نکات تربیتی سوره مبارکه لقمان
گروه فعالیت‌های قرآنی: مسائل تربیتی در قرآن به قدری گسترده است که اگر انسان سالها تلاش کند شاید بتواند گوشه‌ای از آن را بیان کند، به همین دلیل سعی ما بر این است که با رجوع به آیات سوره مبارکه لقمان، گوشه‌ای از نکات تربیتی این سوره مبارکه را که دارای نصایح خاصی است بیان کنیم.
یکی از مهمترین مباحث که در حوزه علوم انسانی، توجه ویژه‌ای به آن شده، تربیت انسان است، چرا که مهمترین هدف از بعثت انبیا تربیت و تزکیه انسان‌ها و به سعادت رساندن آنهاست. همه مکاتب و مذاهب برای تربیت آدمی در دوران کودکی و نوجوانی به دلایل متعدد، اهمیت ویژه‌ای قائل شده‌اند. اسلام نیز بر تربیت در این دوران تأکید فراوان دارد و آن را از وظایف والدین و حقوق فرزندان عنوان می‌کند.
با بررسی قرآن کریم این نکته به خوبی آشکار می‌شود که کلام خداوند، به تمام معنی یک الگو تربیتی کامل برای تمامی جامعه است. مسائل تربیتی در قرآن به قدری گسترده است که اگر انسان سالها تلاش کند شاید بتواند گوشه‌ای از آن را بیان کند. به همین دلیل سعی ما بر این است که با رجوع به آیات سوره مبارکه لقمان، گوشه‌ای از نکات تربیتی این سوره مبارکه را که دارای نصایح خاصی است بیان کنیم.
از آداب معاشرت صحیح اسلامی آن است که انسان در برخوردها و جدایی‌های خود از مردم، اصول متانت و محبت را رعایت کند، و رفتارش با سلام و لبخند مهرانگیز باشد، از روی بیاعتنایی و خشم‌آلود، از کنار مردم عبور ننماید، چنین روی گردانی که از تکبر و خودپسندی نشات می‌گیرد، باعث تیره شدن روابط، و سرد شدن کانون گرم پیوندها، و احیانا موجب تخریب آن کانون خواهد شد. مساله روی گردانی مغرورانه از مردم، یک جسارت و توهین است که از آثار شوم آن کینه پروری و کاشتن بذر عداوت و دشمنی است، و چنین کاری موجب تباهی اخلاق و شیوه‌های خداپسندانه انسانی خواهد شد.
«وَ لَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَ لَا تَمْشِ فىِ الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يحِبُّ كلُ مخُتَالٍ فَخُور؛ و رخسار خود را از مردم بر متاب. و در زمين خرامان راه مرو. بى گمان خداوند هيچ متكبر فخر فروشى را دوست نمىدارد».
در این آیه به مسائل اخلاقی در ارتباط با مردم و خویشتن پرداخته، نخست تواضع و فروتنی و خوشرویی را توصیه کرده و می‌کند.
با مردم، چه مسلمان و چه غير مسلمان، با خوشرويى رفتار كنيم. «لا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ»
تكبّر ممنوع است، حتّى در راه رفتن. «لا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً»
از عامل خشنودى خداوند براى تشويق و از ناخشنودى او براى ترك زشتىها و گناهان استفاده كنيم. «إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ»
به موهومات، خيالات و بلندپروازىها خود را گرفتار نسازيم. «مُخْتالٍ»
بر مردم فخر فروشى نكنيم. «إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ»
«صعر» در اصل یکنوع بیماری است که شتر به آن مبتلا می شود و گردنش کج می گردد. «مرح» به معنی مستی ناشی از نعمت است. «مختال» به معنی کسی است که با یک سلسله تخیلات و پندارها خود را بزرگ می بیند.«فخور» به معنی کسی است که نسبت به دیگران فخر فروشی می کند. به این
ترتیب لقمان حکیم در اینجا دو صفت بسیار زشت که مایه از هم پاشیده شدن روابط صمیمانه اجتماعی است، اشاره می کند: یکی تکبر و بی اعتنایی و دیگری غرور و خود پسندی.
