آقای وزیر یک نظام آموزشی با 11 نوع مدرسه!

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در حالی که کمتر از یک ماه به آغاز سال تحصیلی جدید مانده است، بسیاری از والدین با پشت سرگذاشتن دغدغه و نگرانی اینکه کدام مدرسه برای تحصیل فرزندانشان مناسب است، بالاخره یکی از انواع مدارس مختلف را برای تحصیل فرزندشان انتخاب کرده‌اند.

انتخابی که گزینه‌های آن از مدارس دولتی با دعوای همیشگی عدم لزوم پرداخت کمک هزینه به مدارس، تا مدارسی که هزینه شهریه آنها بیش از شهریه دانشگاه‌های آزاد در مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد است را شامل می‌شود.

اکنون با توجه به شرایط جامعه ایران، این سؤال ذهن همه والدین را به خود معطوف کرده است که کدام مدرسه می‌تواند در تضمین آینده‌ای موفق برای فرزندان آنها مثمر ثمر باشد؟ از میان مدارس مختلفی که هر کدام داعیه دار تضمین آینده‌ای موفق برای فرزندان این سرزمین هستند به راستی کارنامه کدام مدرسه بهتر است؟ اینها و سؤال‌هایی از این دست موجب شد به سراغ بهروز نظری، مدير مرکز مشاوره «جهت» و عضو هيئت علمی جهاد دانشگاهی تهران برویم که پژوهشی در این زمینه انجام داده است.

وی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا به تشریح پژوهشی پرداخت که در خصوص «بررسی کارکردهای آشکار و پنهان تنوع مدارس» صورت گرفته است و گفت: در سال 89 فراخوانی از سوی شورای عالی آموزش و پرورش منتشر شد که موضوع آن بحث تنوع مدارس بود که پس از برگزاری مناقصه‌ای برای انجام پژوهش در این زمینه پیشنهاد گروه ما مورد پذیرش قرار گرفت و ما شروع کردیم به انجام پژوهشی با عنوان «بررسی کارکردهای آشکار و پنهان تنوع مدارس».

یک نظام آموزشی با 11 تا 18 نوع مدرسه

نظری ادامه داد: بر اساس پژوهش‌هایی که مرکز پژوهش‌های مجلس انجام داده است، عنوان شده که در ایران 18 نوع مدرسه وجود دارد، البته پژوهش ما حول محور 11 نوع مدرسه‌ای صورت گرفته که در سطح شهر تهران بود. در کشور ما یک نظام آموزشی مشخص و یک برنامه آموزشی مشخص با کتاب‌های درسی مشخص وجود دارد اما با مدارس متنوع و متعدد که این چندگانگی در مدارس کشور زوایای پنهان زیادی دارد.

وی با اشاره به اینکه پژوهش مورد نظر در سال 91 تا 93 صورت گرفت و دستیابی به نتایج آن مقارن بود با شروع دولت جدید، عنوان کرد: ما با دکتر فانی وزیر وقت آموزش و پرورش در آن زمان 10 جلسه در مورد تجربیات وی در فضای آموزش و پرورش و تنوع مدارس مصاحبه انجام دادیم. اصل موضوع این است که چرا باید یک برنامه آموزشی داشته باشیم اما درون آن به زعم ما 11 نوع مدرسه که شامل مدارس دولتی، سمپاد، غیر انتفاعی، فرهنگ، اسلامی، قرآنی، تطبیقی، عشایری و ... وجود داشته باشد؟

نظری عنوان کرد: در آن زمان نگاه وزیر دهم این بود که اعتقادی به این تنوع مدارس ندارد اما نمی‌تواند آنها را هم تعطیل کند چون بازتاب و تبعات اجتماعی دارد و خانواد‌ه‌های ذینفع در این مسئله معترض می‌شوند و فشار اجتماعی اجازه این کار را نمی‌دهد. اما مگر همه این اتفاقات در شورای قانو‌ن‌گذاری که در نظام آموزشی داریم یعنی شورای عالی آموزش و پرورش تصویب نشده است؟ چرا باید این تصمیمات گرفته شود؟

