روش‌های تبلیغ دین توسط پیامبر(ص)/ 8
پیامبر(ص)؛ مبلغی مسجدگرا/ حوزه‌ها و مدارس به مساجد باز گردند
گروه معارف: محقق و پژوهشگر قرآنی در خصوص شیوه تبلیغی پیامبر(ص)، اظهار کرد: پیامبر(ص) بسیار مسجدگرا بودند ولی مبلغان امروزی مسجدگرا نیستند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، به دنبال طرح موضوع «بررسی روش‌های تبلیغ دین توسط پیامبر(ص)»، خبرگزاری ایکنا گفت‌وگوهایی را با محمود یزدانی، پژوهشگر و محقق قرآنی انجام داد.
به گفته وی، پیامبر(ص) برای تبلیغ دین ۱۰ اقدام انجام می‌دادند که امروزه ما فقط یک مورد آن را انجام می‌دهیم؛ همین دوری از سبک تبلیغی پیامبر(ص) باعث شده تا نتوانیم در امر تبلیغ دین موفق باشیم.
در نوشتار اول به بیان اولین تفاوت کار تبلیغ توسط پیامبر(ص) با مبلغان امروزی پرداختیم و گفته شد: پیامبر(ص) به دنبال اقامه دین بود اما غالب مبلغان امروزی، صرفاً دنبال بیان معارف دینی هستند.
در نوشتار دوم گفتیم که پیامبر(ص) برای اقامه دین، یکی از اقداماتی که انجام می‌داد این بود که خودش سراغ مردم می‌رفت در حالیکه غالب مبلغان امروزی در مسجد و پای منبر، مطالبی را برای مردم بیان می‌کنند و کاری به آن‌ها که پای منبر نیستند ندارند.
در نوشتار سوم، اینکه پیامبر(ص) با مردم ارتباط صمیمانه برقرار می‌کردند، از اصلی‌ترین دلایل موفقیت پیامبر(ص) در امر تبلیغ دین عنوان شد.
در نوشتار چهارم گفتیم، پیامبر نه تنها خودش با مردم ارتباط صمیمی برقرار می‌کرد بلکه مردم را با یکدیگر صمیمی می‌کرد.
در نوشتار پنجم به آفت تک‌روی بین مبلغان اشاره شد و گفته شد علت اینکه پیامبر(ص) توانست چنان تحول عظیمی ایجاد کند، آن بود که گروه تشکیل داد اما غالب مبلغان امروزی دنبال کار جمعی نیستند و به‌صورت فردی اقدام می‌کنند.
در نوشتار ششم گفتیم اساس کار تبلیغی پیامبر(ص) بر مبنای قرآن بود و گفته شد هدف پیامبر(ص) اجرای قرآن در زندگی روزمره مردم بود، لذا آموزش‌های قطره چکانی و مختصر داشتند اما ما با آموزش‌های سیلابی، در مدت کوتاهی، مردم را حافظ قرآن می‌کنیم اما عامل به آن نیستند.
در نوشتار هفتم هم گفتیم اساس کار تبلیغی پیامبر(ص) خدمت‌رسانی به مردم بود ولی مبلغان امروزی رویکرد خدمت‌رسانی در تبلیغ دین را ندارند، صرفاً به مسائل عبادی توجه می‌کنند و اصلاً پرداختن به مشکلات معیشتی مردم را جزو وظایف تبلیغی خود نمی‌دانند.
در این نوشتار، یکی دیگر از تفاو‌ت‌های کار پیامبر(ص) با مبلغان امروزی بیان می‌شود؛ محمود یزدانی، محقق و پژوهشگر قرآنی در گفت‌وگو با ایکنا در خصوص هشتمین شیوه تبلیغی پیامبر(ص)، اظهار کرد: پیامبر(ص) بسیار مسجدگرا بودند ولی مبلغان امروزی مسجدگرا نیستند.
وی ادامه داد: احیاء مساجد و تربیت امام جماعت از مهم‌ترین کارهای فرهنگی برای مساجد است. مسجد رازی دارد که هنوز برای حوزویان و دانشگاهیان سربسته باقی مانده است.
