«مشرکی در خانواده پیامبر»؛ اثری با نگاهی جامعه‌شناسانه
گروه ادب: کتاب «مشرکی در خانواده پیامبر، داستان عاشقانه ابوالعاص و زینب(دختر پیامبر)» تالیف حسن محدثی گیلوایی و بیژن عبدالکریمی، اثری نو در روایتگری تاریخی محسوب می‌شود که کمتر از یک ماه پس از انتشار، به چاپ دوم رسیده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، مولف کتاب «مشرکی در خانواده پیامبر، داستان عاشقانه ابوالعاص و زینب(دختر پیامبر)» مستندات تاریخی پیرامون زندگی زینب(متولد ده قبل از بعثت) دختر گرامی پیامبر اسلام(ص) را جمع‌آوری کرده و با بیانی عاشقانه و رویکردی جامعه‌شناسانه به بازخوانی رابطه زناشویی او با پسرخاله‌اش ابوالعاص بن ربیع و سایر حوادث مهم صدر اسلام پرداخته است.
با وجود اینکه ابوالعاص بن ربیع همسر زینب بود اما تا پیش از سال ششم هجری، از جناح مشرکان مکه محسوب می‌شد، از این روی مولف کتاب، او را «مشرکی در خانواده پیامبر» لقب داده است.
دکترمحدثی گیلوایی، مدیر گروه جامعه‌شناسی دینی انجمن جامعه‌شناسی ایران در مقدمه کتاب می‌نویسد که انگیزه نگارش این اثر، با خواندن اتفاقی داستان زینب و ابوالعاص در کتاب «سیرة‌النبی» ابن هشام، شکل گرفته و جمع‌آوری سایر مستندات و پردازش داستان دو سال به طول کشیده است؛ در نهایت دکتر بیژن عبدالکریمی، استاد فلسفه و پژوهشگر مشهور دینی، ضمن بازخوانی و بازنگری به حجم اثر افزوده است.
راقم این سطور تحلیل کلی از محتوای این کتاب را می‌تواند به این شکل، صورت‌بندی کند:
1- روایتگری و پردازش مستندات تاریخی، در قالب داستان انجام شده است. کتاب بنا ندارد تا همچون کتاب‌های تاریخی، صرفا گزاره‌های تاریخی را به مخاطب ابلاغ کند، بلکه آن‌ها را در یک مسیر منظم با رعایت توالی زمانی و پرداخت‌های ادبی قرار داده است. شیوه‌ای که از جهاتی شبیه سبک روایتگری کتاب «زندگانی فاطمه زهرا(س)» اثر مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی است؛ با این تفاوت که شهیدی تحت تاثیر تحصیلات حوزوی و تسلط کامل به ادبیات عرب و فضای آن، زبان را به بلاغت و فصاحت نزدیک کرده است در حالی که محدثی گیلوایی و عبدالکریمی، زبان را به سادگی، حس‌آمیزی، جعل و خیال نزدیک کرده است.
2- بسیاری از حوادث تاریخی مهم صدر اسلام و احکام الهی وضع شده در آن جامعه نومسلمان، در سایه داستان اصلی کتاب، بازخوانی شده‌اند اما با رویکردی علمی و جامعه شناسانه؛ همان روشی که در آثار دکتر علی شریعتی وجود دارد که البته به اهمیت آن شیوه، کمتر توجه می‌شود. ژرار دونادیو، روش‌های مطالعات دینی را به سه گروه عمده تقسیم کرده است: الهیاتی، فلسفی و علمی. تا پیش از صد سال قبل، تلقی پژوهشگران از روش علمی در مطالعه دین، به کارگیری علومی همچون فیزیک، شیمی و ... در فهم یا اثبات گزاره‌های دینی بود، در حالی که با گسترش رشته علوم اجتماعی ادیان، بسیاری از پژوهشگران به این باور رسیدند که روش علمی در مطالعات دینی، روشی مبتنی بر حوزه علوم اجتماعی است، زیرا دین از متن اجتماع ظهور کرده است و تعالیم خود را هم به اجتماع، عرضه می‌کند.
3- با وجود بازخوانی حوادث مهم صدر اسلام در سایه داستان اصلی کتاب، اما همچنان به نظر می‌رسد متن به داستان‌های موازی نیاز دارد. در بخش‌هایی از روایت، گاهی جملات و واژگان به تکرار محتوایی و حتی لفظی کشیده شده‌اند و خواننده که باید تا پایان داستان با همان انگیزه و تعلیق ابتدایی هنگام خوانش اثر همراه باشد، از متن داستان جدا می‌شود. شاید تکرار بی‌وجه و اصرار بر بیان بعضی از حالات روحی شخصیت‌های داستان مثل زینب، بیش از آن که به غنای عاشقانه و احساسی اثر بیفزاید آن را از سیر منظم خود خارج کند.
4-همانقدر که مولف در مقدمه به «غیر ایدئولوژیک بودن» اثر تاکید دارد و متن هم بنا دارد به تحولات واقعی صدر اسلام پایبند باشد، اما به خوبی نتایجی که مخاطب باید در زندگی امروز خود بکار بندد، با بیانی هنرمندانه و در خلال داستان، بیان می‌شود. به عبارتی داستان، به تحولات اجتماعی امروز نیز متعهد است و سعی می‌کند، پیام‌هایی سیاسی و اجتماعی به زندگی خوانندگان، القا کند.
5-مهم‌ترین نقدی که بنظر می‌رسد به اثر وارد باشد، پرداخت ناقص و غیرشفاف از بعضی نقاط کلیدی و سرنوشت‌ساز داستان است. برای مثال حادثه حمله به کاروان تجاری شام توسط زید و افرادش در سال ششم هجری که سرنوشت داستان را هم تغییر می‌دهد، به خوبی پردازش نشده است و سوالات بسیاری را برای خوانندگان غیرمسلمان یا حتی مسلمان به وجود می‌آورد که می‌تواند تلاش کلی اثر برای بازتاب چهره رحمانی اسلام، به مخاطره بیفتد. از این روی لازم است جوانب بعضی حوادث تاریخی ذکر شده در کتاب بخصوص حادثه سال ششم، بیشتر توضیح داده شود.
کتاب 165 صفحه‌ای «مشرکی در خانواده پیامبر» محصول انتشارات نقد فرهنگ، اثری نو در روایتگری تاریخی و اسلام‌پژوهی است که به قیمت 15000 تومان به فروش می‌رسد.
