از کارهای بر زمین مانده تا دانشگاهی که باید از تولید علم به ثروت برسد

وزارت علوم در دولت یازدهم در مجموع با 2 وزیر و 2 سرپرست به کار خود خاتمه داد. حسن روحانی در مراسم رای اعتماد دومین وزیر علوم پیشنهادی خود در دولت قبل و پس از استیضاح و دریافت کارت زرد فرجی‌دانا از مجلس، تصریح کرد: دانشگاه ما باید از کمیت به کیفیت بهتر برسد، دانشگاه ما باید دانشگاه علم و آگاهی به سیاست و نه سکو برای جناح‌های مختلف سیاسی، دانشگاه باید مرکز علم و با مشکلات جامعه ما توام باشد، اگر مشکلاتی در کشور ما در بخش‌های مختلف وجود دارد این دانشگاه است که باید به کمک ما بیاید، ما تنها اقتصاد دانش بنیان نمی‌خواهیم سیاست ما هم باید دانش بنیان باشد فرهنگ ما هم باید دانش بنیان باشد تعامل مجلس و دولت و حرکت قوای سه گانه هم باید دانش بنیان باشد آن چه در اختیار داریم در کنار وحی که بالاترین مسیر هدایت ما است عقل است و علم است و این سه در کنار هم می‌تواند ما را به مقصد نهایی برساند و ما می‌توانیم به نقطه‌ای برسیم که کشور ایران در آینده به عنوان مرجع علمی برای منطقه و جهان اسلام باشد، در این جلسه، محمد فرهادی با کسب ۱۹۷ رای موافق، از مجموع ۲۳۵ آرای ماخوذه، پس از فرجی‌دانا، به عنوان وزیر جدید علوم در دولت یازدهم از مجلس رای اعتماد گرفت.

عملکرد مطلوب وزارت علوم در دولت یازدهم
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دولت یازدهم در گزارشی از عملکرد این وزارتخانه، توسعه روابط منطقه‌ای و بین‌المللی در دیدار با هیئت‌های خارجی از کشورهای مختلف، ارتقای شاخص‌های رشد علمی و توسعه فناوری در حوزه پژوهش، دستيابی به جايگاه اول علم و فناوری در سطح جهان اسلام را از فعالیت‌های مهم خود برشمرده، همچنین توسعه فضاهای آموزشی، حمايت از جذب دانشجو از کشورهای همسايه و منطقه، برگزاری 80 كارگاه آموزشی و 12 نشست تخصصی با محوریت اقتصاد مقاومتی و برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه‌ها، برخی رئوس عملکرد این وزارتخانه در دولت یازدهم است که در مجموعه‌ای با عنوان «چکیده‌ای از عملکرد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دولت یازدهم» به همراه شاخص‌ها و ارقام در ذیل هر بخش، توسط این وزارتخانه تدوین و منتشر شد.

کارهایی که بر زمین ماند
فارغ از تمامی موارد مطرح شده در این گزارش، جا دارد به برخی مواردی که می‌تواند به عنوان نقطه ضعف در عملکرد این وزارتخانه محسوب شود، از جمله معوق ماندن لایحه مقابله با تقلب در آثار علمی، تغییرات مکرر در نظام پذیرش دانشجوی دکتری، غفلت از تحول در رشته‌های علوم انسانی و نیز بی‌توجهی به برپایی بهتر و هر چه بیشتر کرسی‌های نظریه‌پردازی در دانشگاه‌ها، پرونده بورسیه‌های جنجالی دانشگاه‌ها و این اواخر اختلاف نظر با دانشگاه آزاد اسلامی بر سر حذف حدود 3 هزار رشته محل این دانشگاه، اشاره کرد.

کش و قوس‌ها بر سر 3 هزار رشته محل دانشگاه آزاد
در ایامی که خبرهایی مبنی بر حذف حدود ۳ هزار کدرشته محل دانشگاه آزاد از دفترچه انتخاب رشته کارشناسی ارشد منتشر شد، با اعلام مسئولین این دانشگاه و بر اساس اسنادی که از سوی دانشگاه آزاد به وزارت علوم ارائه شد، قرار شد این رشته‌ها بررسی شود و در صورت واجد شرایط بودن، مجوز پذیرش به آ‌ن‌ها ارائه شود. پس از این کش و قوس‌ها، وزارت علوم در بیانیه‌ای اعلام کرد؛ بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی هر گونه گسترش مراکز آموزش عالی و تصویب رشته‌ها منوط به احراز شرایط و شاخص‌های مصوب شورای گسترش آموزش عالی بوده و مقرر شده این روند در مورد کلیه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی اعم از دولتی، غیردولتی و دانشگاه آزاد اسلامی اعمال شود. به این ترتیب صرفا به رشته‌هایی که دارای مجوز از شورای گسترش باشند، ظرفیت پذیرش دانشجو داده می‌شود.

