یادداشت/
معلّم؛ بهترین كتاب درسی دانش‌آموز
گروه فعالیت‌های قرآنی: یکی از کارشناسان قرآنی کشورمان طی یادداشتی ضمن تأکید بر نقش محتوای آموزشی و كتاب درسی در نظام تعلیم و تربیت كشور به نقش بی‌بدیل معلم بیش از محتوای آموزشی و كتاب درسی تصریح می‌کند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، رضا نباتی، كارشناس آموزش قرآن و مؤلف كتاب‌های درسی آموزش قرآن و نیز دانشجوی دكترای تعلیم و تربیت اسلامی با ارسال یادداشتی به بیان این موضوع که «معلّم، بهترین كتاب درسی دانش‌آموز» است، پرداخته است که در ادامه مشروح این یادداشت آمده است؛
«معلّم، بهترین كتاب درسی دانش‌آموز»
«کتاب‌های درسی، مقدس نیستند» (هنری ژیرو / کتاب تفکر انتقادی)
اشاره
شاید برای شما تعجب‌آور باشد نویسنده این سطور كه یكی از برنامه‌ریزان و مؤلفان كتاب‌های درسی است، چرا امروز خودش جایگاه كتاب‌های درسی را نقد می‌كند و خواستار پایان دادن به دوران پادشاهی كتاب‌های درسی در مدارس كشور است؟!! آیا این حكایت بر شاخ نشستن و بن بریدن نیست؟!
در یك پاسخ كوتاه باید گفت: اولاً - توجه بیش از حد به محوریت آموزش كتاب‌های درسی، دانش‌آموزان را از نیل به سایر اهداف اصلی مانند تربیت اخلاقی و كسب مهارت‌های زندگی دور می‌كند؛ به نحوی كه این انحراف در پاره‌ا‌ی از موارد به «شكاف تربیتی» منجر شده است.
ثانیاً - «نقطه عزیمت» در تحول بنیادین آموزش و پرورش، از «خود» آغاز میشود و تا زمانی كه چنین جرأتی نداشته باشیم، هرگز «لذت تحول» را نخواهیم چشید و دیگر آن كه اگر واقعیت‌های موجود به طور گزینشی بیان و بازنمایی شود، در حالی که نادرستی آن حداقل بر گوینده روشن و آشکار است، با كمال تأسف باید گفت ما دچار توجیه‌گری افكار عمومی و «پروپاگاندای آموزشی» شده‌ایم. در سایه چنین ارائه جانبدارانه‌ای نمی‌توان انتظار «تحول» داشت.
در نقطه مقابل محوریت كتاب‌های درسی، نقش حیاتی و بی‌بدیل «معلم» است. اگر معلم را به مثابه پزشكِ روح و روان دانش‌آموز بدانیم، كتاب درسی مانند داروست. كسی كه در مركز به نوشتن كتاب درسی مشغول است، مانند داروسازی است كه برای همه مردم دنیا دارو می‌سازد. پزشك حاذق كسی است كه تشخیص می‌دهد كدام دارو و به چه نسبت باید تجویز شود. لذا تشخیص پزشك در شفا بخشی دارو حرف اول را می‌زند و نه خود دارو. این مثال به خوبی نقش محوری معلم را نشان می‌دهد و جایگاه كتاب درسی را آن گونه كه باید باشد، ترسیم می‌كند.
اگر در این نوشته، درباره نقد كتاب محوری در نظام تعلیم و تربیت سخن به میان آمده است، دلیل نفی جایگاه و اهمیت و نقش كتاب‌های درسی و نیز نادیده‌گرفتن تلاش‌های عالمانه و صادقانه مؤلفان و نویسندگان محترم آن‌ها نیست. بلكه از آن روست كه تا حد امكان از برداشت‌ها و باورهای غلط درباره امری صحیح و ارزشمند جلوگیری شود و آسیب‌ها و كاستی‌های موجود برطرف گردد. تا آن كه حقیقت، واضح‌تر و روشن‌تر، رخ عیان كند و اثر بخشی كتاب‌های درسی در امر تربیت عمیق‌تر شود.