در زمان دولت دهم نگاه وزیر این طور بود که اعتقادی به وجود بعضی اقسام این مدارس تنوع نداشت اما در عین حال به دلیل بازتاب ها و تبعات اجتماعی آن نمی‌توانست آنها را تعطیل اعلام کند. مدارس سمپاد و نمونه دولتی دقیقا با این انگیزه و متاسفانه با انگیزه درآمد زایی توسعه داده شدند که مردم ببینند بین این مدارس و مدارس غیر دولتی تفاوت جدی وجود ندارد و متاسفانه همه این اتفاقات با تایید و زیر نظر شورای عالی آموزش و پرورش رخ داد. شورای عالی آموزش و پرورش در واقع شورای قانو‌نگذاری نظام آموزشی کشور است و در این مشکلات حادث شده سهم دارد. شما ممکن است بگویید رویکرد دولت ها فرق می کرده ولی ما در سنوات اخیر شاهدیم که دبیر کل شورا که عوض نشده، ولی چرا باید امضای او پای همه تصمیمات دولت های متفاوت باشد؟ چرا اگر این تصمیمات نادرست بوده اعتراض و یا واکنش جدی از این شورا سر نزده است؟

پاسخ گویی به تنوع دانش آموزان در یک نظام آموزشی و یک مدرسه

این روانشناس کشورمان در پاسخ به این سؤال که آیا تنوع مدارس در سایر کشورها به ویژه کشورهای پیشرفته وجود ندارد؟ گفت: در سایر کشورها به تنوع مختلف دانش‌آموزان از جهت جسمی، هوشی، سطح مالی و ... در یک فضای مدرسه‌ای جواب می‌دهند که موجب محقق شدن عدالت آموزشی در تمام دنیا شده است. یعنی دانش‌آموزان نابینا، ناشنوا، عقب‌مانده آموزش پذیر و باهوش در یک فضای آموزشی قرار گیرند و استدلال این است که این بچه‌ها در فضای جامعه از هم جدا نشده‌اند چرا باید در فضای آموزشی از هم جدا شوند. به شکلی که ما در ایران تنوع مدارس داریم در سایر کشورها نداریم.

وی خاطر نشان کرد: وقتی این دانش‌آموزان را از هم جدا می‌کنیم در حقیقت به جداسازی آنها در جامعه دامن می‌زنیم. وقتی بچه‌ها را از هم جدا می‌کنیم برچسب می‌زنیم که تو تافته جدا بافته هستی و این الفبای عدالت را در فضای آموزشی نقض می‌کند. البته در طرح تطبیق در آموزش و پرورش مطرح شده که بچه‌های کم شنوا در مدارس عادی تحصیل کنند که طرح خوبی است.

نظری با اشاره به اینکه در دهه 60 یکی از مدیران مدارس تهران شاگردان مدرسه خود را بر اساس نمره معدل کلاس‌بندی کرده بود و بچه‌های با مدل پایین را در یک کلاس و بچه‌های با معدل بالا را در یک کلاس قرار داده بود، گفت: تجربه وی نشان داد این اقدام موجب شده است فضای رقابت بین بچه‌ها از بین برود و نتیجه مثبتی حاصل نشود. باید طوری کلاس‌ها چینش شوند که بچه‌های ضعیف و قوی در کنار هم قرار بگیرند تا انگیزه تلاش در بچه‌ها ایجاد شود چرا که با تقسیم بندی دانش‌آموزان به ضعیف و قوی خودمان به دانش‌آموزان القا می‌کنیم که در چه سطحی قرار دارند و نباید انتظار بیشتری از خود داشته باشند.

اتمام جنگ و همچنان توسعه مدارس شاهد!

وی از عدم لزوم وجود برخی مدارس نیز سخن گفت و اظهار کرد: وجود برخی مدارس خاص در یک برهه زمانی واجب بود. مثل مدارس رزمندگان برای دانش‌آموزان رزمنده‌ای که در جبهه‌ها حضور داشتند و شرایط ویژه‌ای را تجربه می‌کردند. برای بچه‌های شهدا نیز مدرسه خاص در نظر گرفته شده بود. اکنون قریب به 30 سال از پایان جنگ می‌گذرد ولی همچنان ما اصرار داریم که مدرسه شاهد وجود داشته باشد و توسعه داده شود. استدلال آموزش و پرورش این است که مدارس ارزشی نگه داشته شوند چرا که تابلوی نظام هستند این شاید استدلال معقولی باشد اما اینکه بخواهیم این مدارس را توسعه دهیم با چه منطقی صورت می‌گیرد.

