تاکید قرآن بر اصلی‌ترین عنصر داستان/ ایجاد تردید در ارزش‌های دفاع مقدس خیانت است
گروه ادب: در سومین نشست از سلسله گفت‌وگوهای حوزه رویکردها در داستان دفاع مقدس، از این موضوع سخن به میان آمد که قرآن کریم در آیات خود بر اصلی‌ترین عنصر داستان یعنی جاذبه دست گذاشته است و اثری که جاذبه ندارد، فاقد هویت است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، سومین نشست از سلسله گفت‌وگوهای حوزه رویکردها در داستان دفاع مقدس با بررسی کتاب «نگهبان تاریکی» برگزار شد. در این نشست مجید قیصری، نویسنده اثر، مجتبی رحماندوست، محمدرضا موحدی، محمدرضا سنگری، احمد شاکری، حجت‌الاسلام والمسلمین ذوعلم، رشاد، معتمدی و حنیف حضور داشتند.
محمدرضا سنگری با اشاره به چهار عنصر در امور غیرقدسی اظهار کرد: علم،
تجربه که ارزش آن از علم فراتر است، قراردادها و منافع مشترک عناصر غیرقدسی را
تشکیل می‌دهند. ورود به قلمرو مسائل قدسی، ایجاد کننده عناصری همچون ایمان، غیب،
تهذیب و تقواست. وقتی امری مقدس شد، آن گاه موارد و مؤلفه‌های غیرقدسی نیز زیر نظر
موارد قدسی در می‌آیند. دفاع مقدس مبتنی بر مؤلفه‌های قدسی است و تکیه‌گاه و ارکان
دفاع مقدس، موارد بیان شده در موضوع قدسی هستند.
مجید قیصری، نویسنده کتاب «نگهبان تاریکی» عنوان کرد: مجموعه داستان
برخلاف کار بلند که اوج و فرود دارد، ترتیب‌بندی مشخصی ندارد. تنظیم مجموعه داستان
یک فن است و این طور نیست که هر اثری را یک جا قرار دهیم. اولین داستان باید
کوبنده باشد، همان طور که داستان پایانی کتاب باید به یاد ماندنی باشد. از این رو ریتمی را برای ارائه
داستان‌های این کتاب تهیه کردم.
وی در توضیحات بیشتر درباره اثرش گفت: قرار بود که جشن همگانی آثارم
را منتشر کند که شامل ادبیات جنگ، ادبیات دینی و ادبیات اجتماعی در قالب سه دفتر
بود، ولی بنا به دلایلی که ناشر صلاح دید، تنها کتاب مربوط به ادبیات جنگ منتشر شد.
مجتبی رحماندوست، کارشناس و منتقد حوزه ادبیات دفاع مقدس نیز اظهار
کرد: بخشی از ادبیات جنگ در دوران دفاع مقدس تولید شد. شعار دادن در زمان جنگ
موضوعی بود که آن زمان در آثار مربوط به دفاع مقدس دیده می‌شد، ولی امروزه بیان آن
از نظر کارشناسان و مخاطبان عمل ناپسندی به شمار می‌آید.
به گفته این کارشناس ادبی، آثار پس از جنگ به درگیری‌هایی که در دوران
دفاع مقدس وجود داشت می‌پرداخت. زاویه دیدها متفاوت و نقدها نیز مختلف است. ادبیات
داستانی کوتاه و رمان دو صورت آثار پدید آمده در دوران پس از جنگ هستند.
محمدرضا موحدی، دیگر کارشناس حاضر در این نشست نیز در ادامه این جلسه
گفت: تقسیم‌بندی‌های بسیاری درباره ادبیات داستانی پس از جنگ وجود دارد. برای مثال
تقسیم‌بندی بر مبنای زمان، یعنی در دوران دفاع مقدس و پس از اتمام جنگ، تقسیم‌بندی
بر اساس دیدگاه و سلیقه مولف و نویسنده و ارزش‌محوری و داستان‌محوری و ... از جمله
دیگر رویکردهای تقسیم‌بندی در این حوزه به شمار می‌آیند.
