پارسا تشریح کرد:
گفتمان اسدآبادی و تاثیر آن بر گونه‌های مطالعات قرآنی معاصر
گروه اندیشه: سیدجمالالدین اسدآبادی با تاسیس گفتمان عصری‌سازی فهم قرآن و بازگشت به قرآن بر گونه‌های متعدد مطالعات قرآنی تاثیر گذاشته است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست «گونه‌شناسی مطالعات قرآنی در ایران معاصر» ظهر دیروز 3 اردیبهشت، با سخنرانی فروغ پارسا، رئیس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در دانشگاه الزهرا برگزار شد.
پارسا در آغاز سخنانش گفت: راهبرد سیدجمالالدین اسدآبادی مبنی بر عصری‌سازی فهم دینی و بازگشت به قرآن منشأ گونه‌های جدید مطالعات قرآنی در ایران معاصر است. این گفتمان به دنبال حل مسایل اجتماعی از دانش‌های نوین در تفسیر قرآن و به‌کارگیری عقل به جای نقل استفاده می‌کند. این گفتمان چند رویکرد را به دنبال دارد که عبارت است از رویکردهای قرآن بسندگی، عقل‌گرایانه، رویکرد اجتماعی، علمی‌گرایانه، تاریخی و فرهنگی و رویکرد ادبی و زبانی. این رویکردها معطوف به حل مسائل عینی جهان اسلام هستند.
رئیس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: علاوه بر این تغییرات کیفی ما با تغییرات کمی نیز مواجه هستیم. کارهای این دوره بسیار پرتعدادتر از قبل است و در برخی حوزه‌ها ما با صد برابر رشد کمی مواجه هستیم.
پارسا تصریح کرد: گونه‌های ایرانی مطالعات قرآنی پس از سید جمال عبارت است از تک‌نگاری‌های قرآنی مطالعات تفسیری، ترجمه قرآن، مطالعات در حوزه نسخه‌شناسی و تصحیح نسخ خطی قرآنی و ترجمه و تحلیل آثار قرآنی خاورشناسان.
وی با بیان اینکه توسعه‌یافته‌ترین مطالعات در علوم قرآن را سیوطی انجام داده بود، گفت: پس از وی مفسران در مقدمات تفاسیر مباحث علوم قرآنی را بیان کردند. در سده چهاردهم به بعد مطالعات مستقل زیادی در این زمینه انجام شد.
پارسا ادامه داد: در خصوص تک‌نگاری‌ها می‌توان به مقالات و خطابه‌های قرآنی سیدجمالالدین اسدآبادی، «تحریر العقلا» شیخ‌هادی نجم‌آبادی، «کلید فهم قرآن» رضاقلی شریعت سنگلجی، «گفتاری در باب قرآن» از ابوالحسن شعرانی، «اسلام و قرآن»ِ حسینعلی راشد و «آشنایی با قرآن» مرتضی مطهری اشاره کرد که همه رویکرد عقل‌گرایانه به قرآن کریم داشتند.
رییس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: سید در کل جهان اسلام تحول ایجاد کرد و در مصر، سوریه، هند و ایران شاگردانی داشت. او خود را متعلق به جهان اسلام و در مقابل استعمار تعریف می‌کرد. یکی از مهم‌ترین شاگردان سید در ایران شیخ هادی نجم‌آبادی بود که از طرفداران مشروطه و عقل‌گرایی بود. وی در کتاب خود مسلمانان را از خرافات بر حذر دارد. وی می‌کوشد مسلمانان را به عقل اصیل فراخواند. وی بازگشت به قرآن را در آثار خود مد نظر داشت.
پارسا تصریح کرد: بسیاری از علمای قرآنی معاصر از شاگردان شیخ هادی نجم‌آبادی بودند. یکی از شاگردان وی سنگلجی است که او هم مشروطه‌طلبان بود.سنگلجی برای فهم قرآن تلاشی بی‌واسطه را توصیه می‌کند. بازرگانی شعرانی، طالقانی از شاگردان شریعت بودند.
