مقاومت دستگاه‌های قرآنی در برابر تغییر؛ مانع اصلی تحقق اسناد/ بحران مخاطب

محمدمهدی عزیززاده، مدیرکل کمیسیون فعالیت‌های تبلیغی – ترویجی شورای توسعه فرهنگ قرآنی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در مورد سند راهبردی فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم که طی روزهای گذشته به تصویب شورای توسعه فرهنگ قرآنی رسید و نیز زمان اجرایی شدن آن، گفت: این سند به محض ابلاغ رسمی توسط رئیس شورای توسعه فرهنگ قرآنی به وسیله کمیسیون اجرایی خواهد شد.

وی افزود: اجرای سند نیز به این معنی هست که تمامی فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآنی باید براساس این سند بازطراحی شود. از این به بعد در هر فعالیتی اعم از بودجه‌دهی و طراحی فعالیت‌ها باید این سند و محتوا و اهداف آن را مدنظر قرار دهیم.

عزیززاده در پاسخ به این سوال که زمان قطعی اجرایی شدن فعالیت‌ها براساس محتوای سند چه زمانی خواهد بود،‌ نیز بیان کرد: قطعاً نیمه دوم سال 96 اجرای سند شروع خواهد شد. با توجه به اینکه تغییرات دولت در مردادماه خواهد بود و تا آخر مردادماه انتخاب هیئت وزراء به طول خواهد انجامید، عملاً از نیمه دوم سال اجرایی شدن سند شروع خواهد شد.

مدیرکل کمیسیون فعالیت‌های تبلیغی – ترویجی قرآن کریم همچنین در پاسخ به سوالی در مورد مدت زمان تهیه و تنظیم سند و تعداد جلساتی که سند در آن مورد بررسی و چکش‌کاری قرار گرفت نیز اظهار کرد: فعالیتی که در دبیرخانه کمیسیون صورت گرفته است در مجموع 111 جلسه بوده است و 570 نفر ساعت نیز وقت برای تهیه این سند هزینه شده است.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود در مورد توانمندی وزارت ارشاد برای اجرایی کردن سند نیز خاطرنشان کرد: بند آخر سند در قمست اجرای سند و در چارچوب و الزامات اجرای آن آمده است که «کلیه دستگاه‌های دولتی و عمومی و مردمی فعال در حوزه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم موظف به عملکرد در چارچوب این سند و همکاری با کمیسیون تخصصی در اجرای سند می‌باشند»، ما شاهد چنین الزامی در سند هستیم. ضمن اینکه طی نامه‌ای به وزیر ارشاد که 12 تیرماه ارسال شد پیشنهاداتی در مورد سند تنظیم شد تا بازطراحی و بازنگری‌هایی حتی در فعالیت‌های قرآنی وزارت ارشاد و منطبق بر این سند صورت بگیرد.

عزیززاده بیان کرد: با این وجود اجرا شدن این موضوع به میزان حمایت شورای توسعه فرهنگ قرآنی از اسناد سه گانه دارد. یعنی بستگی به این موضوع دارد که شورای توسعه فرهنگ قرآنی باید پس از نهایی شدن اسناد سه‌گانه، هرگونه حمایت و هرگونه فعالیتی را برای دستگاه‌ها بر اساس اسناد تعریف کند و اجرای آن فعالیت‌ها را منوط به عملکرد دستگاه‌ها در این سند نماید. یعنی اگر صندوق توسعه مشارکت بخواهد بودجه‌ای ارائه دهد باید در قبال اجرا در قالب سند بودجه واریز کند. 

وی افزود: به اعتقاد من اگر اراده جدی در یک دستگاه نباشد و آن دستگاه نخواهد کاری انجام دهد هیچ الزامی نه تنها برای اجرای این سند بلکه حتی برای خود منشور توسعه فرهنگ قرآنی هم وجود نخواهد داشت. شما اگر نگاه کنید اگر دستگاهی نخواهد در چارچوب منشور فعالیتی را انجام دهد، عملاً چه کاری را می‌توان انجام داد؟

مدیرکل کمیسیون فعالیت‌های تبلیغی – ترویجی قرآن کریم با تأکید مجدد بر اینکه اجرایی شدن سند منوط به ارائه و عزم جدی ملی در کشور است، گفت: در وزارت ارشاد این اراده وجود دارد، اما اینکه چقدر دستگاه‌ها همراهی کنند، واقعاً مشخص نیست و نمی‌توان برآوردی ارائه داد. باید دید خود شورای توسعه تا چه میزان پشتیبان اسناد است و چقدر فعالیت‌ها را براساس عملکرد اسناد تحلیل می‌کند.

