تعامل کنونی با فضای مجازی منجر به بحران معرفت‌شناختی می‌شود

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر یحیی جهانگیری، محقق و مدرسه حوزه علمیه امروز 31 تیرماه در اولین نشست از مجموعه نشست‌های علمی اولین کنفرانس نقش فضای مجازی در آموزش‌های دینی گفت: کمبود تحقیقات نظری پیرامون فضای مجازی جای نگرانی برای کشور ما دارد به ویژه اینکه قرار است ما از نگاه دینی به فضای مجازی بپردازیم و از این طریق به تبلیغ معارف دین اقدام کنیم. 

وی با بیان اینکه پژوهش‌ها در زمینه فضای مجازی در کشور ما بسیار نادر است تصریح کرد: در غرب پژوهش‌های جدی انجام شده است و نگاه برون رشته‌ای به فضای مجازی دارند لذا ما هم در مباحث نظری نباید از مسئله غافل شویم و صرفا به مباحث کاربردی نپردازیم؛ مقام معظم رهبری فضای مجازی را به وسعت انقلاب می دانند و فرمودند اگر رهبر نبودم مسئولیت این فضا را بر عهده می‌گرفتم بنابراین ما باید به تحلیل درستی از مباحث نظری فضای مجازی بپردازیم.

این محقق با بیان اینکه ما در فضای مجازی زندگی می‌کنیم لذا تعایش و زیست با آن را داریم از این رو  در این فضا درآمد کسب می شود و ازدواج صورت می‌‌گیرد بیان کرد: این فضا، کنش و تراکنش بالا دارد و تعداد آن آنقدر زیاد است که اگر یک مطلبی را چندین بار بگویید مردم باور می کنند.

وی ادامه داد: فضای مجازی آموزش را تسهیل و ذهن ما را مدیریت می‌کند بنابراین من شدیدا با این نگاه مخالف هستم که بگوییم فضای مجازی، مانند ابزار است و خداوند چون جهان را در تسخیر انسان قرار داده است این فضا نیز مسخر ما هست. 

جهانگیری عنوان کرد: این فضا چنان مواد زیادی در اختیار ما قرار داده که فرصت اندیشیدن را از ما می‌گیرد لذا در برخی کشورها سرگرم شدن با این فضا را برای حد زیاد به خصوص بچه‌ها ممنوع می‌کنند ولی ما آنقدر دیتا ریختیم که مردم فرصت اندیشه ندارند و در این صورت به تولید علم نخواهیم رسید.

 جهانگیری با بیان اینکه فضای مجازی یک غیر و دیگری است و باید بدانیم چگونه با آن مواجه شویم  لذا نیازمند فهم دقیق از این مسئله هستیم تصریح کرد: ما هنوز فضای مجازی را مجاز می‌دانیم و قضاوت‌های ما نیز دقیق نیست در حالی که بزرگانی مانند آیت الله جوادی فرمودند که فضای مجازی را فضای مجازی ندانید بلکه فضای حقیقی است و به عالم عین تبدیل شده است زیرا در همین فضا، زمینی در عالم عین فروخته می شود؛ ازدواجی صورت می‌گیرد و ارتباطات جدی و عینی میان انسان ها شکل می‌گیرد و با روند کنونی حتی عالم عین را شکست می‌دهد.

این محقق و پژوهشگر عنوان کرد: همین فضا تبدیل به یک سبک زندگی می‌شود و حتی مردم به جای فوتبال در عالم عین در فضای مجازی فوتبال بازی می‌کنند؛ امروز مردم در جمع زندگی می‌کنند ولی با جمع زندگی نمی‌کنند و هر کسی در یک خانواده با فضای مجازی خود مشغول است و با این فرایند در آینده به جای خانواده‌های عینی باید از خانواده‌های مجازی سخن بگوییم.