نخبه‌پروری با کیفیت یا کمیت؟

این روانشناسی کشورمان در خصوص مدارس تیزهوشان نیز گفت: 10 سال قبل در سطح شهر تهران تعداد مدارس تیزهوشان ما به 6 تا 7 مدرسه می‌رسید، چه منطقی وجود دارد که یکدفعه تعداد مدارس اکنون به 42 مدرسه رسیده است؟ مدارس نمونه در سطح شهر تهران شاید 10 تا 12 مدرسه بود چه منطقی پشت تصمیم‌گیری مسئولان آموزش و پرورش است که در سطح شهر تهران 80 مدرسه نمونه ایجاد شده است؟ اگر ما می‌خواهیم نخبه‌پروری کنیم باید کیفیت‌ها افزایش داده شود اما فقط کمیت‌ها افزایش داده می شوند. چه استدلال‌هایی پشت اینگونه تصمیم‌گیری‌ها بوده است؟

وی با مطرح کردن این سؤال که چرا قانون‌گذاری در این حوزه تحت تأثیر سلایق مختلف قرار دارد؟ و افرادی که باید مانع تصمیمات سلیقه‌ای می‌شدند و نشده‌اند، چرا چنین کرده‌اند؟ گفت: برای اینکه تنوع مدارس را بررسی کنیم کارکردهایی که در فضاهای آموزشی وجود دارد را مورد توجه قرار دادیم تا ببینیم چه کارکردهایی باید در فضای آموزشی باشد. این کارکردها را از دل سند تحول نظام آموزش و پرورش استخراج کردیم که شامل شش ساحت: اعتقادی، اجتماعی ـ سیاسی، زیستی ـ بدنی، زیبایی‌شناسانه ـ هنری، اقتصادی ـ حرفه‌ای و علمی ـ فناورانه بود.

نظری در تشریح ساحت اقتصادی ـ حرفه‌ای نظام آموزشی گفت: فضای آموزشی باید منجر به کارآفرین شدن بچه‌ها و مدیریت هزینه‌های زندگی آنها شود. در حالی که اکنون خود فضای مدارس فضای تجارت شده و توسعه تعدادی از مدارس فقط با هدف سودآوری اقتصادی است. مردم تقاضا دارند که بچه‌های آنها در مدارس سمپاد ثبت‌نام کنند که در این مدارس به اندازه مدارس خصوصی پول گرفته می‌‌‌شود در مدارس نمونه هم تقاضا برای ثبت نام بالا است پس مسئولان آنها مطرح می‌کنند که چرا نباید تعداد مدارس را توسعه دهیم.

آموزش و پرورش در کشور ما به کالای اقتصادی تبدیل شده است

وی ادامه داد: در مدارس غیر دولتی هم سودانگاری مسئولان مدارس وجود دارد یعنی آموزش و پرورش در کشور ما به کالای اقتصادی و وسیله‌ای برای تجارت تبدیل شده است اما اگر ما به آموزش و پرورش به چشم اقتصاد نگاه کنیم فرهنگمان دچار حاشیه‌ای جدی می‌شود. در خصوص ساحت علمی ـ فناورانه نیز باید گفت: امروز با یک بحران جدی به نام کنکور در کشور مواجه هستیم که سایه آن بر روی مدارس ما افتاده و جهت‌گیری اولیه مدارس ما هم به سمت ساحت علمی فناورانه است. یعنی مدارس تلاش می‌‌کنند بچه‌ها خوب تست بزنند. امروزه به خاطر کنکورزدگی و نتیجه محوری فرایند محوری در نظام آموزشی ما له شده است و از این شش ساحت فقط یک ساحت علمی ـ فناوری مورد توجه قرار دارند. و نرخ موفقیت مدارس را از خروجی این مدارس در کنکور می‌توان به دست آورد. اما بچه‌ها باید بلد شوند اشتغال ایجاد کنند، بتوانند حداقل به آراستگی ظاهری خود درست توجه کنند، بسیاری از بچه‌های ما دچار اضافه وزن هستند و کلاس‌های ورزش عملاً به دروسی مثل ریاضی و زیست و ... اختصاص می‌یابد اینکه گفته شده است عقل سالم در بدن سالم ساحتی است که اصلاً در مدارس در نظر گرفته نمی‌شود. بچه‌های ما در فضای مشارکتی زندگی نیستند و نظام آموزشی ما اجتماع محور و مشارکتی نیست و خروجی این مسئله را در شهرهای بزرگ می‌بینیم که از هر چهار ازدواج یکی طلاق است و دو طلاق هم طلاق پنهان است.