وی با بیان اینکه گفتمان سید به دنبال عصری‌سازی فهم و تفسیر قرآن بود، گفت: این بدان معناست که منظور او از تفسیر قرآن، کمک به حل مسائل اجتماعی بود. در تک‌نگاری‌های اجتماعی این رویکرد را می‌بینیم. برای مثال در «تنبیه الامه و تنزیه المله» علامه نائینی، «احیا المله» تهرانی بوشهری، «قانون مشروطه مشروعه» سیدعبدالحسین لاری، «اصول القران الاجتماعیه» ابوعبدالله زنجانی، «رساله انصافیه» عبدالرسول کاشی، «خدا در اجتماع خداپرستی و افکار روز» بازرگان، «اسلام و مالکیت» سیدمحمود طالقانی «تفاسیر جدید و مساله آزادی» محسن آرمین و «مشارکت سیاسی زنان در قرآن» سهیلا جلالی‌کندری این رویکرد را می‌توان دید.
رئیس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: تک‌نگاری‌هایی دیگر در راستای رویکرد سید، علمی‌نگارانه بود که در آثاری مانند «باد و باران در قرآن»، «ترمودینامیک زندگی توحید، طبیعت، تکامل» و «خلقت انسان» دیده می‌شود. در اوایل سده بیستم داروینیسم و تکامل انواع مطرح می‌شود برخی از دانشمندان اسلامی از جمله آیت‌الله مشگینی و یدالله سحابی تلاش می‌کنند شواهدی برای تایید این نظریه بدهند.
پارسا تصریح کرد: از تک‌نگاری‌های جدیدی که شده است می‌توان به رویکرد تاریخی اشاره کرد. این رویکرد ناظر بر تاریخ نزول قرآن است و در این راستا می‌توان به آثار نکونام و بی‌آزار شیرازی اشاره کرد.
رییس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: در خصوص کارهایی که در زمینه رویکرد ادبی و زبانی شده است، می‌توان به کارهای محمدجواد مشکور، آذرتاش آذرنوش، یدالله نصیریان، شهرام هدایت، ابوالفضل حری، سیدحسین سیدی و احمد پاکتچی اشاره کرد. این آثار در حوزه‌های فرهنگ، بلاغت، زبان‌شناسی ، روایت‌پژوهی، سبک‌شناسی، معناشناسی شکل گرفته‌اند.
وی با بیان اینکه تفسیر الفنی سیدقطب به جنبه‌های هنری قرآن پرداخته بود، گفت: این اثر بر فضای ایرانی تاثیرگذار بوده و آن را در مطالعات ادبی و زبانی می‌توان در نظر گرفت. در مطالعات معناشناسی نیز کارهای ایزوتسو تاثیرگذار بوده است.
پارسا تصریح کرد: در حوزه مطالعات تفسیری می‌توان به تفسیر آسان محمدجواد نجفی خمینی، تفسیر الایات البرهان محمد حسن میانه‌جی، لب اللباب ابوتراب خراسانی، اطیب البیان، تفسیر اثنی عشری، سیدحسین شاه حسینی و تفسیر جامع ابراهیم بروجردی را می‌توان نام برد.
وی ادامه داد: همچنین تفسیر عاملی، نوین، المیزان، نمونه، تسنیم، کاشف و درس‌هایی از قران را می‌توان دید که دغدغه اجتماعی و روز در آن دیده می‌شود. برای مثال علامه طباطبایی خود را موظف می‌داند به مسائل روز پاسخ دهد در حالی‌که در تفاسیر قرن ده چنین ضرورتی برای مفسر وجود نداشته است. المیزان به ده‌ها مسئله اجتماعی و اعتقادی پاسخ داده است.
رییس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: کاربر گونه‌ای جدید از تفسیر به نام تفسیر تدبری مواجه هستیم که می‌توان به «کلید فهم قرآن»، «روش برداشت از قرآن» آیت‌الله محمدحسین بهشتی، «متدولوژی تدبر در قرآن» بازرگان، «روش‌های برداشت از قرآن» علی صفائی حائری، «تدبر در قرآن» محمد الهی‌زاده و تفسیر «راهنما»ی آیت‌الله هاشمی اشاره کرد.
وی ادامه داد: در خصوص نگارش تاریخ قرآن می‌توان به آثار ابوعبدالله زنجانی، محمود رامیار، سیدمحمد حجتی، هادی معرفت، خویی، سعیدی روشن، حسین آراسته، حبیب‌الله طاهری رادمنش، علی اصغر احمدی اشاره کرد.