ذكر این نكته لازم است كه در این نوشتار، «معلم محوری» در مقابل «كتاب محوری» مطرح شده است و نه در برابر «مدرسه محوری»، «دانش‌آموز محوری» و ... . چرا كه اگر ما نحن فیه در نظر گرفته نشود، با توجه به وسعت دامنه بحث، قطعاً در چنین مجال اندكی نه حق مطلب ادا خواهد شد و نه نویسنده قادر به جمع‌بندی آن خواهد بود. لذا این مجمل، تنها می‌تواند تلنگر و فتح بابی باشد برای علاقه‌مندان و متخصصان موضوع تا از این رهگذر توجهی صورت گیرد و دیگرانی از شما موضوع را تبیین و تكمیل كنند. در این فرصت ارزشمند در پی آنیم تا با هدف مشخص كردن جایگاه واقعی «معلم» و «كتاب درسی» در تحول بنیادین نظام كنونی آموزش و پرورش، با توجه به اسناد بالادستی، افقی جدید پیش‌روی مخاطبان فهیم و صدیق باز شود تا ذهن انتقادی اصحاب محترم خِـرَد را به سوی آن سوق دهد كه اگر چنین باشد، توفیق عظیمی است. لذا بی‌صبرانه مشتاق تكمیل بحث و نقد و نظر سروران معظم و فرهیخته هستم.
مقدمه
اگر در یك روز تعطیل، به خواست مدیر مدرسه، همه دانش‌آموزان و معلمان موظف به حضور در مدرسه و كلاس درس باشند تصور می‌كنید چه اتفاقی رخ خواهد داد ؟ آیا اولیای مدرسه می‌توانند بدون داشتن كتاب درسی، یك روز آموزشی را با آرامش و بدون دغدغه و دردسر به پایان برسانند؟ چرا؟
این جاست كه نقش محتوای آموزشی و كتاب درسی در نظام تعلیم و تربیت كشور معلوم میشود. در حالی كه نقش بی‌بدیل معلم باید بیش از محتوای آموزشی و كتاب درسی جلوه‌گری كند.
سؤالی كه در این جا مطرح میشود این است: «چرا در برخی كشورها، كتاب درسی این همه مقدس و با اهمیت است و در برخی دیگر نه ؟» برای پاسخ به این سؤال، بهتر است از اسناد تحولی نظام آموزش و پرورش شروع كنیم. زیرا كه آن‌ها فصل‌الخطاب اختلاف نظرهای ما هستند و تكلیف بحث را روشن می‌كنند.
در گفت‌وگو با معلمان همیشه این مسئله مطرح میشود كه بازرسان ادارات مناطق و استان‌ها و نیز مدیر مدرسه در بازدیدهای گاه و بی‌گاه از كلاس درس، اول از همه سراغ جدول زمان‌بندی تدریس كتاب درسی را می‌گیرد و بقیه سؤال‌ها هم در ادامه همین موضوع شكل می‌گیرد. آن‌ها می‌گویند: كم‌تر میشود موضوع «تربیت» و حتی «یادگیری» دانش‌آموز بررسی شود و اغلب «آموزش معلم» محور ارزیابی است. همین رویكرد باعث شده است تربیت و یادگیری دانش‌آموزان (خواسته و یا ناخواسته) از اهمیت لازم برخوردار نباشد. مهم‌ترین دلیل بروز چنین مشكلی می‌تواند حاكمیت و پادشاهی كتاب‌های درسی در آموزش و پرورش باشد.
محورهای مورد بحث:
«معلم محوری» در سند تحول بنیادین
«معلم محوری» در كلام مقام معظم رهبری
كتاب درسی از كجا آمد؟
تعریف كتاب درسی
دلایل اقتدار کتاب‌های درسی در ایران
«آموزش، مقدس نیست»
تفاوت «آموزش» و «یادگیری»
تفاوت «آموزش» و «تربیت»
تفاوت «آموزش» و «تدریس»
دانش‌آموز، اسیر «كتاب محوری»
به اقتدار متنی پایان دهیم.
ویژگی‌های نظام «کتاب محور»
ویژگی‌های نظام «معلم محور»
«كنكور زدگی» روی دیگر «كتاب محوری»
چه باید كرد؟
( 15 راهكار پیشنهادی برای تحقق معلم محوری)
1- به دنبال معلم خوب
2- كتاب درسی داروست؛ نه شفا
3- به معلمان اعتماد داشته باشیم.
4- «معلم حرفه‌ای» جایگزین كتاب‌‌محوری
5- نظارت مستمر/ حمایت‌های تشویقی
6- معلمِ فیلسوف باشید.
7- معلمی با ابعاد نظرورزی و ایده‌پردازی
8- منابع محتوایی در خدمت فکرزایی
9- «تربیت» محور و اولویت تدریس، آموزش و یادگیری باشد.
10- روش‌های آموزشی، «تحلیلی» شوند.
