنیم این امر موجب وثوق و اعتماد مردم به این هنر شده و زمینه آشتی بیشتر مردم با هنرهای نمایشی را فراهم می‌کند.
نکته قابل توجه در این مورد اینکه باید محتوای آثار اجرا شده در محیط مسجد هم‌خوانی با فضا و نوع نگرش مردم داشته باشد و بیشتر به مسائل عبادی، ارزشی و دینی بپردازد، منتهی قالب ارائه آن بسیار مهم است و نباید چنین تصور شود که مراد از اجرای یک نمایش در مسجد آن هم با موضوعات دینی و ارزشی باید حتماً قالبی خشک و جدی داشته باشد بلکه می‌توان با استفاده از زبان طنز و کمدی نیز به این مقولات پرداخت که اتفاقاً برای توده مردم جذابیت بیشتری دارد؛ به طور مثال استندآپ کمدی در شرایطی که در فضای فرهنگی جامعه با اقبال عمومی خوبی روبروست از این ظرفیت می‌توان در فضای مساجد بیشترین بهره‌برداری را علاوه بر سرگرمی مردم برای نقل برخی مفاهیم و مصادیق دینی و ارزشی به عمل آورد.
ـ اشاره به تناسب موضوعی و شیوه اجرایی آثار نمایشی در فضاهای غیرمتعارفی همچون مساجد کردید، بیشتر در مورد ویژگی‌های این گونه آثار و شرایط اجرای آن توضیح می‌فرمایید؟
موجز بودن نمایش و اینکه یک روایت داستانی را در آن شاهد باشیم در نحوه ارائه این‌گونه آثار بسیار مهم است؛ یعنی به شکلی باشد که در مواجهه با مخاطبان این قشر که همان‌طور که پیشتر اشاره شد کمترین سابقه را در تماشای تئاتر داشته‌اند از حوصله آنها خارج نباشد؛ ضمن آنکه باید از تعداد پرسوناژهای کمی در این‌گونه آثار نمایشی استفاده کرد و به‌جای آن مخاطب را در مباحث مربوط نمایشی دخیل کرد، به شکلی که از آنها در جریان روایت نمایش همچون شیوه‌ای که در تئاتر شورایی شاهد آن هستیم خواست تا مشارکت و پویایی داشته باشند.
اجرای آثار نمایشی در چنین قالبی حتی می‌تواند موجب احیا و آشنایی مردم با گونه‌ها و سنت‌های نمایشی فراموش شده ایرانی همچون نقالی، پرده‌خوانی و تعزیه باشد و لذا دبیرخانه جشنواره باید در ادوار آتی تمرکز خوبی بر روی این شیوه‌های نمایشی و ارائه آن داشته باشند.
یکی دیگر از نکاتی که باید به آن توجه کرد اینکه مسجد و به طور مثال شبستانی که قرار است در آن اجرای نمایشی داشته باشیم، محلی برای یک اجرای حرفه‌ای با کلیه امکانات صحنه نیست؛ لذا باید اقتضائات نمایشی در آن به گونه‌ای باشد که با کمترین وسیله بتواند اجرا شده و با مخاطب ارتباط برقرار کند؛ با همه این تفاصیل باید از این اتفاق ابزار خرسندی کرد و آن اینکه اجرای نمایش در مسجد یک ساختارشکنی و جهش بزرگ فرهنگی در یک فضای عبادی است که قطعاً می‌تواند به شور و اشتیاق اقشار مختلف مردم برای حضور در مساجد کمک بسزایی داشته باشد.
ـ آثار نمایشی اجرا شده در مساجد دارای ویژگی‌های دیگری هستند که دبیرخانه جشنواره بر روی آنها تأکید فراوانی دارد، همچون الزام گروه‌ها به اجرای آثاری تک‌جنسیتی، آیا واقعاً شرایط آن گونه نیست که بتوان آثاری حرفه‌ای‌تر را با حضور بازیگران خانم و آقا برای مخاطبان مسجد به اجرا درآورد؟
از این نکته غافل نشوید که این جشنواره پس از وقفه‌ای طولانی است که دومرتبه از سر گرفته شده است و این بدان معنی است که هنوز مسئولان برگزاری این جشنواره قادر به حدس این نکته نیستند که مخاطبان این جشنواره چه واکنشی در قبال اجراهای این نمایش از خود بروز خواهند داد؛ لذا در ابتدای امر باید اجراهای محدودی از نظر تعداد اشخاص نمایش و توجه به تک‌جنسیتی آنها داشت تا بازخوردها و واکنش‌ها در این مرحله احصاء شده و پس از آن آرام آرام به تکمیل آثار نمایشی و گرایش آنها به سمت تئاتر حرفه‌ای اقدام کرد.
به نظر می‌رسد که این فرهنگ‌سازی در مورد اجرای آثار نمایشی در فضایی همچون مسجد با توجه به سلایق گوناگون مخاطبان غیرحرفه‌ای تئاتر مساجد باید تدریجی باشد و نباید بی‌محابا اقدام به اجرای آثاری کرد آن هم با استفاده از همه الزامات تئاتر حرفه‌ای و البته باید این نکته را نیز از نظر دور نداشت که به شرط فراهم شدن همه شرایط باز هم تئاتر مسجد با بسیاری از اجراهای نمایشی حتی خیابانی و محیطی نیز متفاوت است.
تصور من این است که به شرط اجرای روند تدریجی تئاتر مساجد و فرهنگ‌سازی مطلوب آن در میان اقشار اصطلاحاً مسجدرو، خواهیم توانست در ادوار آتی، الحاقاتی همچون موسیقی را نیز می‌توان در جریان اجرای آثاری ویژه مساجد به آنها اضافه کرد.
یادآور می‌شود، دوازدهمین جشنواره سراسری تئاتر
مردمی «بچه های مسجد» از امروز با حضور گروه‌های شرکت‌کننده در آن بر سر مزار
مرحوم فرج‌الله سلحشور آغاز به کار خواهد کرد و قرار است به نفرات برتر هر بخش در
مراسم اختتامیه، جایزه فرج‌الله سلحشور اهدا شود.
امیر سجاد دبیریان
