نمود اصلی هنر خوشنویسی در مکتوب کردن قرآن است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) شنبه گذشته 28 مرداد، موزه خوشنویسی ایران با حضور شهردار تهران، مسئولان فرهنگی و هنری شهرداری تهران و مسئولان دفتر امور هنرهای تجسمی ارشاد در خانه فولادوند گشایش یافت.

به این بهانه با مجتبی ملک‌زاده؛ هنرمند پیشکسوت خوشنویسی و یکی از 3 کارشناس مسئول انتخاب و خرید آثار به نمایش درآمده در این موزه، گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

مجتبی ملک‌زاده؛ عضو و مدرس طراز اول انجمن خوشنویسان ایران در زمینه شکسته‌نستعلیق است که دلیل اصلی شهرت وی در عرصه هنر فاخر خوشنویسی به آن خاطر است که وی اثر نفیس خود با محتوای مناجات حضرت امیرالمؤمنین(ع) را به کتابخانه و موزه ملی ملک اهدا کرده است و همچنین سال گذشته طی مراسمی موفق به دریافت جایزه هنری غدیر از سوی موزه هنرهای دینی امام علی(ع) شد.

ـ در مورد چگونگی ایجاد موزه خوشنویسی ایران و روند انتخاب و خریداری آثار به نمایش درآمده در آن توضیح دهید؟

سال 93 از سوی محمدحسن حامدی طرحی با هدف ایجاد چنین فضایی که به شکل تخصصی به هنر فاخر خوشنویسی اختصاص داشته باشد به سازمان زیباسازی شهر تهران ارائه می‌شود که پس از بررسی کارشناسی، این طرح در سال 94 به تصویب رسیده و فعالیت‌ها در زمینه اختصاص فضا و تجهیز این موزه رسماً آغاز می‌شود.

در حوزه انتخاب و خریداری آثاری که برای نمایش در این موزه مورد نظر است، من به اتفاق دو کارشناس هنری دیگر مأمور شدیم و در ابتدا پیش از آنکه فراخوانی در این زمینه منتشر شود، شیوه‌نامه‌ای تنظیم شد که به کارشناسان هیئت انتخاب چگونگی بررسی، انتخاب و خریداری آثار خوشنویسی مورد نظر و منطبق با اهداف موزه را نشان می‌داد؛ این شیوه‌نامه به تأیید سازمان زیباسازی شهر تهران رسید و بلافاصله فراخوانی منتشر شد تا به این وسیله مجموعه‌داران و صاحبان آثار نفیس در حوزه هنر خوشنویسی، آثار خود را برای ارزیابی کارشناسی ارائه نمایند که پس از انجام این مرحله و فراهم آمدن تجهیزات سخت‌افزاری مورد نیاز، موزه در تاریخی که به آن اشاره شد افتتاح شد.

ـ اهمیت چنین اقدامی در زمینه هنر خوشنویسی تا چه اندازه است و ایجاد چنین موزه‌ای در زمینه هنر دینی چه تبعات مثبتی خواهد داشت؟

خوشنویسی یکی از مهمترین رشته‌های هنرهای تجسمی است؛ اساساً ما در ایران دارای دو هنر پراهمیت هستیم یکی شعر و دیگری خوشنویسی که با مطالعه اجمالی تاریخ به روشنی می‌توان دریافت که این دو هنر نه تنها مورد حمایت حکومت‌ها بوده‌اند بلکه به سبب ماهیت قدسی که داشته و دارند از سوی جریانات دینی و مذهبی نیز  از آنها حمایت به عمل آمده است؛ به ویژه هنر خوشنویسی که رسالت اصلی آن مکتوب کردن کلام وحی بوده است و شاید بتوان از آن تعبیر به تنها هنر قدسی در ایران کرد.