وی با بیان این مطلب ادامه داد: در آخرین آثاری که طی سال‌های اخیر از
قیصری منتشر شده است، می‌توان شاهد رشد بود. کتاب قیصری در میان داستان‌های انسان‌محور
قرار می‌گیرد. می‌توان
ادبیات داستانی پایداری را شامل زیرشاخه ادبیات انقلاب اسلامی
و آن را با زیرشاخه ادبیات دفاع مقدس در نظر گرفت. داستان قیصری در عین حال که به
جنگ و مسائل پس از جنگ می‌پردازد و این گونه مسائل را گزارش می‌دهد، به مفهوم
انسان و انسانیت می‌پردازد.
محمدرضا سنگری در ادامه این نشست، با بیان اینکه این کتاب تلفیقی از اسطوره
و نماد است، از کارشناسان حاضر درخواست کرد تا انتقادات خود را درباره کتاب مطرح
کنند.
رحماندوست نیز در این رابطه با بیانی دلسوزانه و منتقدانه بیان کرد:
جنگ در حکم گنجی است که تا ابد می‌توان از آن به عنوان سرمایه استفاده کرد. باید
این گنج را به فرزندان خود و تشنگان این عرصه و جهانیان منتقل کنیم. برای انتقال
ادبیات دفاع مقدس به کودکان باید بتوان با زبان و ادبیاتی سخن گفت که بتواند فضای
دوران دفاع مقدس را به این نسل منتقل کند.
وی با بیان این مطلب ادامه داد: مخاطب عام باید بتواند با مطالعه این
کتاب بگوید که تاکنون چه اتفاقاتی افتاده است و بعد از آن چه اتفاقی خواهد افتاد.
این اثر با آثار روان و ساده ذهنیت عمومی غیر داستان‌نویس مخاطبان فاصله دارد.
مخاطب از این اثر می‌گریزد. در پایان داستان‌های این گونه باید گفت «که چه ؟»
رحماندوست در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: با مطالعه این اثر به آن
نتیجه رسیدم که یا این داستان‌ها فلسفی هستند که مخاطب متوجه آنها نمی‌شود و یا
صورت داستانی ندارند. داستان‌های
مدرن به گونه‌ای هستند که اگر اوراق آن از دست نویسنده بر زمین بریزد و صفحات آن دوباره
جمع‌آوری شود، باز هم صورت داستان دارد.
این کارشناس در ادامه سخنانش توضیح داد: کتاب «نگهبان تاریکی» ترتیب و نظم مشخصی نداشته و ارتباطی میان داستان‌ها و محتوای آن نیست، یعنی با جابجایی مطالب کتاب می‌توان آن را در قالب داستان‌های مدرن و با قرار دادن مطالب آن به صورت نامنظم، می‌توان آن را در قالب داستان‌های پست مدرن قرار داد.
وی افزود: نویسنده با نگاشتن این گونه اثر، به سنگلاخی خودساخته می‌رسد که مخاطبان کتابش را از دست می‌دهد. اصل داستان برای ایجاد جاذبه است. رمان باید راحت خوانده شود. اگر قرار باشد مخاطب کتاب را بخواند، باید به راحتی آن را در دست گرفته و پیش برود، بدون آنکه از خواندن مطالب خسته شود.
این نویسنده در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: گاه کتاب‌های غیرداستانی دیده می‌شود که آن چنان جاذبه‌ای دارند که سبب می‌شود آنها به داستانی شدن نزدیک شود. در قرآن کریم کلمه داستان وجود ندارد، ولی در زبان و ادبیات فارسی کلمه قصه را مشاهده می‌کنیم. قصص به معنای آن است که فرد به دنبال چیزی می‌رود. قرآن کریم روی اصلی‌ترین عنصر داستان یعنی جاذبه دست گذاشته است.