این رخداد با اعتراض برخی از دانشجویان این دانشگاه مواجه شد. یکی از دانشجویان دانشگاه آزاد می‌گوبد: من مشغول به تحصیل در یکی از همین رشته‌ها هستم که حالا نزدیک دفاع پایان نامه‌ام، فهمیده‌ام رشته تحصیلی من مجوز ندارد! مگر دانشگاه آزاد زیر نظر وزارت علوم نیست؟ چرا قبل از انتشار دفترچه در سال‌های قبل، نظارت کافی بر آن صورت نگرفت که حالا با جذب هزاران دانشجو که آخرین امیدشان تحصیل در این دانشگاه و رشته‌های آن است، این‌گونه به سخره گرفته شود.

پس از این قضایا وزارت علوم با انتشار بیانیه‌های متعدد، بر لزوم پاییندی به قوانین و مقررات تاکید و اعلام کرد؛ تعیین ظرفیت سالانه پذیرش دانشجو در تحصیلات تکمیلی و دفترچه آزمون دانشگاه آزاد اسلامی باید حسب مورد به تایید وزرای علوم برسد، به اطلاع عموم داوطلبان می‌رساند که فهرست کلیه رشته محل‌های کارشناسی‌ارشد دارای مجوز که برای پذیرش در سال ۹۷-۹۶ مورد تایید دفتر گسترش آموزش عالی است، در سامانه معاونت آموزشی وزارت ثبت و درج شده است.

بورسیه‌هایی که با گلایه رهبری روبه‌رو شد
مسئله دیگر، بورسیه‌های دانشگاهی است که فارغ از سر و صداهایی که به پا کرد، گلایه‌های رهبری در این ماجرا،  تلخی واقعه را بیش از پیش نشان داد. رهبر معظم انقلاب، 13 تیرماه 94 در دیدار اساتید دانشگاه با ایشان فرمودند: «یکی از غلط ترین کارهایی که در این یکی دو سال اخیر اتفاق افتاد، این مسئله بورسیه‌ها بود. اگر راست هم بود این حرف که البته بعد تحقیق کردند، معلوم شد به آن شکل، راست هم نیست؛ آن طوری که روزنامه‌ها با آن بازی کردند هم نبود؛ به ما گزارش‌های دقیق و بر اساس بررسی‌ها دادند راهش این نبود که ما مسئله را روزنامه‌ای کنیم. یک تعدادی برخلاف قانون یک امتیازی به دست آوردند؛ خیلی خب، راه قانونی وجود دارد: لغو کنند آن امتیاز را؛ سر و صدا ندارد. جنجال درست کردن، حاشیه درست کردن است و این سم برای محیط علمی است که بایستی با آرامش کار خودش را دنبال بکند. این سم را متاسفانه افرادی بر اساس همان پایه‌های بینش فکری مبنی بر سیاسی کاری و سیاست بازی به کام دانشگاه کشور ریختند؛ چرا؟ علاوه بر اینکه ظلم هم شد، به خیلی‌ها ظلم شد، هم خلاف قانون بود این کار، هم خلاف تدبیر بود این کار، هم خلاف اخلاق بود؛ آن وقت مدام دم از اخلاق هم می‌زنند».

طرح ملی تفسیر جامع قرآنی؛ از مرحله تصویب تا اجرا و لغو
در بحث فعالیت‌های قرآنی وزارت علوم نیز طرح ملی «تفسیر جامع قرآنی» به عنوان یکی از ۴۷ طرح‌ کلان پژوهشی است که در شورای عالی عتف (علوم، تحقیقات و فناوری) بررسی شد. از این تعداد برخی از آن‌ها اجرایی شدند، اما معاون پژوهشی وزارت علوم، در نشست خبری هفته گذشته خود، از لغو مابقی طرح‌ها، به دلیل نبود بودجه کافی در اجرای آن‌ها خبر داد. این طرح ملی نیز که در حوزه علوم انسانی است،  به این دلیل که نهاد خاصی متقاضی اجرای آن و تقبل هزینه‌های آن‌ها نشده است، اجرایی نشده است. در این زمینه، وحید احمدی، معاون پژوهشی وزیر علوم، پیش‌تر در رابطه با چرایی اجرای این طرح، در گفت‌وگو با ایکنا، عنوان کرد: در حال حاضر تفاسیر زیادی در حوزه قرآنی داریم، اما این طرح با توجه به خلأهایی که در حوزه تفسیرهای مختلف وجود دارد، قرار است جایگزین یا پرکننده آن خلأهای تفاسیر قبلی باشد. یکی از مشکلات این طرح این است که هنوز متقاضی برایش  پیدا نشده که بتواند در آن آیین‌نامه، اعتباراتش را استفاده کند.

