کمال و شفای انسان در سوره «حمد»
گروه اندیشه: شیخ شلتوت معتقد است که سوره فاتحه شامل همه چیزهایی است که کمال و خوشبختی انسان در دنیا و آخرت به آنها بستگی دارد؛ بسیاری از روایات شیعی این نظر را تقویت می‌کند و امام صادق(ع) شفای انسان را یکی از نتایج این سوره می‌داند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، شیخ شلتوت از روسای دانشگاه الازهر و از موسسان دارالتقریب بین‌المذاهب الاسلامیه بود. وی در سال 1963 میلادی از دنیا رفت. یکی از اقدامات شیخ شلتوت فتوای تاریخی وی در قرار دادن شیعه به عنوان مذهب مورد قبول اسلامی در کنار مذاهب چهارگانه اهل سنت است. تفسیر قرآن وی یکی از میراث‌های ماندگار اوست که در آن به شکل ترتیبی-موضوعی به تفسیر کتاب‌الله پرداخته است.
سوره حمد در روایات
سوره حمد مورد تصریح پیامبر(ص) بوده و در این زمینه احادیث زیادی آمده است. برای نمونه در تفسیر مجمع البیان در ذیل این سوره از پیامبر اسلام(ص) چنین آمده است که فرمود: «هر كس سوره فاتحه را تلاوت كند، پاداش تلاوت دو سوّم قرآن به او ارزانى مى شود، و از چنان پاداشى بهره مند مى شود كه گويى به هر زن و مرد با ايمانى، انفاق خالصانه كرده است.»
در حدیث دیگری، امام علی(ع) به نقل از پیامبر می‌فرمایند: خداى جهان آفرين به من پيام داد كه هان اى پيامبر! ما هفت آيه مباركه كه دربردارنده پرمحتواترين ثنا و ستايش است، و نيز قرآن شكوهمند را بر تو فرو فرستاديم.
همچنین در همین تفسیر از امام صادق(ع) چنین نقل شده است: كسى كه به بركت سوره «حمد» شفا نيابد، هيچ چيز او را بهبود نخواهد بخشيد.
امام صادق(ع) در حدیث دیگری در خصوص این سوره می‌فرماید: سوره «حمد» سوره‌ای است که ابتدایش «حمد» خدا و وسطش «اخلاص» و آخرش دعا است.
همچنین شلتوت معتقد است که بخش دوم سوره «عهده‌دار بیان اساس روش عملی در زندگی» انسان است. این راهنمایی در همه بخش‌های زندگی انسان اعم از عبادات و معاملات یا مناسبات اجتماعی انسان صورت می‌گیرد. وی توضیح می‌دهد «پس عبادت برای خدا و کمک خواستم از خدا و هدایت از جانب خداست با التزام عملی به پیمودن راه خدا و دوری جستن از طریق منکران و مستکبران و گمراهان سرگردان میسور است.»
وی نتیجه می‌گیرد: «از این روست که این سوره «فاتحه‌الکتاب» و «ام القرآن» نام گرفته و تنها سوره‌ای است که از مومنان خواسته‌اند در هر نماز و هر رکعتی و در هر زمانی آن را بخوانند و بر زبان هر مومنی خواندنش آسان و ساده است و در نظر اسلام چنان است که گویی مجموعه شعاعی است که پرتوش همه چیز را روشن و بر همه چیز می‌تابد.»
کمال و شفای انسان در سوره «حمد»
شلتوت در تفسیر خود با آگاهی از روایات عدیده در خصوص سوره حمد و نیز مضمون آن، تلاش کرده است اهمیت این سوره را به خواننده معاصر نشان دهد. وی در تفسیر خود به دو عنصر نظر و عمل در حیات انسانی توجه کرده است. چنانچه در نگاهی اجمالی به تفسیر شلتوت آمد، اندیشه و عمل مورد نظر سوره حمد بوده است و هیچ سعادتی بدون یکی از این دو رکن تحقق نخواهد یافت. سعادت انسانی از نظر شلتوت تنها از نظر عبادی به دست نمی‌آید که از نظر معاملات و مناسبات اجتماعی نیز محصول قرآن است.
تفسیر وی را می‌توان با حدیث امام صادق(ع) بازخوانی کرد. امام صادق(ع) شرط لازم و کافی شفای انسان را این سوره عنوان می‌کند. مراد از شفای انسان عام است و نه تنها باید در خصوص امراض و مشکلات جسمی که در خصوص ابعاد روحی انسان نیز در نظر گرفته شود. شفای انسان باید در خصوص ابعاد وجودی انسان باشد. این ابعاد را چنانچه شلتوت انجام داده است می‌توان به دو بعد روحی و جسمی تقسیم کرد.
شلتوت مضمون حدیث امام صادق(ع) را در نظر داشته است و تعبیر سعادت و خوشبختی را به جای شفا آورده است. شفای انسان به معنای دقیق می‌توان سعادت قلمداد شود، انسانی که در بعد نظر توحید و هدایت را می‌یابد و در بعد عمل به آن جامه تحقق می‌پوشاند. تحقق کمال انسانی در سوره حمد از نظر شلتوت ما را متوجه حدیث دیگری می‌سازد که در آن سوره حمد «دربردارنده پرمحتواترين ثنا و ستايش» توصیف شده است. تاکید بر قرائت سوره حمد، چنانچه شلتوت آن را مورد تاکید قرار داده است، ناشی از مضامین بالای سوره آغازین کتاب الله است.
