«محرمیت» و «نفوذناپذیری بصری» دو اصل فراموش شده در معماری امروزی
گروه فرهنگی: خانه به عنوان قرارگاه رفتاری خانواده، از بااهمیت‌ترین عناصر معماری شهر بوده و نظام ارتباطی آن در فرهنگ‌های مختلف، هماهنگ با تعریفی است که آن فرهنگ از انسان دارد که یکی از مهمترین مصادیق مورد توجه در معماری سنتی نیز «محرمیت» و «نفوذناپذیری بصری» است.
معماری، تجلی سنن، آداب‌ورسوم و فرهنگ جوامع است که بر مبنای تصور انسان از هستی، شکل می‌گیرد؛ براین اساس، بسیاری از محققان براین باورند که فرهنگ از جهان‌بینی نشأت گرفته و کامل‌ترین نمود عینی آن در معماری ظهور می‌یابد.
در ساخت مورفولوژیک سکونتگاه‌های شهری و روستایی کشورهای مختلف، عامل فرهنگ، دین، ایدئولوژی و نظام‌های حاکم، نقش مهمی را ایفا می‌کنند و از این‌رو در کشورهایی که ادیان و ایدئولوژی‌های متفاوتی دارند می‌توان ساخت‌های مورفولوژیکی مختلفی را مشاهده کرد.
در کشورهای اسلامی نیز ساخت بناها تحت تأثیر فرهنگ و ایدئولوژی اسلامی به‌صورت قوانین برخاسته از تعالیم قرآنی صورت می‌گیرد.
ایران به عنوان یکی از تمدن‌های کهن بشری، نقش بسیار فعالی در بلوغ معماری اسلامی داشته است چراکه معماری سنتی ایران را می‌توان سرشار از مفاهیمی دانست که براساس فرهنگ، عقاید و اندیشه ایرانی–اسلامی معنا می‌یابد.
در واقع پس از ورود اسلام، فرهنگ و هنر این سرزمین پهناور با عوامل تازه‌ای ترکیب شد، به گونه‌ای که اصول، آداب‌ورسوم، مراسم مذهبی، روحیه، اخلاقیات، اندیشه و عقیده نسل‌ها نه تنها در بناهای عظیم بلکه در ابنیه کوچک نیز نمودار شده و چنان با جوهره وجودی معماری ایرانی درآمیخت، که ردپای آن در تمامی آثار معماری ایران قابل پی‌جویی است.
بنابراین درک مفاهیم و ساختار معماری ایران، بدون شناخت محیط فرهنگی و اجتماعی که این مفاهیم در آن رشد کرده میسر نمی‌شود و عدم آگاهی از ریشه‌های فرهنگی که از قید زمان آزادند، هرگونه برداشت و تأویلی را لاجرم در حد سطح باقی می‌گذارد.
نقد و بررسی معماری سنتی تاریخ ایران موجب شد تا انگیزه لازم برای تألیف کتاب و جستجو در باب موضوع «محرمیت» در معماری کشورمان مورد توجه قرار بگیرد که به عنوان یک اصل حاکم بر تمامی شئون زندگی، به بهترین وجه در تمامی بناهای بزرگ عمومی تا خانه‌های مسکونی و از فضاهای عمومی شهری تا فضاهای نیمه‌عمومی و خصوصی‌تر در اقلیم‌های مختلف کشور به کار برده شده است.
مفاهیم بسیاری وجود دارد که دستیابی به آن موجب ارتقاء کیفیت زندگی شده و جوامع شهری از آن بهره می‌برد که یکی از این مفاهیم در معماری تاریخی و سنتی ایران مفهوم «محرمیت» است.
اگر بخواهیم ابعاد چنین واژه‌ای را مورد بررسی قرار دهیم متوجه خواهیم شد که این موضوع پاسخگوی نیاز انسانی است و در جوامع مختلف به آن پرداخته می‌شود و آیات و روایات روشنی در باب موضوع محرمیت وجود دارد که در آن توجه به درون را مورد توجه قرار می‌دهد.
این‌رویکرد در بناهای سنتی سبب شده تا بسیاری از پژوهشگران رویکردهای فرهنگی-اعتقادی و مسائل اقلیمی را مهمترین عوامل شکل‌گیری چنین الگوی کالبدی تلقی نمایند زیرا در معماری سنتی ایران یکی از مهمترین عرصه‌هایی که نقش اساسی در ایجاد محرمیت را بر عهده دارد؛ نظام فضایی خانه است.