11- كیفیت‌بخشی به چاپ كتاب‌های درسی
12- بازگشت كتاب درسی و كنكور به جای خود
13- روز بدون كتاب درسی
14- تعیین موضوعات درسی با دانش آموزان
15- معلمی، یك رسالت الهی است.
نتیجه بحث
معلّم، بهترین كتاب درسی دانش آموز است، اگر... ( 40 موضوع و محور پیشنهادی)
نشانی وبلاگ رضا نباتی http://quran-edu.blogfa.com/
«معلّم، بهترین كتاب درسی دانش‌آموز»
«کتاب‌های درسی، مقدس نیستند» (هنری ژیرو / کتاب تفکر انتقادی)
اشاره
شاید برای شما تعجب‌آور باشد نویسنده این سطور كه یكی از برنامه‌ریزان و مؤلفان كتاب‌های درسی است، چرا امروز خودش جایگاه كتاب‌های درسی را نقد می‌كند و خواستار پایان دادن به دوران پادشاهی كتاب‌های درسی در مدارس كشور است؟!! آیا این حكایت بر شاخ نشستن و بن بریدن نیست؟!
در یك پاسخ كوتاه باید گفت: اولاً - توجه بیش از حد به محوریت آموزش كتاب‌های درسی، دانش‌آموزان را از نیل به سایر اهداف اصلی مانند تربیت اخلاقی و كسب مهارت‌های زندگی دور می‌كند؛ به نحوی كه این انحراف در پاره‌ا‌ی از موارد به «شكاف تربیتی» منجر شده است.
ثانیاً - «نقطه عزیمت» در تحول بنیادین آموزش و پرورش، از «خود» آغاز میشود و تا زمانی كه چنین جرأتی نداشته باشیم، هرگز «لذت تحول» را نخواهیم چشید و دیگر آن كه اگر واقعیت‌های موجود به طور گزینشی بیان و بازنمایی شود، در حالی که نادرستی آن حداقل بر گوینده روشن و آشکار است، با كمال تأسف باید گفت ما دچار توجیه‌گری افكار عمومی و «پروپاگاندای آموزشی» شده‌ایم. در سایه چنین ارائه جانبدارانه‌ای نمی‌توان انتظار «تحول» داشت.
در نقطه مقابل محوریت كتاب‌های درسی، نقش حیاتی و بی‌بدیل «معلم» است. اگر معلم را به مثابه پزشكِ روح و روان دانش‌آموز بدانیم، كتاب درسی مانند داروست. كسی كه در مركز به نوشتن كتاب درسی مشغول است، مانند داروسازی است كه برای همه مردم دنیا دارو می‌سازد. پزشك حاذق كسی است كه تشخیص می‌دهد كدام دارو و به چه نسبت باید تجویز شود. لذا تشخیص پزشك در شفا بخشی دارو حرف اول را می‌زند و نه خود دارو. این مثال به خوبی نقش محوری معلم را نشان می‌دهد و جایگاه كتاب درسی را آن گونه كه باید باشد، ترسیم می‌كند.
اگر در این نوشته، درباره نقد كتاب محوری در نظام تعلیم و تربیت سخن به میان آمده است، دلیل نفی جایگاه و اهمیت و نقش كتاب‌های درسی و نیز نادیده‌گرفتن تلاش‌های عالمانه و صادقانه مؤلفان و نویسندگان محترم آن‌ها نیست. بلكه از آن روست كه تا حد امكان از برداشت‌ها و باورهای غلط درباره امری صحیح و ارزشمند جلوگیری شود و آسیب‌ها و كاستی‌های موجود برطرف گردد. تا آن كه حقیقت، واضح‌تر و روشن‌تر، رخ عیان كند و اثر بخشی كتاب‌های درسی در امر تربیت عمیق‌تر شود.
ذكر این نكته لازم است كه در این نوشتار، «معلم محوری» در مقابل «كتاب محوری» مطرح شده است و نه در برابر «مدرسه محوری»، «دانش‌آموز محوری» و ... . چرا كه اگر ما نحن فیه در نظر گرفته نشود، با توجه به وسعت دامنه بحث، قطعاً در چنین مجال اندكی نه حق مطلب ادا خواهد شد و نه نویسنده قادر به جمع‌بندی آن خواهد بود. لذا این مجمل، تنها می‌تواند تلنگر و فتح بابی باشد برای علاقه‌مندان و متخصصان موضوع تا از این رهگذر توجهی صورت گیرد و دیگرانی از شما موضوع را تبیین و تكمیل كنند. در این فرصت ارزشمند در پی آنیم تا با هدف مشخص كردن جایگاه واقعی «معلم» و «كتاب درسی» در تحول بنیادین نظام كنونی آموزش و پرورش، با توجه به اسناد بالادستی، افقی جدید پیش‌روی مخاطبان فهیم و صدیق باز شود تا ذهن انتقادی اصحاب محترم خِـرَد را به سوی آن سوق دهد كه اگر چنین باشد، توفیق عظیمی است. لذا بی‌صبرانه مشتاق تكمیل بحث و نقد و نظر سروران معظم و فرهیخته هستم.