توسعه رشته‌های علوم قرآنی؛ نیازمند نگاه ویژه
بحث دیگر؛ توسعه رشته‌های علوم قرآنی است که از سوی وزارت علوم، ظرفیت پذیرش دانشجو در دوره دکتری این رشته‌ها تقلیل یافت و همچنین سال گذشته 16 رشته علوم قرآنی و تفسیری در مقطع کارشناسی به یک رشته علوم و معارف قرآن تبدیل و اجرایی شد.
پیش‌تر، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد نقیب، معاون آموزشی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، در این خصوص و انتظارات جامعه دانشگاهی رشته‌های علوم قرآنی از وزیر علوم آینده، به ایکنا گفت: انتظار ما از وزیر علوم آینده این است که  نگاهی ویژه به رشته‌های علوم قرآنی داشته باشند و وزارت علوم با این نگاه که شغل این رشته‌ها در آینده چه می‌شود، ظرفیت را کاهش ندهد و حساب این رشته‌ها را از سایر رشته‌های دانشگاهی جدا کند. رشته‌های علوم قرآنی، جامعه‌ساز، انسان‌ساز و فرهنگ‌سازند.

هم‌گرایی دانشگاه و وزارت علوم و رفع چالش‌ها
همچنین محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه آینده کشور بدون حضور دانشگاهیان دچار چالش خواهد بود و باید مشکلات سر راه این مشارکت برداشته شود، تصریح کرد: فکر می‌کنیم برای این‌ها باید راه‌حلی اندیشیده شود، حوزه آموزش پزشکی، زیر نظر وزارت بهداشت و درمان رفته و بخش‌های حوزه علم و فناوری و تصمیم‌گیری‌های مرتبط با این حوزه، خارج از حوزه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است، لازم است همگرایی بیشتری صورت گیرد، چراکه آینده کشور بدون حضور دانشگاه‌ها و دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی، به‌ویژه دکتری، با مشکل مواجه خواهد شد و بسیاری از چالش‌های کشور حل نخواهد شد، باید این فرصت را در اختیار این قشر قرار داد و تلاش شود مشکلاتی که سر راه این مشارکت است، برداشته شود.

بازنگری سرفصل‌های آموزشی و حل مسئله اشتغال
سعید پورعلی، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی نیز با تاکید بر مسئله اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی گفت: بحث اشتغال، مستلزم آن است که یک بازنگری در مباحث آموزشی کشور اتفاق بیفتد، در حال حاضر، مباحث آموزشی کشور، دانشجو را آماده ورود به بازار کار نمی‌کند، البته نسبت پذیرش دانشجو در مقایسه با نیازهای بازار کار نیز در وضعیتی به هم ریخته است و در این مورد هم به نظرم بایستی با کمک نقشه جامعه علمی کشور تغییر و تحول ایجاد کرد.

در پایان یادآور می‌شود، دانشگاه همواره مورد توجه بوده، همان‌گونه که حضرت امام(ره) معتقد بودند؛ سرنوشت کشور در دست دانشگاهیان است و این در سخن ایشان نمود پیدا کرده است، آنجا که می‌فرمایند: «خود دانشگاهی‌ها و خود علمای حوزه‌ها برنامه‌ها را تنظیم کنند، که یک آموزش موافق با احتیاج مملکت، نه یک چیزهایی را بخوانند که اصلا به درد ما نمی‌خورد، خیلی از چیزها هست که اصلا به مملکت مربوط نیست، و یک پرورش صحیح که از دانشگاه وقتی بیرون می‌آیند مستقل در فکر باشند، مستقل در عمل باشند، تحت تاثیر گرایش‌های شرقی و غربی نباشند، خدمتگزار به کشور خودشان باشند نه خدمت به دیگران بکنند، این معنی انقلاب دانشگاه است. ما انقلاب دانشگاه را از محصولش باید بفهمیم. اگر ان‌شاءالله بعد از چند سال دیگر محصول، محصولی شد انسانی، محصولی شد اسلامی، محصولی شد که برای کشور خودشان زحمت می‌کشند و کار می‌کنند، می‌فهمیم تحول پیدا شد».

لذا توقع می‌رود وزارت علوم در دولت دوازدهم، با حداکثر مشارکت دانشگاهیان در تصمیم سازی‌ها بتواند به انتظارات و مطالبات آنها جامه عمل بپوشاند، چرا که دانشگاه، عالی‌ترین جایگاه را در عرصه‌های اخلاقی، دینی و علمی، داراست و باید پاسخ‌گوی نیازهای جامعه در زمینه آموزش و پژوهش باشد تا از حلقه تولید علم به ثروت برسد.