«واضح» بر پایه نسخ نی‌ریزی طراحی شد/ الهام از «عثمان‌طه» و خط محقق
گروه هنر: در بازدید از موزه آستان قدس رضوی و در مواجهه با نسخه اصلی قرآن به نسخ منسوب به مرحوم احمد نی‌ریزی شاهد ویژگی‌های منحصر بفردی از جمله سادگی و روانی و رعایت فضای تنفسی میان عبارات آن بودیم و لذا این خط را برای طراحی فونت «واضح» مبنا قرار دادیم.
اما طراحان این فونت در بعد فنی و کار هنری آن را در گروه «افق رویداد» دو جوان خلاق به نام‌های امید امامیان و رضا بختیاری‌فرد به عهده داشتند؛ دو جوانی که فارغ‌التحصیل رشته گرافیک از دانشگاه انقلاب اسلامی هستند و مدتی است با هم مشغول فعالیت حرفه‌ای در زمینه طراحی فونت و حروف و تایپوگرافی بوده و موفق شدند در پروسه زمانی حدوداً یک‌ساله به این توفیق نائل آیند.
به بهانه رونمایی رسمی از فونت قرآنی«واضح» با رضا بختیاری‌فرد و امید امامیان گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ـ ابتدا ارزیابی خودتان را در مورد برگزاری مراسم رونمایی از این فونت که در سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان کشور و با حضور مسئولان ارشد قرآنی صورت گرفت، بفرمایید؟
بختیاری‌فرد: توقع ما این بود که نگاهی هنری به این مقوله شود؛ از نظر هنری و گرافیکی معمولاً برگزاری چنین مراسم‌هایی با نمایش آثار در قالب برپایی یک گالری همراه است در حالیکه جو حاکم در مراسمی که ترتیب داده شد شکل رسمی داشت و باز انتظار داشتیم که نامی از ما برده شود که متأسفانه اینگونه نشد.
امامیان: توضیحاتی که از سوی وحید عزیزی‌نژاد؛ مدیر پروژه در مراسم ارائه شد توسط ما که مسئولیت فنی آن را به عهده داشتیم تدوین شده بود، با توجه به اینکه در این مراسم مسئولان ارشد قرآنی از ارشاد و سازمان دارالقرآن حضور داشتند هرچند که کار و تلاش ما برای قرآن بود اما ای کاش یادی نیز از ما به عمل می‌آمد.
ـ آشنایی شما با مدیر پروژه و دعوت به کار شما برای انجام آن چگونه اتفاق افتاد؟
بختیاری‌فرد: از قبل آشنایی با مدیر پروژه داشتیم و وقتی پیشنهاد فعالیت در زمینه طراحی این فونت به ما که مدتی است با هم همکار هستیم، شد و از آن استقبال کردیم؛ شخصاً مدتها بود که دغدغه طراحی فونت قرآنی را داشتم و وقتی این پروژه را تقبل کردیم با چالش بزرگی مواجه شدیم و مسئله از آنچه که پیشتر فکر می‌کردیم در مقابلمان بزرگ جلوه کرد.
من به وحید عزیزی‌نژاد گفتم که مدت‌هاست که به شکل ناخودآگاه دغدغه پرداختن به چنین پروژه‌ای را داشتم اما شاید جرئت لازم را به دست نیاورده بودم و حال که این پیشنهاد مطرح شده است با کمال میل می‌پذیرم؛ از همان ابتدا نیز همین اصولی که اکنون به عنوان ویژگی در مورد فونت «واضح» مطرح است مورد نظر بود، اینکه خوانا باشد و برای نسل جوان جذابیت لازم را داشته باشد و از همان نگاه نخست هم این فونت تحت وب طراحی شود، قابلیت برای طراحی اپلیکیشن داشته باشد و مواردی همچون قابلیت چاپ در اولویت‌های بعدی آن قرار گیرد.
ـ شروع کار از کجا بود؟ یعنی ابتدای امر به چه منبعی مراجعه کردید؟
امامیان: نیاز به تحقیق داشتیم، پس در وهله نخست باید به سراغ نمونه‌های فاخر در زمینه کتابت قرآن می‌رفتیم، از موزه آستان قدس رضوی شروع کردیم، موزه‌ای کم‌نظیر در جهان اسلام که در بخش خط و خوشنویسی آن نمونه‌های منحصر بفرد کتابت قرآن نگهداری می‌شود، از قرآن بایسنقری گرفته تا نسخه اصلی قرآن به قلم احمد نی‌ریزی، از قرآن یاقوت مستعصمی گرفته تا طاهر خوشنویس؛ در مواجهه با این آثار توانستیم ایده‌های نخستین برای طراحی فونتی که مورد نظر داشتیم را به‌دست آوریم ضمن آنکه از موزه ملی قرآن کریم تهران و گنجینه خطی آن نیز بارها بازدید کردیم.