پارسا در پایان گفت: تعداد ترجمه قرآن پیش از انقلاب کمتر ده عدد بود و پس از انقلاب به بیش از صد ترجمه رسیده است. در خصوص مطالعات تاریخی قرآن و عهدین می‌توان به کتاب «هنجارها در سه کتاب مقدس» نوشته مهدی محسنیان‌راد اشاره کرد.
پارسا در آغاز سخنانش گفت: راهبرد سیدجمالالدین اسدآبادی مبنی بر عصری‌سازی فهم دینی و بازگشت به قرآن منشأ گونه‌های جدید مطالعات قرآنی در ایران معاصر است. این گفتمان به دنبال حل مسایل اجتماعی از دانش‌های نوین در تفسیر قرآن و به‌کارگیری عقل به جای نقل استفاده می‌کند. این گفتمان چند رویکرد را به دنبال دارد که عبارت است از رویکردهای قرآن بسندگی، عقل‌گرایانه، رویکرد اجتماعی، علمی‌گرایانه، تاریخی و فرهنگی و رویکرد ادبی و زبانی. این رویکردها معطوف به حل مسائل عینی جهان اسلام هستند.
رئیس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: علاوه بر این تغییرات کیفی ما با تغییرات کمی نیز مواجه هستیم. کارهای این دوره بسیار پرتعدادتر از قبل است و در برخی حوزه‌ها ما با صد برابر رشد کمی مواجه هستیم.
پارسا تصریح کرد: گونه‌های ایرانی مطالعات قرآنی پس از سید جمال عبارت است از تک‌نگاری‌های قرآنی مطالعات تفسیری، ترجمه قرآن، مطالعات در حوزه نسخه‌شناسی و تصحیح نسخ خطی قرآنی و ترجمه و تحلیل آثار قرآنی خاورشناسان.
وی با بیان اینکه توسعه‌یافته‌ترین مطالعات در علوم قرآن را سیوطی انجام داده بود، گفت: پس از وی مفسران در مقدمات تفاسیر مباحث علوم قرآنی را بیان کردند. در سده چهاردهم به بعد مطالعات مستقل زیادی در این زمینه انجام شد.
پارسا ادامه داد: در خصوص تک‌نگاری‌ها می‌توان به مقالات و خطابه‌های قرآنی سیدجمالالدین اسدآبادی، «تحریر العقلا» شیخ‌هادی نجم‌آبادی، «کلید فهم قرآن» رضاقلی شریعت سنگلجی، «گفتاری در باب قرآن» از ابوالحسن شعرانی، «اسلام و قرآن»ِ حسینعلی راشد و «آشنایی با قرآن» مرتضی مطهری اشاره کرد که همه رویکرد عقل‌گرایانه به قرآن کریم داشتند.
رییس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: سید در کل جهان اسلام تحول ایجاد کرد و در مصر، سوریه، هند و ایران شاگردانی داشت. او خود را متعلق به جهان اسلام و در مقابل استعمار تعریف می‌کرد. یکی از مهم‌ترین شاگردان سید در ایران شیخ هادی نجم‌آبادی بود که از طرفداران مشروطه و عقل‌گرایی بود. وی در کتاب خود مسلمانان را از خرافات بر حذر دارد. وی می‌کوشد مسلمانان را به عقل اصیل فراخواند. وی بازگشت به قرآن را در آثار خود مد نظر داشت.
پارسا تصریح کرد: بسیاری از علمای قرآنی معاصر از شاگردان شیخ هادی نجم‌آبادی بودند. یکی از شاگردان وی سنگلجی است که او هم مشروطه‌طلبان بود.سنگلجی برای فهم قرآن تلاشی بی‌واسطه را توصیه می‌کند. بازرگانی شعرانی، طالقانی از شاگردان شریعت بودند.
وی با بیان اینکه گفتمان سید به دنبال عصری‌سازی فهم و تفسیر قرآن بود، گفت: این بدان معناست که منظور او از تفسیر قرآن، کمک به حل مسائل اجتماعی بود. در تک‌نگاری‌های اجتماعی این رویکرد را می‌بینیم. برای مثال در «تنبیه الامه و تنزیه المله» علامه نائینی، «احیا المله» تهرانی بوشهری، «قانون مشروطه مشروعه» سیدعبدالحسین لاری، «اصول القران الاجتماعیه» ابوعبدالله زنجانی، «رساله انصافیه» عبدالرسول کاشی، «خدا در اجتماع خداپرستی و افکار روز» بازرگان، «اسلام و مالکیت» سیدمحمود طالقانی «تفاسیر جدید و مساله آزادی» محسن آرمین و «مشارکت سیاسی زنان در قرآن» سهیلا جلالی‌کندری این رویکرد را می‌توان دید.