عزیززاده در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با ایکنا در مورد موانعی که احتمال دارد بر سر راه تحقق این سند وجود داشته باشد، گفت: مدیران ارشد قرآنی در کشور باید بپذیرند که ساختارها، چارچوب‌ها و مدل‌های قبلی همه باید براساس این اسناد تغییر پیدا کنند. ما باید در مجموعه مدیریتی قرآنی کشور چه در بخش دولتی و چه در بخش مردمی این تغییر را بپذیریم و اراده تغییر وجود داشته باشد. تنها مانعی که می‌تواند جلوی تحقق منشور و این اسناد را بگیرد، این است که مدیران قرآنی در برابر تغییر در ساختارها و روش‌ها مقاومت کنند. 

وی بیان کرد: در این اسناد، اولین لازمه این است که از قالب فعلی خارج شویم، باید در حوزه فعالیت‌های قرآنی خودمان را منطبق بر نیازها و شرایط روز کشور و جامعه به‌روز کنیم؛ چرا که آموزش‌ها، پژوهش‌ها و تبلیغ و ترویج باید کاربردی و کارکردی شود. اگر مدیران این اراده را نداشته باشند و بخواهند همین وضعیت را حفظ کنند و تغییر را نپذیرند این اسناد اجرایی نخواهد شد. بنابر این تنها مانع پیشرفت خود مدیران قرآنی خواهند بود؛ اگر تغییر را نپذیرند.

مدیرکل کمیسیون فعالیت‌های تبلیغی – ترویجی قرآن کریم با تأکید بر اینکه حتی اگر اجرایی شدن اسناد و تغییر ساختار به تغییر مدیریت مدیران نیز منجر شود نباید مقاومتی از جانب آنها صورت بگیرد، ‌افزود: بنابر این بار دیگر تأکید می‌کنم تنها مانعی که برای اجرایی شدن اسناد وجود دارد، عدم پذیرش مدیران قرآنی و عدم همراهی آنها با اسناد است.

عزیززاده در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود در مورد اینکه اگر ابزارهای لازم برای تحقق سند وجود داشته باشد از چه زمانی آثار آن قابل لمس خواهد بود، اذعان کرد:  چشم‌انداز سند 1404 است، با این وجود پیش‌بینی من این است که یک بازه زمانی سه ساله اولیه را لازم داریم تا اقدامات اولیه را شکل دهیم. این سند یک جریان ملی در کشور ایجاد خواهد کرد و همه فعالیت‌های قرآنی در کشور ذیل یک چتر و یک سامانه قرار می‌گیرد تا یک نظام هماهنگ ایجاد کند. بنابر این بعد از پایان سال سوم باید منتظر اولین دستاوردها باشیم. 

وی خاطرنشان کرد: در این چشم‌انداز هشت‌ساله جایگاه ممتازی که در بین کشورهای اسلامی ترسیم کرده‌ایم باید تحقق یابد، هرچند که در بسیاری از حوزه‌ها هم اینک نیز جایگاه ممتاز را دارا هستیم.

مدیرکل کمیسیون فعالیت‌های تبلیغی – ترویجی قرآن کریم همچنین در مورد قابل دستیابی بودن سند و محتوای آن با توجه به فعالیت‌ها و امکانات موجود، گفت: در مقدمه منشور توسعه فرهنگ قرآنی آمده است که تحقق این آرمان‌ها و اهداف قرآنی در نظام جمهوری اسلامی منوط به عزم و اراده هماهنگ مدیران ارشد نظام است. بنابر این مهم‌ترین چالش ما در اجرایی‌‌سازی این اسناد مقاومت دستگاه‌های قرآنی برای حفظ روش‌ها و وضعیت موجود باشد و اگر بتوانیم از این مانع عبور کنیم مانع جدی دیگری وجود نخواهد داشت.

عزیززاده در ادامه این بخش از صحبت‌های خود در پاسخ به این سوال که چاره‌اندیشی برای عبور از این چالش مدنظر قرار گرفته است یا خیر، ‌گفت: البته برای عبور از چالش‌ها چاره‌اندیشی شده است، حالا ممکن است که مطالعه علمی مدونی نداشته باشیم اما تصویر نسبی از وضعیت موجود در اختیار داریم.