یزدانی با اشاره به صحبت‌های آیت‌الله جوادی آملی، ابراز کرد: آیت‌آلله جوادی آملی گفته‌اند: زمانی که علامه طباطبایی به بحث معاد رسید، دیگر درس نداد شاگردان و طلبه‌ها پرسیدند، استاد چرا تدریس نمی‌کنید؟ علامه طباطبایی گفت: هنوز بحث معاد روزی حوزه‌های علمیه ما نشده است؛ لذا شاید فهم جایگاه مسجد در اسلام هنوز روزی جامعه ما نشده است.
این محقق و پژوهشگر قرآنی با اشاره به اجرای طرح شبانه‌روز کردن مساجد برای احیاء مساجد، این طرح را مفید ندانست و بیان کرد: این طرح همانند آن است که فردی به خاطر اینکه درآمدهای مغازه‌اش زیاد شود، ساعت کاری‌اش را اضافه کند، درست است که با افزایش ساعات کاری یک سری مشتری نیز اضافه می‌شود ولی در مقابل هزینه‌ها نیز دو برابر می‌شود.
یزدانی ابراز کرد: کار به آنجا رسیده که مساجد ما آنقدر خلوت است که خلوتی ناامن شده، لذا طرحی برای احیاء مساجد نداریم و تنها با افزایش ساعت کاری می‌خواهیم مساجد را احیا کنیم؛ این طرح با اینکه طرح خوبی است ولی از اول شکست خورده است.
برگرداندن کارکردهای مساجد راهی برای احیای آن
محقق و پژوهشگر قرآنی ادامه داد: برای احیاء مساجد باید کارکردهای مساجد را که طی قرن‌ها به تدریج از مساجد جدا شده است را دوباره به آن برگردانیم؛ یعنی احیاء مسجد با برگرداندن کارکردهای مسجد به مسجد امکان‌پذیر است نه با افزایش ساعت کاری.
حوزه‌ها به مساجد بازگردند
وی گفت: حال باید ببینیم مساجد چه کارکردهایی داشته است؟ آیا مساجد ما با مساجد صدر اسلام فرقی داشته است؟ وقتی به تاریخ صدر اسلام نگاه می‌کنیم، می‌بینیم مسجد یک نهاد چند بعدی بوده و کارکردهای فراوانی داشته است.
یزدانی با بیان اینکه اولین کارکرد مسجد که باید به آن برگردد وجود حوزه‌های علمیه به مساجد است، ابراز کرد: جدایی حوزه‌ها اولین ضرری بود که به مساجد زده شد. این یک مشکل چند جانبه است و اولین ضربه، خالی شدن مسجد از فضای فراگیری علم و علما بود.
محقق و پژوهشگر قرآنی گفت: مسجد تنها نهاد عمومی جامعه است و هیچ کس خود را مالک آن نمی‌داند و برای ورود و خروج آن شرایطی قائل نیست. اگر دانشگاه‌ها فقط به دانشجویان اجازه ورود می‌دهند، حوزه‌های علمیه به طلاب و ...، مسجد، مکانی عمومی است که همه مردم از همه اقشار با هر رده سنی می‌توانند بدون اجازه وارد آن شوند.
یزدانی ادامه داد: ضربه‌ای که حوزه‌ها به خود زدند قابل جبران نیست. حوزه‌های امروزی برای 200 سال پیش به درد می‌خورد، مطالب روز با توجه به نیاز جامعه در حوزه‌ها کار نمی‌شود ولی در مقابل دانشگاه‌ها از زمانی که وارد ایران شدند رشد بسیار خوبی از همه جهات داشته‌اند اما امروز زمانی که وارد حوزه می‌شوی هنوز روی مطالب 200 سال پیش کار می‌شود همان موقع تمرکز روی فقه و اصول بود الان هم تمرکز روی فقه و اصول است.
وی بیان کرد: با توجه به فراگیری علوم جدید از جمله روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، اما هنوز که هنوز است حوزه با فلسفه و علوم روز مشکل دارد.
یزدانی با اشاره به بحث تحول در حوزه ابراز کرد: تحول در حوزه با مشکلات درون ساختاری و نوع مدیریت مواجه است و اگر کسی بخواهد در حوزه تحولی ایجاد کند خود را بکشد هم نمی‌تواند. جای حوزه در مسجد است و تا زمانی که از مسجد جدا است امکان تحول ندارد. زمانی که حوزه درون مسجد است با مسائل مردم سروکار دارد اما زمانی که از مسجد که یک نهاد عمومی است، جدا باشد چطور از نیاز جامعه مطلع می‌شود؟
محقق و پژوهشگر قرآنی به مثالی اشاره کرد و گفت: در ماه مبارک رمضان در سال های گذشته فردی سخنران مسجدی بود و کلی در مورد احکام آب کر و قلیل و... توضیح داد؛ فردی گفت: حاج آقا این همه احکامی که گفتی را متوجه نشدیم همین حکم شیر آب خانه خودمان را بگو. برای همین است که وقتی حوزه از مسجد دور می‌شود، نمی‌فهمد که مشکلات مردم چیست.