وی افزود: ما هنوز هم به فضای مجازی نگاه ابزاری داریم و آن را به عنوان یک پدیده تحلیل می‌کنیم لذا پیش زمینه آن را نمی‌بینیم و به همین دلیل پیامدهای آن را هم نخواهیم دید لذا آن را فضایی بدون آغاز و انجام و پیشینه می‌بینیم ولی معتقدم که این فضا یک پیش زمینه و پیامدهایی دارد.

این محقق با اشاره به رابطه فلسفه و فضای مجازی بیان کرد: پژوهش من نشان می‌دهد پیوند جدی میان این دو وجود دارد و اگر این پیوند را کشف کنیم مشاهده می‌شود که اگر فضای مجازی ما را هدایت کند بعد از 2030، 2040 و 2050 نیز رخ خواهد داد و با بحران معرفت‌شناختی مواجه خواهیم شد که بدتر از بحران‌های امنیتی و اخلاقی است.

وی اظهار کرد: در غرب حتی رشته‌های ذهنی و فکری به نحوی با فضای کاربردی گره خورده است و مانند کشور ما نیست که پیوندی میان تحقیق و کاربرد نداریم و عالم و تحصیل کرده ما کار نظری خود را می کند و جامعه هم مسیر خود را می‌رود.

بحران‌های معرفت‌شناختی

جهانگیری اظهار کرد: از زمانی که جامع به دانشگاه تبدیل شد و حوزه‌های ما حوزه به عنوان اینکه به بطن جامعه وارد نشوند شدند این گرفتاری‌ها برای ما رخ داد بنابراین در هر مسئله ای که رخ می دهد باید پیش زمینه‌های آن را بشناسیم.

این محقق با بیان اینکه نظام آموزشی ما در مهد کودک، آموزش و پرورش و تحصیلات حوزه و دانشگاه می‌خواهد با ابزاری به عنوان تکنولوژی سایبری، آموزش‌های اسلامی را ارایه دهد؛ تصریح کرد: نظام آموزشی اگر به این مسیر ادامه دهد با چالش‌هایی مواجه خواهد شد؛ زیرا اگر محتوای آموزش، اسلامی است نتیجتا این آموزه‌ها به معرفت‌شناسی اسلامی متکی هستند و اگر بخواهیم این آموزه‌ها را که مبتنی بر معرفت‌شناختی نفس‌الامری است با ابزار سایبری ارایه دهیم با بحران معرفت‌شناسی مواجه می‌شویم زیرا این ابزار سایبری و محتوا، رقیب و مخالف هم هستند.

وی بیان کرد: تکنولوژی جدید در غرب سبب دورشدن مردم غرب از الوهیت شد؛ بنابراین ما هم باید منتظر پدیده‌های خطرناکی که به باورهای مردم صدمه می‌زند باشیم و حتی تبلیغ دینی ما ضد تبلیغ خواهد شد بنابراین لذا اگر هدایت شده عمل نکنیم حتی از این طریق به دین مردم آسیب می‌زنیم.

این محقق تصریح کرد: تکنولوژی جدید منشا فرهنگ تکنولوژی است و اشتباه بزرگ این است که فکر کنیم تکنولوژی از فرهنگ جدا هست بنابراین کامپیوتری که می‌خریم بدون فرهنگ و جهان‌بینی است بلکه در این مسئله فلسفه تکنولوژی نهفته است.‌

وی با طرح این سؤال که معیار ما برای صدق و کذب چیست؟ عنوان کرد: در فلسفه اسلامی معیار صدق و کذب، این است که آیا آن چیز واقعیت دارد؟ اگر واقعیت دارد صادق است اما  در فسلفه پراگماتیست می‌گویند اگر خوشایند است صادق است؛ نتیجتا در فلسفه اسلامی آن چیزی که مطابق نفس‌الامر نباشد کاذب و در پراگماتیسم آنچه ناخوشایند است کاذب است؛ در فلسفه اسلامی اگر فوتبالیستی هست و واقعا هست، صادق است ولی در پراگماتیست می‌گوید من با اینکه این بازی مجازی فوتبال، فوتبالیست واقعی دارد یا نه کاری ندارم بلکه از این فوتبال لذت می‌برم.