مدیرکل کمیسیون فعالیت‌های تبلیغی – ترویجی قرآن کریم با تأکید بر اینکه بزرگ‌ترین مشکل در جامعه قرآنی کشور مشکل مخاطب است، بیان کرد: اگر فعالیت‌های قرآنی به همین وضعیت، شکل خود را حفظ کند در یک دهه آینده با بحران مخاطب در فعالیت‌های قرآنی کشور مواجه خواهیم بود. در کشوری که حدود 60 میلیون نفر جمعیت فعال وجود دارد، زمانی که در شاخص‌ترین فعالیت قرآنی کشور یک درصد جمعیت حضور می‌یابد، این یعنی بحران مخاطب به وقوع پیوسته است. علت هم این است که در حوزه کار فرهنگی روش‌ها و ابزارها روزبه روز در حال تغییر است و جذابیت‌های گوناگون در حوزه‌های مختلف ایجاد می‌شود، اما ما همچنان با روش‌ها و شیوه‌های گذشته فعالیت‌ها را ادامه می‌دهیم. وقتی حرفی برای گفتن به زبان و ادبیات امروز نداشته باشیم، مردم ما را انتخاب نخواهند کرد. ما در حوزه فضای مجازی و هنرهای قرآنی به شدت توسعه نیافته هستیم در حالی که جریان‌ها مخرب فرهنگی در این حوزه‌‌ها فعالیت می‌کنند و به شدت هم موفق بوده‌اند.

وی افزود: اگر بخواهیم این بحران را پشت سر بگذاریم باید سرمایه‌گذاری مطلوبی بر روی نیروهای انسانی توانمند و خلاق انجام دهیم. باید بستر را باز کنیم تا افراد جدید وارد این حوزه شوند و سرمایه انسانی که بتواند کار و محصول و خدمات جذاب ارائه دهد وارد این حوزه شوند. با این فکر مدیریتی و متد نمی‌توان این امر را تحقق داد. تمام حرف اسناد در هر سه حوزه این است که یک سرمایه‌گذاری جدی داشته باشیم و نیروی انسانی توانمند و خوش فکر تربیت کنیم تا بتوانند جامعه را به قرآن علاقه‌مند و مشتاق کنند که لازمه همه اینها همان تغییری که بارها مورد تأکید قرار گرفته است، خواهد بود.

عزیززاده با تأکید بر اینکه گاهی ارائه آمار غلط باعث برنامه‌ریزی‌های غلط می‌شود،‌ اذعان کرد: ما فکر می‌کنیم اگر تعداد محافل سنتی رشد بسیار کمی داشته است اما جمعیت کمتر شده است، معنای آن این است که هنوز اشتیاق و اقبال به قوت خود باقی مانده است. این اسناد به دنبال همین موضوع هستند که در این راستا نگرش‌ها را تغییر دهند و این تغییر باید در افکار مدیران ایجاد شود، در ادامه در فعالیت‌ها تسری پیدا کند و پس از آن به بدنه جامعه نیز برسد.

مدیرکل کمیسیون فعالیت‌های تبلیغی – ترویجی قرآن کریم در بخش دیگری از این گفت‌وگو در پاسخ به این سوال که خود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی محتوای خاصی را مدنظر داشته است که در این سند قرار گیرد اما با آن موافقت نشده باشد، گفت: خوشبختانه اینگونه نبود و هیچ محتوایی نبود که مدنظر ما باشد اما شورا با آن مخالفت داشته باشد. البته سندی که ما ارائه دادیم، تغییراتی بسیار جزئی در حد اضافه شدن چند کلمه داشت. تغییراتی که در مجمع و شورا بر روی پیش‌نویس ارائه شده توسط کمیسیون داده شد کمتر از پنج درصد بود.

وی در پایان گفت‌وگوی خود با ایکنا در مورد اصلاحاتی که باید در سند نهایی صورت بگیرد نیز گفت: این اصلاحات همان روز بعد از تصویب صورت گرفت، این اصلاحات بسیار مختصر بود. به عنوان مثال کلمه «ایمان» را به انس با قرآن اضافه کردیم یا در چشم‌انداز جایگاه برتر را به جایگاه ممتاز تغییر دادیم.