سطحی زدگی ارزش‌های دینی در مدارس/ همه چیز فدای کنکور می‌شود

وی تصریح کرد: همه اینها به خاطر این است که ساحت اجتماعی ـ سیاسی، یعنی اجتماعی شدن در فضاهای آموزشی ما گم شده است و ساحت اعتقادی، عبادی و اخلاقی هم تبدیل شده است به سطحی زدگی ارزش‌های دینی؛ یعنی همه ساحت‌های نظام آموزشی فدای کنکور شده است و وقتی هم که از خانواده‌ها می‌پرسیم که چه مدرسه‌ای مدرسه خوبی است؟ عمده پاسخ خانواده‌ها مدرسه‌ای است که بتواند به قبولی فرزندشان در کنکور کمک کند اما آیا پس از قبولی در کنکور و وقتی فرزند نتواند زندگی درستی را برای آینده خود برنامه‌ریزی کند این مدرسه فایده ای دارد؟

نظری ضمن یادآوری این مسئله که این ساحت‌ها در سند تحول تدوین شده و باید برای اجرای آنها جدیدت نشان دهیم، گفت: بر اساس این شش ساحت ما 11 نوع مدرسه را با هم مقایسه کردیم که شامل 1. مدارس عادی دولتی که دو سوم نظام آموزشی ما (12 میلیون دانش‌آموز) در این فضا تحصیل می‌کنند. 2. مدارس غیر دولتی، 3. استعداد‌های درخشان (سمپاد)، 4. مدارس نمونه دولتی، 5. مدارس هیئت امنایی، 6. مدارس شاهد، 7. ایثارگران، 8. مدارس راه دور، 9. مدارس بزرگسالان، 10. مدارس وابسته و 11. مدارس استثنایی را شامل می‌شد.

توسعه برخی مدارس به غیر از سیاسی کاری و سوء استفاده چیز دیگری نیست

وی در خصوص نتایج پژوهش صورت گرفته گفت: توسعه دادن برخی مدارس به غیر از سیاسی کاری و سوء استفاده چیز دیگری نیست. مدارس ایثارگران، راه ‌دور و بزرگسالان به راستی نیازی به توسعه ندارند؛ حتی اگر در این برحه زمانی وجودشان نیاز باشد هم می توان مدارس موجود را حفظ کرد نه اینکه تعداد آنها را گسترش داد.

این روانشناس در خصوص مدارس استثنایی هم گفت: مدارس استثنایی برای مجموعه ناتوانایی‌هایی است که در سازمان استثنایی تثبیت شده است. ما در کشورمان دانش‌آموزان دارای ناتوانایی‌های هوشی و جسمی را از سایر دانش‌آموزان جدا کرده‌ایم. اما بچه‌هایی که مشکل جسمی دارند، نابینا، ناشنوا و ... هستند می توانند و باید در مدارس عادی تحصیل ‌کنند ما استعدادهای درخشان و دانش‌آموزان مرزی را از سایر دانش‌آموزان جدا کرده‌ایم در حالی که در سایر کشورهای جهان اینگونه نیست و آنها همه باید با هم تحصیل کنند.

وی ادامه داد: در خصوص سایر مدارس هم باید گفت مدارس دیگر که بعضاً در مطالعات مختلف از آنها گزارش داده می‌شود مدارسی نیستند که توسعه آنها زیاد باشد مثل مدارس قرآنی که یک سیاسی کاری بود و تابلو چسباندند؛ اما خروجی آن چه قدر بوده است؟ این افراد باید هزینه تابلوهایی که کرده‌اند را روز قیامت بدهند.

این عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی بخش دیگری از مطالعه صورت گرفته را «امکان ادغام تعدادی از مدارس با هم» اعلام و اظهار کرد: در این مطالعه جهت‌گیری دیگر ما این بود که امکان ادغام کدام مدارس با هم وجود دارد و آیا این تنوع مدارس یعنی دور شدن از عدالت آموزشی و یا اینکه به جهت اینکه نظام آموزش و پرورش غنی نداریم که بتواند در یک فضای مدرسه به تمام این تنوع‌ها پاسخ دهیم جداسازی نوعی عدالت آموزشی محسوب می‌شود؟ آیا می‌شود این مدارس را با هم ادغام کرد؟ یا راه‌کار دیگری برای آن وجود دارد؟ اکنون خانواده‌ها دچار سردرگمی هستند و نمی‌‌دانند بهترین مدرسه برای فرزند آنها کدام مدرسه است و دست‌اندرکاران مدارس هم از ضوابط مدارس به اندازه کافی اطلاع ندارند که مطالعه ما راهکارهایی را در اختیار مسئولان گذاشت مبنی بر اینکه ادغام مدارس با هم امکان‌پذیر و سودمند است و دست‌آوردهای این مطالعه ماه گذشته در اختیار مسئولان آموزش و پرورش قرار گرفت.