حوزه؛ دیده‌بان جامعه
یزدانی ادامه داد: حوزه قرار است دیده‌بان جامعه باشد، یعنی مواظب این خواهد بود که جامعه دین‌دار باشد. دیده‌بانی از جامعه در جایی امکان‌پذیر است که مردم در آن حضور داشته باشند و آنجا جز مسجد نخواهد بود. لذا زمانی که حوزه از مسجد جداست دیده‌بانی‌اش را از دست خواهد داد. بعد از گذشته قریب 40 سال از پیروزی انقلاب، انقلاب به حوزه نرسیده و بحث‌های حوزه قبل از انقلاب و بعد از انقلاب همچنان یکی است و این یعنی حوزه نتوانسته که با نیازهای جامعه منطبق باشد.
وی ابراز کرد: ضرر بعدی جدایی حوزه از مسجد را جامعه کرد که از خدمات توأمانی که هم مسجد و هم حوزه می‌توانست ارائه دهد محروم شد. اگر بخواهیم مسجدی را احیا کنیم، باید حوزه‌ها را به مساجد برگردانیم.
مدارس به مساجد برگردند
محقق و پژوهشگر قرآنی گفت: وجود مدارس در مساجد یکی دیگر از کارکردهای مسجد بوده است که از آن جدا شده است. در زمان پیامبر(ص) همه این کارکردها و تمام آموزش‌های علمی و حتی جنگی نیز در مسجد جمع بود. ولی زمانی که مدارس به سبک غربی طراحی شد و فضای غیر دینی را حاکم بر مدارس کردیم، 12 سال خود فرزندانمان را از مسجد و تعالیم دینی دور کردیم آنگاه چطور می‌توانیم توقع داشته باشیم که فرزندان دین‌داری را به جامعه تحویل دهیم.
وی ادامه داد: مساجد امروزی فرایند نظام‌مند دین‌آموزی ندارند و سازوکاری برای آموزش عامه مردم وجود ندارد؛ در واقع نظام ما نظامی پراکنده مبتنی بر سخنرانی و ادعیه است. اگر فردی خواهان اسلام‌شناسی نه به معنای فقیه بلکه در حدی که دین را بفهمد، باشد، آیا مساجد می‌توانند این نیاز را برطرف کنند؟
یزدانی تصریح کرد: اگر همه کارکردهای مسجد را به مسجد برگردانیم اگر حوزه و مدرسه را به مسجد برگردانیم، اگر نظام دین‌آموزی رسمی را تدوین کنیم و سلسله دروسی را طراحی کنیم که فرضا فرد بعد از پنج سال، از تمام ابعاد دین، آگاهی اجمالی داشته باشد دیگر مساجد خلوت نیست که بخواهیم با افزایش ساعت کاری مساجد را احیا کنیم. اگر این سه حوزه را به مسجد برگردانیم، خواهیم دید که جامعه چقدر دین‌دار خواهد شد.
وی گفت: البته یکی از موانعی که نمی‌توان کارکردهای مساجد را به مساجد برگردانیم، بحث معماری و مدیریت مساجد است اگر بخواهیم مدرسه را به مسجد ببریم فضا اجازه نمی‌دهد، هیئت امنا موافقت نمی‌کنند باید برای معماری و مدیریت مساجد هم طراحی نو در نظر بگیریم. چرا که ادغام حوزه و مدرسه با مسجد با این وضعیت فعلی امکان‌پذیر نخواهد بود.
مسجد فقط بسترسازی می‌کند
محقق و پژوهشگر قرآنی افزود: در زمان پیامبر(ص) انواع بحث‌ها در مساجد مطرح می‌شد؛ فضا برای انواع آموزش‌ها برای هر کس در هر سنی باز بود هر کس هر کاری می‌خواست انجام می‌داد و اصل بر عدم هماهنگی بود ولی در مساجد امروزی افراد هر کاری که بخواهند در مسجد انجام دهند، قبلش حتما باید با هیئت امنا هماهنگ شود. مسجد به عنوان یک نهاد عمومی فقط بسترسازی می‌کند.