رئیس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: تک‌نگاری‌هایی دیگر در راستای رویکرد سید، علمی‌نگارانه بود که در آثاری مانند «باد و باران در قرآن»، «ترمودینامیک زندگی توحید، طبیعت، تکامل» و «خلقت انسان» دیده می‌شود. در اوایل سده بیستم داروینیسم و تکامل انواع مطرح می‌شود برخی از دانشمندان اسلامی از جمله آیت‌الله مشگینی و یدالله سحابی تلاش می‌کنند شواهدی برای تایید این نظریه بدهند.
پارسا تصریح کرد: از تک‌نگاری‌های جدیدی که شده است می‌توان به رویکرد تاریخی اشاره کرد. این رویکرد ناظر بر تاریخ نزول قرآن است و در این راستا می‌توان به آثار نکونام و بی‌آزار شیرازی اشاره کرد.
رییس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: در خصوص کارهایی که در زمینه رویکرد ادبی و زبانی شده است، می‌توان به کارهای محمدجواد مشکور، آذرتاش آذرنوش، یدالله نصیریان، شهرام هدایت، ابوالفضل حری، سیدحسین سیدی و احمد پاکتچی اشاره کرد. این آثار در حوزه‌های فرهنگ، بلاغت، زبان‌شناسی ، روایت‌پژوهی، سبک‌شناسی، معناشناسی شکل گرفته‌اند.
وی با بیان اینکه تفسیر الفنی سیدقطب به جنبه‌های هنری قرآن پرداخته بود، گفت: این اثر بر فضای ایرانی تاثیرگذار بوده و آن را در مطالعات ادبی و زبانی می‌توان در نظر گرفت. در مطالعات معناشناسی نیز کارهای ایزوتسو تاثیرگذار بوده است.
پارسا تصریح کرد: در حوزه مطالعات تفسیری می‌توان به تفسیر آسان محمدجواد نجفی خمینی، تفسیر الایات البرهان محمد حسن میانه‌جی، لب اللباب ابوتراب خراسانی، اطیب البیان، تفسیر اثنی عشری، سیدحسین شاه حسینی و تفسیر جامع ابراهیم بروجردی را می‌توان نام برد.
وی ادامه داد: همچنین تفسیر عاملی، نوین، المیزان، نمونه، تسنیم، کاشف و درس‌هایی از قران را می‌توان دید که دغدغه اجتماعی و روز در آن دیده می‌شود. برای مثال علامه طباطبایی خود را موظف می‌داند به مسائل روز پاسخ دهد در حالی‌که در تفاسیر قرن ده چنین ضرورتی برای مفسر وجود نداشته است. المیزان به ده‌ها مسئله اجتماعی و اعتقادی پاسخ داده است.
رییس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: کاربر گونه‌ای جدید از تفسیر به نام تفسیر تدبری مواجه هستیم که می‌توان به «کلید فهم قرآن»، «روش برداشت از قرآن» آیت‌الله محمدحسین بهشتی، «متدولوژی تدبر در قرآن» بازرگان، «روش‌های برداشت از قرآن» علی صفائی حائری، «تدبر در قرآن» محمد الهی‌زاده و تفسیر «راهنما»ی آیت‌الله هاشمی اشاره کرد.
وی ادامه داد: در خصوص نگارش تاریخ قرآن می‌توان به آثار ابوعبدالله زنجانی، محمود رامیار، سیدمحمد حجتی، هادی معرفت، خویی، سعیدی روشن، حسین آراسته، حبیب‌الله طاهری رادمنش، علی اصغر احمدی اشاره کرد.
پارسا در پایان گفت: تعداد ترجمه قرآن پیش از انقلاب کمتر ده عدد بود و پس از انقلاب به بیش از صد ترجمه رسیده است. در خصوص مطالعات تاریخی قرآن و عهدین می‌توان به کتاب «هنجارها در سه کتاب مقدس» نوشته مهدی محسنیان‌راد اشاره کرد.