مقدمه
اگر در یك روز تعطیل، به خواست مدیر مدرسه، همه دانش‌آموزان و معلمان موظف به حضور در مدرسه و كلاس درس باشند تصور می‌كنید چه اتفاقی رخ خواهد داد ؟ آیا اولیای مدرسه می‌توانند بدون داشتن كتاب درسی، یك روز آموزشی را با آرامش و بدون دغدغه و دردسر به پایان برسانند؟ چرا؟
این جاست كه نقش محتوای آموزشی و كتاب درسی در نظام تعلیم و تربیت كشور معلوم میشود. در حالی كه نقش بی‌بدیل معلم باید بیش از محتوای آموزشی و كتاب درسی جلوه‌گری كند.
سؤالی كه در این جا مطرح میشود این است: «چرا در برخی كشورها، كتاب درسی این همه مقدس و با اهمیت است و در برخی دیگر نه ؟» برای پاسخ به این سؤال، بهتر است از اسناد تحولی نظام آموزش و پرورش شروع كنیم. زیرا كه آن‌ها فصل‌الخطاب اختلاف نظرهای ما هستند و تكلیف بحث را روشن می‌كنند.
در گفت‌وگو با معلمان همیشه این مسئله مطرح میشود كه بازرسان ادارات مناطق و استان‌ها و نیز مدیر مدرسه در بازدیدهای گاه و بی‌گاه از كلاس درس، اول از همه سراغ جدول زمان‌بندی تدریس كتاب درسی را می‌گیرد و بقیه سؤال‌ها هم در ادامه همین موضوع شكل می‌گیرد. آن‌ها می‌گویند: كم‌تر میشود موضوع «تربیت» و حتی «یادگیری» دانش‌آموز بررسی شود و اغلب «آموزش معلم» محور ارزیابی است. همین رویكرد باعث شده است تربیت و یادگیری دانش‌آموزان (خواسته و یا ناخواسته) از اهمیت لازم برخوردار نباشد. مهم‌ترین دلیل بروز چنین مشكلی می‌تواند حاكمیت و پادشاهی كتاب‌های درسی در آموزش و پرورش باشد.
محورهای مورد بحث:
«معلم محوری» در سند تحول بنیادین
«معلم محوری» در كلام مقام معظم رهبری
كتاب درسی از كجا آمد؟
تعریف كتاب درسی
دلایل اقتدار کتاب‌های درسی در ایران
«آموزش، مقدس نیست»
تفاوت «آموزش» و «یادگیری»
تفاوت «آموزش» و «تربیت»
تفاوت «آموزش» و «تدریس»
دانش‌آموز، اسیر «كتاب محوری»
به اقتدار متنی پایان دهیم.
ویژگی‌های نظام «کتاب محور»
ویژگی‌های نظام «معلم محور»
«كنكور زدگی» روی دیگر «كتاب محوری»
چه باید كرد؟
( 15 راهكار پیشنهادی برای تحقق معلم محوری)
1- به دنبال معلم خوب
2- كتاب درسی داروست؛ نه شفا
3- به معلمان اعتماد داشته باشیم.
4- «معلم حرفه‌ای» جایگزین كتاب‌‌محوری
5- نظارت مستمر/ حمایت‌های تشویقی
6- معلمِ فیلسوف باشید.
7- معلمی با ابعاد نظرورزی و ایده‌پردازی
8- منابع محتوایی در خدمت فکرزایی
9- «تربیت» محور و اولویت تدریس، آموزش و یادگیری باشد.
10- روش‌های آموزشی، «تحلیلی» شوند.
11- كیفیت‌بخشی به چاپ كتاب‌های درسی
12- بازگشت كتاب درسی و كنكور به جای خود
13- روز بدون كتاب درسی
14- تعیین موضوعات درسی با دانش آموزان
15- معلمی، یك رسالت الهی است.
نتیجه بحث
معلّم، بهترین كتاب درسی دانش آموز است، اگر... ( 40 موضوع و محور پیشنهادی)
نشانی وبلاگ رضا نباتی http://quran-edu.blogfa.com/
