رشد کمیت در کنار کیفیت محقرانه کتب دینی کودک

سیدعلی کاشفی خوانساری، مشاور فرهنگی معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه کودک و نوجوان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، اظهار کرد: برای تحلیل وضعیت امروز ادبیات کودک و نوجوان باید در کنار این که نگاهی به گذشته داریم، نگاهی به وضعیت مطلوبی که در ذهن ما بوده داشته باشیم. همچنین به این منظور باید مقایسه‌ای با سایر کشورها داشته باشیم تا بتوانیم موقعیت امروز خود را بهتر تحلیل کنیم.

وی با بیان این مطلب عنوان کرد: چاپ کتاب کودک در ایران مقوله‌ای دیرپاست. بر این اساس در این حوزه، ایران از بسیاری از کشورها وضعیت بهتری دارد. با آغاز چاپ کتاب در ایران طی دوره فتحعلی‌شاه با فاصله اندکی از دوره محمدشاه، شاهد انتشار کتاب‌های کودک و نوجوان در ایران هستیم. این اتفاق خوبی است از این نظر که در بسیاری از کشورها تا آن زمان، اصلاً چاپ کتاب و یا چاپ کتاب کودک آغاز نشده بود.

کاشفی خوانساری در ادامه سخنانش گفت: فاصله‌ای که در ایران طی شد، بین آغاز انتشار کتاب و چاپ اولین کتاب‌های کودک و نوجوان، بسیار کمتر از بقیه کشورها بوده است. حتی در کشورهای اروپایی فاصله بیشتری نسبت به درک این ضرورت وجود داشته که به چاپ کتاب برای کودکان بپردازند. در ایران این اقدام زودتر درک شده و به آن توجه صورت گرفته است.

وی همچنین با نگاهی به سابقه نگارش ادبیات کودک، اظهار کرد: نخستین نویسنده حرفه‌ای ادبیات کودک را در دوره ناصرالدین شاه مشاهده می‌کنیم و بعد از آن، این جریان تا به امروز ادامه پیدا کرده است و در زمینه خلق ادبی و پدیدآوری ادبیات کودک، وضعیت خوبی داریم؛ به این معنی که تعداد بسیار زیادی از نویسندگان در این زمینه فعال هستند.

مشاور فرهنگی معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: انجمن نویسندگان کودک و نوجوان حدود 500 عضو دارد که شاید تنها نیمی از نویسندگان کودک و نوجوان کشور را شامل شوند؛ در این باره باید گفت که جمعیت کل نویسندگان کودک را باید دو برابر این میزان به شمار آورد. از آن سو،‌ تعداد کتاب‌های منتشر شده طبق آماری که وجود دارد، تعداد مطلوب و بالایی است و تعداد کتاب‌های ما نیز دارای این رشد و سطح مطلوب است. باید این گونه اعلام کرد که به طور میانگین حدود هفت هزار عنوان کتاب کودک و نوجوان طی هر سال در کشور ما منتشر می‌شود.

این نویسنده و شاعر آئینی در بخش دیگری از سخنانش افزود: اگر بخواهیم به تنوع موضوعی نگاه کنیم، در هر شاخه‌ای از موضوعات مختلف اعم از ترجمه، تالیف، قالب‌های گوناگون ادبی، غیر داستانی، داستانی و ...، فراوانی منتشر می‌شود. حدود 400 ناشر هم داریم که به طور تخصصی به چاپ کتاب کودک می‌پردازند و آن گروه از مؤسسات انتشاراتی که به صورت موردی اقدام به چاپ کتاب‌های کودک می‌پردازند، تعداد بیشتری را تشکیل می‌دهند.

وی در ادامه این سخن تاکید کرد: این موضوع نشان می‌دهد که وضعیت کلی کشورمان در این حوزه نامناسب نیست. تشکل‌های متعددی در این حوزه پا گرفته است که از آن جمله می‌توان به انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، انجمن ناشران کتاب‌های کودک، انجمن تصویرگران شورای کتاب کودک، انجمن قلم که بخش عمده آن را نویسندگان کودک شامل می‌شوند، و اخیراً هم انجمن‌های ویراستاران و مترجمان فعال شدند.