نکته حائزاهمیت اینکه علیرغم تمام مقام و مرتبه والایی که هنر خوشنویسی داشته و دارد و در طی قرون متمادی هنرمندان طراز اول و شاخصی در این عرصه آثار گرانبهایی از خود خلق و به یادگار گذاشته‌اند اما از نظر کمی موزه‌هایی که به شکل ویژه در خدمت ارتقا، نشر و گسترش این هنر باشند بسیار معدود بوده و درخور شأن این ساحت هنری نیستند؛ تا پیش از افتتاح موزه خوشنویسی ایران ما تنها دو موزه یکی در قزوین و دیگری موزه میرعماد در مجموعه فرهنگی سعدآباد  را در اختیار داشتیم که به شکل تخصصی به این هنر می‌پرداختند و به جرئت باید گفت که موزه خوشنویسی ایران تنها موزه تخصصی هنر خوشنویسی در تهران است.

علیرغم اینکه ما در زمینه هنر خوشنویسی حداقل در میان کشورهای اسلامی سرآمد هستیم و چنین اقدامی یعنی ایجاد موزه خوشنویسی ایران با توجه به این سابقه دیرینه نسبتاً دیر افتتاح شد اما باید از مسئولان شهرداری نهایت تشکر را کرد که چنین اهتمامی به خرج دادند و این موزه دایر شد؛ امیدوارم برنامه‌هایی که برای این موزه در نظر گرفته شده است در دوره جدید مدیریت شهرداری تهران که به نظر می‌رسد تغییراتی در ساختار مدیریت فرهنگی و هنری آن نیز در شرف وقوع است به طور اکمل به انجام برسد و این موزه بتواند نقش مؤثری در تداوم تعالی خوشنویسی ایران ایفا نماید.

اما شخصاً باید از ذکر مورد مهمی تأسف خود را اعلام کنم و آن اینکه به واسطه سفرهایی که به کشورهای مختلف داشتم از نزدیک شاهد این منظره دردناک بودم که بسیاری از آثار فاخر خوشنویسی هنرمندان ایرانی به دلیل نبود ساز و کار مشخص و قانونی مدون توسط برخی از افراد سودجو با قیمت‌های بسیار نازل در اختیار مجموعه‌داران کشورهای خارجی قرار گرفته و می‌گیرد که با تعداد بی‌شماری از آنها حتی در کشورهای اروپایی و امریکایی نیز مواجه شدم؛ ایجاد موزه خوشنویسی ایران حداقل می‌تواند این امیدواری را به جامعه هنرمندان فعال و دغدغه‌مند در این عرصه بدهد که با گردآوری مجموعه‌ای از آثار فاخر، آنها از گزند آسیب‌های جدی مصون باشند که البته یکی از آفت‌های آثار فاخر خوشنویسی شرایط بد و غیرکارشناسانه نگهداری آنها از سوی مجموعه‌داران خصوصی است که شواهد حاکی از آن است که متأسفانه به دلیل کم‌توجهی در رفع این مسئله مهم بسیاری از آثار شاخص و مرجع در حوزه هنر خوشنویسی تاکنون از بین رفته‌اند و این موزه می‌تواند به سبب نگهداری اصولی از آثار خوشنویسی تا حدودی تلفات در زمینه این میراث فرهنگی و هنری ایرانی را کاهش دهد.

نکته مهم دیگر در این زمینه اینکه مردم، مخاطبان و علاقه‌مندان به هنر خوشنویسی نیاز به دانستگی اطلاعات تاریخی این هنر دارند؛ ایجاد چنین موزه‌ای که در آن بالغ بر یک هزار اثر نفیس خوشنویسی گردآوری و به نمایش درآمده است می‌تواند بستر لازم را برای معرفی هرچه مؤثرتر خاستگاه و روال تحول تاریخی هنر خوشنویسی  به مردم فراهم آورد که البته نباید از این مسئله غافل بود که تعداد قابل ملاحظه‌ای از هنرمندان فعال در زمینه خوشنویسی نیز اطلاعات تئوریک و تاریخی کمی در زمینه هنری که به آن اشتغال ورزیده‌اند، دارند که مباحث مطرح شده در این موزه توسط کارشناسان برای آنها نیز می‌توان مفید فایده باشد.

