فقه جعفری؛ پرچمدار تشيع علوی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) از اصفهان، تشيع در طول تاريخ با فراز و نشيب‌هاي زيادي روبه رو بوده است. از فرداي رحلت پيامبر اکرم (ص) و ماجراي سقيفه، اين فراز و نشيب آغاز و تا به امروز ادامه داشته است و اهل بيت پيامبر (ص) در کنار قرآن دو ستون اصلي تشيع يا همان حقيقت راستين اسلام بوده‌اند که هر کدام به تناسب اوضاع زمانه نقش خود را در زنده نگاه داشتن اسلام راستين ايفا نموده‌اند. در اين ميان نام تشيع با نام امام صادق (ع) پيوند خورده است و مذهب شيعه با نام مذهب جعفري شناخته مي‌شود. 

بسياري از افراد علت نام گذاري مذهب تشيع به مذهب جعفري را در اين مساله مي‌دانند که زمان امام صادق (ع) مصادف با انتقال قدرت از بني‌اميه به بني‌عباس بوده و در نتيجه ضعف بني اميه و کشمکش اين دو خاندان بر سر حکومت زمينه ساز فرصت مناسب براي ترويج معارف الهي براي امام صادق (ع) بوده است. اما حقيقت اين است که انقلاب‌‏هاي پي در پي، تغيير نظام سياسي، ورود انديشه‏ هاي غير اسلامي، نفوذ کعب‏الاحبارها و جاعلان حديث و ... تنها موجب ايجاد بحران‏ شده بود، بني اميه هرگز دچار ضعف و انحطاط نگشت و تا پايان استبداد خود را حفظ نمود و بني عباس نيز فقط در ظاهر خود را مروج اسلام و احکام آن مي دانست. با مطالعه کتب تاريخي و بررسي شرايط زمانه و فعاليت هاي امام صادق (ع) مي‌توان گفت احياي سنت پيامبر و نهادينه کردن مکتب اهل بيت (ع) توسط امام صادق علل اصلي نام گذاري مذهب شيعه به نام اين امام بزرگوار مي‌باشد.

فشار حکام اموي و قانون منع حديث توسط آنان بعد از زمان رسول خدا (ص) موجب ايجاد خلا بزرگي در جامعه آن روز شد و نتيجه اين سياست اين شد که به روايت «ابن حجر عسقلاني» حدود 120 سال و به نظر «غزالي» حدود 140 سال تدوين سنت ممنوع بود. تا اين که در زمان عمر بن عبدالعزيز قانون منع نقل و ترويج احاديث پيامبر شکسته شد و اين اتفاق با زمان امامت امام باقر (ع) و امام صادق (ع) مصادف شد، امام صادق (ع) نيز با توجه به فرصت پيش آمده و نياز جامعه آن روز به سنت پيامبر اکرم (ص)، نهضت علمي فرهنگي پدر خود را ادامه داده و به تربيت شاگرداني در رشته‌هاي مختلف همت گماشت؛ تا آنجا که علاوه بر احاديث شيعه، سلسله بسياري از احاديث اهل سنت نيز به امام صادق (ع) مي‌رسد. 

علاوه بر تربيت شاگرد انجام مناظره توسط امام صادق (ع) با سران فرقه‌هاي گوناگون و استدلال‌هاي متين و استوار ايشان، موجب اثبات پوچي عقايد فرقه ها و حقانيت اسلام راستين گشت؛ وجود فرقه هاي گوناگون در آن زمان نشانه ناقص بودن ايدئولوژي و فکر اسلامي بود؛ امام صادق (ع) در اين مسير انديشه‌هاي سياسي باطل و انحرافي را کنار زدند و عقائد، انديشه‏ها و سياست‏هاي اسلامي را کامل معرفي نمودند و اسلام کامل را جايگزين ايدئولوژي هاي انحرافي زمان خود نمودند. بدين ترتيب معارف اسلامي بيش از هر وقت ديگر بعد از رحلت پيامبر از طريق الهي منتشر شد و اسلام راستين در دسترس جامعه قرار گرفت. علاوه بر آن از زمان امام صادق (ع) شيعه با فقه و فقاهت، تكاليف و استنباط احكام شرعي آشنا و به تعبير ديگر تفقه در دين پديدار گشت.

قانون منع حديث بعد از رحلت پيامبر موجب شد که اهل بيت به عنوان يک ثقل از دو ثقل بزرگ در حديث ثقلين از دسترس مردم خارج گردد؛ اين در حالي بود که پيامبر تنها راه خروج از ضلالت و گمراهي را قرار گرفتن قرآن و عترت در کنار هم مي‌دانستند؛ زيرا همان گونه که اهل‌بيت به همراه قرآن انسان را از ضلالت نجات مي‌دهند؛ قرآن نيز بدون تفسير اهل بيت نمي‌توانست نياز جامعه آن روز را برطرف نمايد و مردم را از گمراهي برهاند، چرا که راه نجات شريعت بود و نيمي از شرع قرآن و نيمي از آن اهل‌بيت بودند و اين حقيقت در حديث ثقلين توسط پيامبر نقل شده و تمام فرقه هاي اسلامي اين حديث را متواتر و مسلم مي‌دانند. به همين دليل با ايفاي نقش امام صادق (ع) و احياي دوباره تشيع مکتب اهل بيت نهادينه شد و به تمام مسلمانان فهماند که تنها راه نجات قرار گرفتن قرآن و اهل بيت در کنار يکديگر است. 

احياي تشيع نتيجه احياي دوباره سنت پيامير که در گذر تاريخ به انزوا کشانده شده بود و نهادينه کردن مکتب اهل بيت با معرفي اسلام به عنوان کاملترين ايدئولوژي به مردم توسط امام صادق (ع) بود و همين امر نام ايشان را با نام تشيع پيوند زد تا آنجا که شيعه اثني عشر با نام تشيع جعفري شناخته مي شوند. 

منابع

آيت‌الله سيدعلي خامنه‌اي (1386)، پيشواي صادق، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.

احمد پاکتچي (1391) ابعاد شخصيت و زندگي امام صادق، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع). 

یادداشت از اعظم شجاعی