رحماندوست همچنین عنوان کرد: داستان‌ها باید جزئیات را بازگو کند. از سویی نباید کلی‌گویی کند، همچنین نباید خیلی وارد جزئیات شود و به اصطلاح افراط کند. وی در پایان سخنانش به طنز به مجید قیصری گفت «قیصری گر من نمیزادی، اجاقت کور بود؟»
موحدی در بخش دیگری از سخنانش در بیان نظرش پیرامون کتاب عنوان کرد: داستان‌های این مجموعه دارای کارکرد اسطوره است. در برخی از داستان‌ها این رویکرد کمتر دیده می‌شود و به صورت سمبلیک به اسطوره‌ها اشاره شده است. در این مجموعه به بستن آب بر روی امام حسین (ع) و جنگ صفین اشاره شده است.
وی ادامه داد: المان‌های درستی از اسطوره استفاده شده و در داستان‌ها
به کار رفته است. همچنین
از داستان‌های قرآنی به خوبی در این مجموعه استفاده شده
است. ولی باید گفت که در این مجموعه با پیام آشکار و صریح مواجه نیستیم. کتاب در
دنیای امروز باید بتواند به خواننده امروز، پیامی در قالب پیشنهاد معنایی بدهد تا لذت
کشف را به مخاطب بچشاند. در اکثر داستان‌های کتاب پایان باز وجود دارد؛ به این
معنا که لذت کشف برای مخاطب در نظر گرفته شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین ذوعلم نیز دیگر کارشناس حاضر در این جمع بود که
درباره این کتاب بیان کرد: دفاع مقدس را مستمر می‌دانم. دو تا سه داستان از این
مجموعه برای من پیام داشت و مفید و مثمرثمر بود. نویسنده در این کتاب برخی از
ابعاد دفاع مقدس را که مورد غفلت قرار گرفته‌اند، مورد توجه قرار داده است. به
عقیده من تعیین تکلیف کردن برای نویسنده ناپسند است.
وی در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: هر نویسنده سلیقه‌ای دارد و قطعاً هدفی که دارد لغو و بیهوده نیست. بخشی از مطالب ارائه توسط نویسنده نیز رویکرد انتقالی دارد و موثرتر و درست‌تر است. نویسنده درصدد است که مخاطب بتواند با خواندن مطالب این کتاب به ضرورتی که مورد نظر وی است، دست پیدا کند.
حجت‌الاسلام ذوعلم همچنین با بیان اینکه مقدس بودن مقوله مطلقی نیست،
گفت: بررسی داستان در طبقه‌بندی مرسوم تکلیف ایجاد می‌کند که این کار درست نیست؛
چرا که کتاب ثمره خلاقیت نویسنده است. در این راستا از مجید قیصری به عنوان
نویسنده ادبیات دفاع مقدس انتظار می‌رود که بگوید چگونه باید برای نسل امروز به
دفاع مقدس بپردازیم تا شاهد تغییر، ارتقاء و اصلاح رفتار و ایجاد نگرش در نسل بعد
از خود باشیم؟
رشاد، دیگر نویسنده حاضر در این جلسه نیز در ابتدا با بیان نکات مثبت
این کتاب، عنوان کرد: این اثر دارای قلمی روان، کشش داستانی، بیان گزیده و ضرباهنگ کلمات است. آوردن روایات اول شخص به معنی نزدیک شدن به دغدغه‌های
شخصی نویسنده است که به دور از تظاهر در این کتاب به چشم می‌خورد.
وی همچنین عنوان کرد: قیصری نویسنده واقع‌گرا است. در این جا سوالی پیش می‌آید و آن این است که آیا همه جنگ، همین مواردی بوده است که قیصری در این کتاب نوشته؟ نگاه نویسنده فارغ از معنی و ارزش است. باید گفت که وی نگاه کالبدی به جنگ دارد و این موضوع ناظر بر تیرگی ذهن راویان است.
این نویسنده با بیان این مطلب تاکید کرد: نمی‌توان درباره جنگ سخن گفت، بدون اینکه شور و حماسه در آن وجود داشته باشد. متاسفانه در این کتاب مؤلفه‌هایی چون آرمان، تعالی، شهادت و خدا ندیدم. نویسنده همان گونه که در عنوان کتاب برگزیده است، نگاه تقدس‌گریزی دارد، در عین اینکه به بیان واقعیت می‌پردازد.