کاشفی خوانساری ادامه داد: انجمن‌هایی مثل انجمن داستان‌نویسان، انجمن زنان ناشر، انجمن کارفرمایی زنان ناشر، مجمع ناشران انقلاب اسلامی، انجمن اسلامی ناشران، اتحادیه ناشران و کتابفروشان، انجمن ناشران آموزشی و...، همه در این حوزه فعال هستند. خبرهایی هم از تشکیل انجمن‌های جدید مثل انجمن مدیران مطبوعات کودک و انجمن منتقدان کتاب کودک به گوش می‌رسد.

وی درباره حضور ایران در سطح بین‌المللی و مقایسه آن با فعالیت دیگر کشورها عنوان کرد: حضور بین‌المللی ایران، حضور مطلوبی است. سهم ایرانیان از جوایز کتاب در جهان قابل توجه است و در مجموع این نکات می‌توانیم بگوییم که از نظر کمی وضعیت بدی نداریم.

کاشفی خوانساری اظهار کرد: اگر بخواهیم وارد حوزه کیفیت شویم، باید گفت که شاید هنوز کتاب‌ها نمی‌توانند آن پاسخگویی لازم را به نیازهای مخاطبان خود داشته باشند. مجموع تیراژ کتاب‌ها با جمعیت کودک و نوجوان کشورمان فاصله زیادی دارد. بسیاری از کتاب‌ها به نحو مطلوب توزیع و دیده نشده، خریده و خوانده نمی‌شود.

این نویسنده در بیان دیگر مطالب مرتبط با این حوزه بیان کرد: این کتاب‌ها با نیازهای امروز کودکان و نوجوان کشورمان چندان تطبیق ندارد و از این نظر می‌توانیم بگوییم هنوز راه زیادی را برای رسیدن به نقطه مطلوب پیش رو داریم. از نظر کمی تعداد کتاب‌های دینی کودک و نوجوان بسیار بالا است و شاید بتوان گفت که تا حدودی این آمار درباره بالا بودن شمارگان کتاب های کودک، غیرعادی و غیرضروری است.

وی تصریح کرد: این گفته به آن معنی است که حجم کتاب‌هایی که با موضوع دینی و قرآنی منتشر می‌شود، به نسبت کل کتاب‌ها درصد فراوانی را شکل می‌دهد، اما از نظر کیفی، این آثار به شدت ضعیف هستند؛ به این معنی که تقریباً وجود کتاب دینی کودک و نوجوان خوب و مطلوب، به ندرت و انگشت‌شمار است.

کاشفی خوانساری در ادامه گفت: عمدتاً این مشکل درباره کتاب‌های دینی ما به ناشران مربوط نمی‌شود، بلکه نویسندگان در این باره کوتاهی می‌کنند که از دانش و تخصص کافی برخوردار نیستند. بسیاری از نویسندگانی که آثارشان توسط مؤسسات انتشاراتی دینی به چاپ می‌رسد،‌ غیرحرفه‌ای هستند و با نگاهی بسیار فقیرانه این کتاب‌ها فراهم می‌شود.

وی همچنین با اشاره به اینکه نویسندگان این گونه آثار با تصویرگری کتاب‌هایشان مشکلات بسیار زیادی دارند، افزود: کیفیت کتاب‌آرایی و چاپ و نشر آنها پائین است. ناشران کوچک، شهرستانی، بازاری و غیر حرفه‌ای در این حوزه تمرکز دارند و سالیانه ده‌ها و صدها مجموعه‌های مشابه قصه‌های قرآن، قصه‌های پیامبران، قصه‌های چهارده معصوم(ع) و امثال آن را منتشر می‌کنند که از نظر کیفی قابل تائید چندان مناسب ندارند.