وی اظهار کرد: در فسلفه اسلامی چون معیار، واقعیت است لذا می‌بینیم در حج هم فرموده‌اند که نگاه به آینه حرام است چون باید خودت باشی؛ اینکه در فرهنگ اسلامی نفاق محکوم شده است به همین دلیل است که خودت باش و نه هزار چهره، ولی در فضای مجازی هزار چهره می‌توان داشت بنابراین چنین ابزاری آیا می تواند در آموزش محتوای اسلامی که نفاق را آموزش می‌دهد موفق باشد؟ چرا به بازیگری در اسلام نگاه خوبی نشده است و بزرگانی مانند آیت الله جوادی از تعبیر هنرپیشه استفاده می کند چون بازیگر، هویت‌های مختلفی به خود می دهد که امروز در فضای مجازی شاهد آن هستیم.

وی افزود: ما به سمت و سوی انسان سایبرگ می‌رویم، انسانی که با یک چشم واقعیات را می‌بیند و با چشم دیگر در فضای مجازی فعال است بنابراین جهان مجازی، دنیای دوم است و حق ندارد پایش را به عالم عین دراز و عرصه را بر عالم عین تنگ کند در این صورت بازنده، عالم عین خواهد بود و اگر ما نتوانیم تعامل آنان را از حیث اخلاقی و حقوقی تبیین کنیم دچار شکست خواهیم شد بنابراین اگر آموزش های فضای مجازی را عین بدانیم شکست خواهیم خورد.

جهانگیری با بیان اینکه البته نمی‌گوییم که آموزش در فضای مجازی نباشد بلکه باید ارزش هر چیزی را در سطح خود ببینیم تا عینی‌نمایی مجاز و مجازنمایی عین رخ ندهد عنوان کرد: باید از شتاب‌زدگی در مجازی شدن پرهیز کنیم و خیال نکنیم که چون دنیا، سایبری شده ما هم باید سریعا به آن بپیوندیم در حالی که باید به جای هدایت شدن با این فضا، به هدایت آن فکر کنیم.

این محقق و مدرس حوزه ادامه داد: اتخاذ راهبرد غیرتقلیدی از غرب در فضای مجازی، ضروری است و باید مبتنی بر معرفت‌شناسی فلسفه اسلامی باشد و اگر راه آنان را برویم چون مبانی متفاوتی دارد به سرانجام و نتیجه نخواهیم رسید لذا نباید هر راهبردی را که آنان اتخاذ کرده‌اند برویم و باید فلسفه فضای سایبر به عنوان فلسفه مضاف، تبیین شود و نگاه آینده‌نگارانه به این فضا داشته باشیم.‌

جهانگیری عنوان کرد: صرف اینکه در حوزه فضای مجازی به درمان بیاندیشیم به ثمرات خوبی نمی‌رسیم و باید نگاه پیشگیرانه و پیش دستانه به تحولات جدیدی که در 2050 در راه است داشته باشیم و مرکز دیده‌بانی و رصد فضای مجازی داشته باشیم تا بتوانیم به آینده‌پژوهی بپردازیم و آینده‌نگری کنیم البته آینده نگری تنها نیز مفید نیست بلکه باید آینده‌نگاری کنیم.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: دشمن با برنامه وارد فضای مجازی می شود ولی ما بیشتر برخورد انفعالی و درمانی در مواجهه با آن داریم. 

جهانگیری عنوان کرد: انسان از منظر فلسفی و کلامی مختار است ولی از منظر جامعه‌شناسی مختار نیست و در زبان و فرهنگ و کشور خاصی به دنیا آمده و مختار نبوده که زبان و رنگی را که دوست دارد انتخاب کند، لذا فضای مجازی نیز از این منظر ما را سلب‌الاراده کرده است.

وی تاکید کرد: خیلی از داعشیون از همین طریق فضای مجازی به این گروه پیوسته‌اند و ما در این فضا با چالش جامعه‌شناسی مواجهیم و در زمین رقیب در حال بازی کردن هستیم.