سوره حمد در روایات
سوره حمد مورد تصریح پیامبر(ص) بوده و در این زمینه احادیث زیادی آمده است. برای نمونه در تفسیر مجمع البیان در ذیل این سوره از پیامبر اسلام(ص) چنین آمده است که فرمود: «هر كس سوره فاتحه را تلاوت كند، پاداش تلاوت دو سوّم قرآن به او ارزانى مى شود، و از چنان پاداشى بهره مند مى شود كه گويى به هر زن و مرد با ايمانى، انفاق خالصانه كرده است.»
در حدیث دیگری، امام علی(ع) به نقل از پیامبر می‌فرمایند: خداى جهان آفرين به من پيام داد كه هان اى پيامبر! ما هفت آيه مباركه كه دربردارنده پرمحتواترين ثنا و ستايش است، و نيز قرآن شكوهمند را بر تو فرو فرستاديم.
همچنین در همین تفسیر از امام صادق(ع) چنین نقل شده است: كسى كه به بركت سوره «حمد» شفا نيابد، هيچ چيز او را بهبود نخواهد بخشيد.
امام صادق(ع) در حدیث دیگری در خصوص این سوره می‌فرماید: سوره «حمد» سوره‌ای است که ابتدایش «حمد» خدا و وسطش «اخلاص» و آخرش دعا است.
تفسیر شلتوت از سوره حمد
شلتوت معتقد است که سوره کریمه فاتحه الکتاب مشتمل بر همه چیزهایی است که کمال و خوشیختی انسان در دنیا و آخرت به آنها بستگی دارد. وی بر آن است که کمال انسان‌ها در گرو کمال دو نیروی اندیشه و عمل انسان است.
از نظر شلتوت انسان با اندیشه حق را می‌یابد و به آن ایمان می‌آورد و با عمل راه خیر، فلاح و کمال را می‌پیماید. شلتوت بر آن است که بخش نخست سوره فاتحه به اندیشه پرداخته و بیان حقیقتی را که اساس هستی و اصل خوشبختی مطلق است را بیان می‌کند. این کار«با اثبات ربوبیت خدا برای جهانیان و رحمت و رحمانیت خدا و تنها سیطره داشتن او در روز قیامت و روز پاداش» انجام می‌گیرد.
وی نتیجه می‌گیرد: «از این روست که این سوره «فاتحه‌الکتاب» و «ام القرآن» نام گرفته و تنها سوره‌ای است که از مومنان خواسته‌اند در هر نماز و هر رکعتی و در هر زمانی آن را بخوانند و بر زبان هر مومنی خواندنش آسان و ساده است و در نظر اسلام چنان است که گویی مجموعه شعاعی است که پرتوش همه چیز را روشن و بر همه چیز می‌تابد.»
کمال و شفای انسان در سوره «حمد»
شلتوت در تفسیر خود با آگاهی از روایات عدیده در خصوص سوره حمد و نیز مضمون آن، تلاش کرده است اهمیت این سوره را به خواننده معاصر نشان دهد. وی در تفسیر خود به دو عنصر نظر و عمل در حیات انسانی توجه کرده است. چنانچه در نگاهی اجمالی به تفسیر شلتوت آمد، اندیشه و عمل مورد نظر سوره حمد بوده است و هیچ سعادتی بدون یکی از این دو رکن تحقق نخواهد یافت. سعادت انسانی از نظر شلتوت تنها از نظر عبادی به دست نمی‌آید که از نظر معاملات و مناسبات اجتماعی نیز محصول قرآن است.
تفسیر وی را می‌توان با حدیث امام صادق(ع) بازخوانی کرد. امام صادق(ع) شرط لازم و کافی شفای انسان را این سوره عنوان می‌کند. مراد از شفای انسان عام است و نه تنها باید در خصوص امراض و مشکلات جسمی که در خصوص ابعاد روحی انسان نیز در نظر گرفته شود. شفای انسان باید در خصوص ابعاد وجودی انسان باشد. این ابعاد را چنانچه شلتوت انجام داده است می‌توان به دو بعد روحی و جسمی تقسیم کرد.
شلتوت مضمون حدیث امام صادق(ع) را در نظر داشته است و تعبیر سعادت و خوشبختی را به جای شفا آورده است. شفای انسان به معنای دقیق می‌توان سعادت قلمداد شود، انسانی که در بعد نظر توحید و هدایت را می‌یابد و در بعد عمل به آن جامه تحقق می‌پوشاند. تحقق کمال انسانی در سوره حمد از نظر شلتوت ما را متوجه حدیث دیگری می‌سازد که در آن سوره حمد «دربردارنده پرمحتواترين ثنا و ستايش» توصیف شده است. تاکید بر قرائت سوره حمد، چنانچه شلتوت آن را مورد تاکید قرار داده است، ناشی از مضامین بالای سوره آغازین کتاب الله است.
باران . ح
| 
۱۳۹۹/۱۰/۰۳ - ۲۰:۳۹
پاسخ
منبع؟ 