اینکه چرا اکثر قرآن‌ها به خط نسخ چه ایرانی، چه عربی و چه عثمانی نوشته شده است برای ما جذاب بود؛ به‌ویژه نسخ ایرانی منسوب به نی‌ریزی که در آن صافی، صداقت و سبکی منحصر بفرد را که اتفاقاً مورد نظر ما با توجه به اهداف کلی که در زمینه طراحی فونت در نظر داشتیم بود، جلب نظر کرد و پایه طراحی خود را براساس همین نسخ گذاشتیم.
ـ ویژگی که نسخ نی‌ریزی دارد چیست که برای طراحی فونت «واضح» به آن متکی شدید؟
امامیان: تأکید این خط بر فضاهای منفی است و از فشردگی که مثلاً نسخ «عثمان طه» شاهد آن هستیم عاری است و جای تنفس به قاری را می‌دهد و با فواصلی که میان خود رعایت کرده است قادر است استراحت چشمی به مخاطب و قاری قرآن بدهد؛ این امر درست منطبق با اصول و ویژگی بود که در سرلوحه اهداف طراحی فونت «واضح» وجود داشت.
البته ما تنها به نسخ نی‌ریزی نیز استناد نکردیم، مثلاً در نسخ نی‌ریزی برخلاف «عثمان‌طه» برخی از حروف مانند میم و واو و قاف فاقد چشم هستند و داخل دایره آنها پر شده است اما در «عثمان طه» با دوایر توخالی مواجه هستیم ضمن آنکه «عثمان طه» از زیبایی منحصر بفردی برخوردار است به شکلی که کلمات به گونه‌ای در کنار هم روی خط زمینه سوار می‌شوند که همواره با تعداد صفحات ثابتی در نگارش و کتابت قرآن با استفاده از این خط مواجهیم.
بختیاری‌فرد: ما حتی در طراحی این فونت از خط محقق نیز بهره بردیم؛ مثلاً کشیدگی در برخی حروف وجود دارد و عریضی که در اصطلاحاً کاسه برخی حروف مثل لام، قاف و... وجود دارد از این خط استفاده شده است.
ـ مشغول شدن شما به این پروژه با وجود اینکه یک سال به طول انجامید اما به طور حتم ساعات زیادی از فعالیت حرفه‌ای خود را به خود اختصاص داد و این امر منجر به این شد که شما تمرکز خود را بر انجام آن گذاشته و شاید به بسیاری دیگر از پروژه‌های پیشنهادی جواب منفی بدهید، آیا کار در این پروژه عواید مالی مناسبی که امورات شما را تأمین کند در پی داشت؟
امامیان: به نسبت عرف بازار حرفه‌ای میزان دستمزد دریافتی ما پایین‌تر بود اما نتیجه کار هم برای ما و هم برای وحید عزیزی نژاد رضایت‌بخش بود.
بختیاری‌فرد: آقای عزیزی‌نژاد از هیچ کوششی برای جلب رضایت ما و انگیزه‌ای که باید به ما برای تداوم کار داده می‌شد، دریغ نکرد و هرچند که دستمزد به نسبت کار حرفه ای که در این زمینه صورت می‌گیرد پایین بود اما همینکه در این مدت مأنوس با کلام خدا بودیم برکات زیادی نصیب زندگی ما کرد.
ـ نتیجه کار شما در طراحی فونت «واضح» تا چه اندازه شما را برای فعالیت بیشتر در زمینه طراحی فونت مختص قرآن مجاب کرد؟
امامیان: کار ما طراحی فونت و خط است، به طور حتم در طی این یک سال ایده‌های بسیار زیادی در زمینه اشکال و سبک‌های دیگر طراحی فونت حتی ویژه قرآن به ذهنمان خطور کرد که درصد هستیم در کنار سایر فعالیت‌های حرفه‌ای‌مان به آنها نیز بپردازیم.
ـ چقدر خودتان را در مراقبت از کاری که انجام دادید و ارائه سرویس و خدمات احتمالی نسبت به فونت واضح مسئول می‌دانید؟
امامیان: بسیار زیاد، به هر حال یک خط و فونت به محض ابداع و اختراع کامل نمی‌شود و در سیر تحولی به پختگی و انسجام لازم می‌رسد؛ شاید روزگاری به واسطه کاری که ما موفق به انجام آن شدیم به شکل مستقل و مستقیم از سوی سازمان دارالقرآن پروژه دیگر به ما محول شود و این امر تنها منوط به این است که ما تمام و کمال فرایند تکاملی فونت «واضح» را به انجام رسانده باشیم و اصطلاحاً پشت کار قرار گیریم.
بختیاری‌فرد: در مطالعه خطوط مطرحی که هم در زمینه کتابت قرآن و هم در سایر موارد مورد استفاده قرار می‌گیرد شاهد وقوع یک سیر تحولی هستیم، خط نستعلیق، ثلث و بسیاری دیگر از خطوط این گونه نبوده است که از همان ابتدا به این میزان پختگی رسیده باشند و طی قرن‌های متمادی شاهد تکامل آنها بوده‌ایم، لذا ما نیز همواره به مراقبت از دسترنج خود پرداخته و با استفاده از نقد و نظرهای کارشناسی سعی در تحول فونت «واضح» خواهیم داشت.
امیر سجاد دبیریان