ما در زمینه پژوهش و کارهای مطالعاتی با موضوع هنر خوشنویسی بسیار ضعف داریم، کارهایی که در حوزه‌های دیگری همچون نقاشی، فرش، نگارگری و... در امر پژوهش صورت گرفته است بسیار جلوتر از هنر خوشنویسی بوده و منابع پژوهشی بسیار کمی در این حوزه در اختیار داریم که اغلب نیز محققان خارجی همچون «آن ماری شیمل» آن هم به شکل گزیده به آن پرداخته‌اند؛ ایجاد موزه خوشنویسی ایران با به نمایش درآمدن گنجینه‌ای از آثار فاخر خوشنویسی از دوره‌های گوناگون تاریخی در آن، قطعاً بستر مناسبی را برای تحقیق و پژوهش علاقه‌مندان فراهم خواهد آورد.

ـ تا چه اندازه با کاربردی شدن موزه و ایجاد فضایی پویا در آن معتقدید؟

بسیار زیاد، در تمام موزه‌های مطرح دنیا چنین مکان‌های فرهنگی و هنری از شکل یک مکان صرف که به نمایشگاه مجموعه آثاری اختصاص پیدا کرده باشند خارج شده و اشکال کاربردی به خود گرفته‌اند به این معنی که در آنها کارگاه‌های آموزشی و پژوهشی، سمینارهای تخصصی به منظور تبادل آراء و افکار برگزار می‌شود که این امر یک الزام فرهنگی است و در این موزه نیز باید چنین سرفصل‌هایی را به منظور اجرا در نظر داشت.

نمونه موفقی از برگزاری سلسله برنامه‌هایی که به آن اشاره شد را خوشبختانه حداقل طی یک دهه گذشته در موزه و کتابخانه ملی ملک وابسته به آستان قدس رضوی شاهد هستیم که در آن مرتباً سمینار، میزگرد و کارگاه با موضوعات متنوعی که غالب آنها به حوزه هنرهای تجسمی و خوشنویسی مرتبط است برگزار می‌شود که توقع می‌رود که موزه جدیدالتأسیس خوشنویسی ایران نیز از چنین رویه‌ای تبعیت کند.

باید همینجا به این نکته نیز اشاره کنم و آن اینکه چون حوزه‌های مربوط به هنر خوشنویسی متنوع بوده که پهنه هنری همچون تذهیب، تشعیر،صفحه‌آرایی، کتاب‌آرایی، صحاف، جلدسازی و نظایر آن را شامل می‌شود لذا برنامه‌های آموزشی و سمینارهای مورد نظر که برای برگزاری احتمال دارد برنامه‌ریزی شود علاوه بر مفید بودن برای جامعه هنری، هنرجویان به جهت جذابیتی که در این مقولات وجود دارد برای مخاطبان عامی که از موزه بازدید خواهند داشت نیز خالی از لطف نخواهد بود.

ـ به عنوان یکی از اعضای هیئت انتخاب و خریداری آثار این موزه اشاره کردید که این آثار بالغ بر یک هزار عدد می‌شوند؛ آثار این موزه چه دوره‌های تاریخی را دربرمی‌گیرند؟

تقریباً از قرن چهارم هجری در این موزه آثار خوشنویسی موجود است تا روزگار معاصر که به دوره پهلوی اول ختم شده و آثاری از عمادالکتاب قزوینی نیز در آن به چشم می‌خورد؛ خط‌هایی هم که به نمایش درآمده‌اند از همه نوع هستند، از محقق و ریحان و تعلیق گرفته تا نسخ و ثلث و نستعلیق و البته برخی اسناد همچون طومارهایی تاریخی که سیر تحولی هنر خوشنویسی در آنها درج شده است.

امیر سجاد دبیریان