اجازه انتشار نتایج تحقیق به ما داده نشد/ محقق استقلال رأی دارد

وی با تأکید بر استقلال محقق، عنوان کرد: ما اصرار داشتیم که کتاب این مطالعه منتشر شود اما اجازه این کار به ما داده نشد و حتی اجازه ندادند یک نشست علمی برای اعلام نتایج این پژوهش برگزاری شود و فقط یک نشست داخلی در وزارت آموزش و پرورش برگزار شد در حالی که نیاز است در خصوص نتایج این پژوهش به مردم اطلاع‌رسانی شود.

نظری ادامه داد: در 11 نوع مدرسه‌ای که بررسی کردیم از شش ساحت، 30 کارکرد استخراج شد که 18 کارکرد پنهان و 12 کارکرد آشکار بود و اکنون با جزئیات می‌توان گفت که وضعیت هر کدام از مدارس چگونه است. در شهر تهران شش هزار مدرسه وجود دارد که از 11 نوع مدرسه دست به انتخاب زدیم و در هر نوع مدرسه سه گروه شامل مسئولان آموزشی، والدین و دانش‌آموزان مورد پرسش قرار گرفتند. کارکرد اول ما موفقیت گرایی بود که در همه 11 نوع مدرسه به قوت مطرح بود اما غیر از مدرسه استثنایی، ایثارگران و مدارس وابسته به مدرسه شهید مطهری در همه مدارس تحت تأثیر کنکور بود و در مدرسه بزرگسالان تحت تأثیر مدرک‌گرایی.

مدارس ایثارگران نباید توسعه پیدا کند

این عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی افزود: مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی دانش‌آموزان از دیگر مؤلفه‌های مورد بررسی ما بود که در مدارس مختلف به شکل‌‌های مختلف مطرح بود در برخی از مدارس مانند مدارس بزرگسالان این موضوع کنار گذاشته شده بود و یکی از پیشنهادهای ما این بود که مدارس بزرگسالان حذف شود و بزرگسالان را با مدارس راه دور ادغام کنند. این دو مدارس پر از حاشیه هستند. مدارس آموزش از راه دور مناسب مناطق روستایی و خاص است اما می‌بینیم در کلان‌ شهرها کلی مدارس آموزش از راه دور راه‌اندازی شده است. مدارس ایثارگران نباید توسعه پیدا کند چون توسعه آن منطقی نیست و توجیه منطقی ندارد. چرا که تعداد گروه‌های هدف این مدارس کاهش یافته است. مدارس شاهد هم به همین ترتیب. هزار و 800 مدرسه شاهد به مدارس کشور اضافه شده اما با چه منطقی غیر از اینکه گوشه چشم مالی هم داشته‌ایم که از این خانواده‌ها پول بگیریم.

نظری در پایان به برخی معضلات مدارس نیز اشاره کرد و گفت: حذف زنگ ورزش و کلاس‌های هنری، آسیب‌های نظام آموزشی که ما را به سمت آموزش های بیرون از مدرسه و به وجود آمدن کلاس های تقویتی هدایت می کند، انتظار پاداش یعنی دانش‌آموزان و حتی والدین از معلمان انتظار دارند که به بچه‌های آنها نمره داده شود، نمراتی که معرف میزان آموزش دانش‌آموز نیست، احساس غرور کاذب، خود کم بینی، نگاه اقتصادی، سودانگاری مدارس، تفاوت‌ طبقاتی و فرار مغزها که در برخی از مدارس بسیار زیاد است و ... از مشکلات نظام آموزشی ما است. در حالی که تقویت بنیه اعتقادی، توجه به اهمیت ادای فرایض دینی در مدارس، اخلاق مداری، مشارکت در مسائل اجتماعی رسیدگی به مسائل انضباطی در هر مدرسه، ایجاد انگیزه، رقابت و ... کارکردهای پنهانی بود که ما از مدارس انتظار داشتیم و میزان آنها در هر 11 نوع مدرسه بررسی شد و اجرای عدالت آموزشی موضوع جدی بود که در تمام مدارس شبهاتی در آن وجود داشت.