« وَ اقْصِدْ فىِ مَشْيِكَ وَ اغْضُضْ مِن صَوْتِكَ إِنَّ أَنكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الحْمِير » و در رفتارت ميانه روى كن و آوازت را آهسته بدار، [بدانكه] بدترين آوازها آواز خران است.
اسلام دین اعتدال است، اعتدال و میانه روی، و به عبارت روشن تر پرهیز از افراط و تفریط، در همه امور و شؤون زندگی، یک رکن کلی و اصل خلل ناپذیر در همه ابعاد دین مبین اسلام است، از این رو امت پیامبر اکرم(ص) در قرآن کریم به عنوان امت وسط، و از این جهت به عنوان الگوی جهانیان معرفی شده اند. اعتدال در صدا و صوت، یعنی رعایت ادب و انضباط در صدا و صوت که به گونه ای بلند و ناهنجار و نا به هنگام نباشد تا باعث آزردگی دیگران شود.
در این آیه به چند مطلب تصریح شده:
اسلام، دين جامعى است و حتّى براى راه رفتن دستور و برنامه دارد. «وَ اقْصِدْ فِي مَشْيِكَ»
در آيين الهى، عقايد و اخلاق در كنار هم مطرح است. «لا تُشْرِكْ بِاللَّهِ ... وَ اقْصِدْ فِي مَشْيِكَ»
ميانه روى، دورى از افراط و تفريط، و متانت در راه رفتن، سفارش قرآن است.
«وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ » نه فقط در راه رفتن، بلكه در همه ى كارها ميانه روى را مراعات كنيم.
صداى خود را كوتاه كنيم، از فرياد بيهوده بپرهيزيم و بيانى نرم و آرام داشته باشيم. «وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ»
فرياد كشيدن و بلند كردن صدا، امرى ناپسند و نكوهيده است. «وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ»
تربیت یکی از پایه های مهم و اساسی سعادت و به معنای سازندگی و پرورش شخصیت انسانهاست، یکی از حقوق اولیه فرزندان که بر عهده پدر و مادر است تربیت صحیح می‌باشد. قرآن کریم حاوی بزرگترین دستورات، اصول، مبانی و روش‌های تربیتی است که خداوند توسط پیامبر خاتم حضرت محمد (ص) برای هدایت وتربیت انسان ها فرستاده شده است. قرآن کریم دربردارنده روایت ها، زندگی نامه ها، پند ها و نصایح زیادی از پیامبران و افراد خاص می باشد یکی از این افراد لقمان حکیم است خداوند روش وشیوه تربیت اورا درقران کریم، به عنوان الگو و منشور تربیتی برای انسان بازگو نموده است، فضایل تربیتی که لقمان به آنها اشاره کرده است عبارتند از: خداپرستی و نداشتن شرک، احسان نسبت به والدین و تکریم آنان، دوری از اطاعت کورکورانه و بی تعقل، یادآوری حسابرسی در آخرت، بر پا داشتن نماز، بی تفاوت نبودن نسبت به جامعه با انجام امر به معروف و نهی از منکر، صبر و استقامت در برابر سختی ها و مصائب و داشتن اراده ای قوی، روی مگرداندن و بی اعتنایی نکردن به مردم، داشتن تواضع و فروتنی و دوری از غرور و تکبر، داشتن اعتدال و میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط (در راه رفتن و در صدا و صوت)
تربیت موفق بر اصول و پایه‌هایی مبتنی است که شامل: اصل اعتدال، اصل تسامح و تساهل، اصل تدریج، اصل عزّت، اصل ارتباط ظاهر و باطن می باشد. لقمان هنگام تربیت و موعظه کردن به فرزندانش مهر و محبت، و شخصیت دادن و احترام نمودن دوری از خشونت و تندی و تحقیر را رعایت می کرد. مواعظ و روش لقمان امروزه از نظر عالمان تربیتی از بهترین الگوهای تربیتی محسوب شده که هم موفقیت در حيات دنيوي و همچنین حیات اخروی را در پی دارد.
محمدرضا خسروپور، کارشناس قرآن تبلیغات اسلامی سقز