خانه به عنوان قرارگاه رفتاری خانواده، از بااهمیت‌ترین عناصر معماری شهر بوده و نظام ارتباطی آن در فرهنگ‌های مختلف هماهنگ با تعریفی است که آن فرهنگ از انسان دارد. فرهنگ اسلامی نیز با توجه به توصیه‌ها، سفارش‌ها و همچنین آیات قرآنی بر مسائل درون‌گرایی و حفظ حریم خانواده تأکید بسیار دارد. این ویژگی‌ها سبب شده که خانه ایرانی علاوه بر حفظ ارتباط با بیرون، به دنبال ایجاد محیطی باشد که موجب سلامت جسم، تکامل روحی و مکانی برای آسایش، آرامش و امنیت شود.
توجه به درون که در اصلاح معماری به آن درون‌گرایی می‌گویند با محرمیت زنده می‌شود لذا اگر بخواهیم این موضوع را در معماری مورد توجه قرار دهیم به حیاط‌های مرکزی خواهیم رسید.
در معماری کویری شاهد توجه بیشتری به بحث درون‌گرایی هستیم که در قالب حیاط‌های مرکزی نمود پیدا می‌کند این در حالی است که در اقلیم جنوب به دلیل گرمای این منطقه امکان ساخت ساختمان با فضای بسته وجود ندارد چراکه به سبب گرما به رطوبت بیشتر نیازمندیم.
در اقلیم شهر قزوین به سبب سرد و خشک بودن موضوع حیاط مرکزی تناقضی با بحث سرما ندارد لذا هم پوشیدگی مسکن و هم حیاط مرکزی در آن وجود دارد اما در منطقه‌ای مانند بوشهر این‌گونه نیست.
خانه‌های سنتی قزوین حیاط‌هایی بزرگ دارند که دورادور این حیاط را اتاق‌های کوچک و بزرگ پر کرده است، اتاق‌هایی که محل وردی افراد به اندرونی‌ها بوده‌اند.
عامل برونگرایی در اقلیم جنوب در بام‌ها است از این‌رو به دلیل خنکی هوا از پشت‌بام مساکن استفاده شده که با حفاظ‌هایی به نام شناسیل پوشیده می‌شود. همچنین دیوارهای بلندی در حیاط‌ها کشیده می‌شود که سایه آن مورد استفاده اهالی منزل قرار بگیرد.
معماران با توجه به سبک زندگی ایرانی-اسلامی از زمان‌های دور با رویکردهایی سنجیده به فرهنگ محرمیت در کنار ملاحظات اقلیمی، در طراحی خانه‌ها توجه بسیاری داشته و به خلق فضاهای متنوع وامدار از فرهنگ اسلامی محرمیت پرداخته‌اند.
آنچه به طور قطع می‌توان به آن استناد کرد توجه به موضوع محرمیت در معماری است که از ابتدای ورود در هشتی تا رسیدن به خصوصی‌ترین قسمت منزل به‌صورت سلسله مراتب رعایت می‌شود.
پژوهش‌های بسیاری در خصوص معماری مساکن سنتی کشور انجام‌شده است که وجه مشترک غالب آن‌ها بررسی و تدوین ویژگی‌های اقلیمی است و آنچه کمتر مورد توجه قرار گرفته، توجه به مسئله محرمیت در معماری مسکن سنتی است.
اما در حال حاضر متأسفانه شاهد آپارتمان‌هایی هستیم که سبک ساخت و ساز متفاوتی با ریشه‌ها و تعاریف اصیل معماری ایرانی اسلامی دارد چراکه در آن اصل نفوذناپذیری بصری در کنار رعایت محرمیت قابل‌کنترل نیست.
به عبارتی دیگر در معماری اصیل ایرانی- اسلامی تمهیداتی چون نفوذناپذیری بصری کاهش‌یافته و منزل به دو بخش درونی و بیرونی بر حسب نیاز و نوع ساکنین آن تقسیم می‌شود که نیاز است در معماری کنونی نیز این موضوع مهم مورد توجه بیشتر قرا بگیرد.