وی افزود: مدیریت هیئت امنا، مسجد را با بنگاه خصوصی اشتباه گرفته‌اند و در پیچ و خم مدیریت گیر کرده‌اند؛ در واقع هدف از مدیریت مساجد بسترسازی و نظم‌بخشی به امور مساجد است. با الگوبرداری غلط از نهادهای دیگر و پیاده کردن در مسجد، باعث جدا شدن کارکردهای واقعی مسجد از مساجد شده‌ایم.
یزدانی گفت: فکر کردیم هر کاری که در مسجد بخواهد انجام شود باید از مصوبه هیئت امنا رد شود که در واقع اساسا این کار غلطی است؛ چرا که مسجد نهادی مردمی است. حکومت اگر بخواهد پایدار باشد باید وصل به مردم باشد. فرق مسجد زمانی که حکومت اسلامی است با زمانی که حکومت طاغوت است در چیست؟ آیا فقط فرقش در کثرت جمعیت، نوع بحث‌های مطرح و .. است. یعنی ما انقلاب کردیم که فقط شهرداری‌ها بودجه بیشتری به مسجد بدهند یا فرق دیگری هم دارد؟
محقق و پژوهشگر قرآنی ابراز کرد: حکومت که نمی‌تواند با تک‌تک مردم در ارتباط باشد باید به نهاد دیگری وصل باشد که آن نهاد هم مرتبط با مردم باشد. درست است که مسجد توسط مردم احداث می‌شود اما باز هم مالکیت با مردم نیست بلکه مسجد ملک عمومی و تنها نهادی صد درصد عمومی و الهی است. در کشور استاندار، فرماندار، بخشدار و ... داریم ولی هیچ‌گاه این زنجیر به مسجد نمی‌رسد.
یکی از راه‌های احیاء مساجد، دادن نقش‌حاکمیتی به آن‌ها است
وی تشریح کرد: نقش‌های حاکمیتی با نقش‌های حکومتی تفاوت بارزی دارد. هنگامی که مساجد توسط دولت اداره شود اینجا دولت به مسجد نقش حکومتی داده است، یعنی دولت، امام جماعت و هیئت امنا را انتخاب می‌کند؛ یکی از راه‌های شیک از بین بردن مساجد، دادن نقش حکومتی به آن‌ها است در جهت مخالف، یکی از راه‌های احیاء مساجد، دادن نقش حاکمیتی به آن‌ها است.
یزدانی با بیان اینکه نقش حاکمیتی مساجد یعنی اینکه مسجد اختیار دارد با رعایت استانداردهایی، مدرسه و حوزه را در مسجد ایجاد کند. حکومت اسلامی به مساجد نقش حاکمیتی می‌دهد، اظهار کرد: در ادغام مساجد با مدارس و حوزه‌ها در جمهوری اسلامی مساجد تضعیف شدند. شهرداری اگر به جای سرای محله، مسجد را قوی‌تر می‌کرد و به آن اعتبار می‌داد لازم به پرداخت هزینه‌های هنگفت برای ایجاد سرای محله‌ها نبود.
محقق و پژوهشگر قرآنی با اشاره به نقش حاکمیتی مسجد در زمان پیامبر(ص)، ابراز کرد: در زمان پیامبر(ص) مسجد آنقدر کارکردهای متنوعی داشت که اگر منافقان می‌خواستند کار ضد دینی انجام دهند، مسجد را هدف می‌گرفتند. ولی امروزه آنقدر مساجد بی‌خاصیت شده‌اند که حتی دشمن هم رغبت نمی‌کند مساجد را هدف خود قرار دهد.
یزدانی گفت: مسجد به اندازه چاه‌های نفت می‌تواند سود‌آور باشد. مسجد می‌تواند از جنبه کاهش هزینه‌ها نیز مؤثر باشد چقدر بار مالی دولت در آموزش و پرورش با ادغام مدارس کاهش می‌یابد، چقدر بار مالی دولت در شهرداری با ادغام در مساجد کم می‌شود. قدر نفت را دانستیم و برایش سازوکاری طراحی کردیم وازرت خانه‌ای تشکیل دادیم؛ ولی اگر قدر مسجد را می‌فهمیدیم برایش وزارت خانه‌ای را تشکیل می‌دادیم.
