رویکردهای جدید نویسندگان سعودی در مقابل تشیع
گروه شبکه اجتماعی: حجت‌الاسلام جعفریان در مطلبی به رویکردهای تازه در روش نقد شیعه از سوی نویسندگان سعودی پرداخته است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، حجت‌الاسلام و المسلمین رسول جعفریان در مطلبی که در کانال تلگرامی خود منتشر کرده به رویکردهای تازه در روش نقد شیعه از سوی نویسندگان سعودی پرداخته است. مشروح این مطلب را ملاحظه می‌کنید:
از سال 1414 ق که کتاب اصول مذهب الشیعه از ناصر بن‌عبدالله‌قفاری در نقد شیعه منتشر شد، تاکنون، آثار بیشمار دیگری در رد شیعه نوشته شده و از همان روش با استفاده از آثار شیعی به طور گسترده استفاده شده است. شاید بشود گفت پیش از آن کتاب، تا این اندازه استفاده از محتوای آثار شیعه برای نقد آن معمول نبود و تنها بعد از آن بود این رویه در نقد در پیش گرفته شد و آثار جدیدی با رویکردهای تازه ای در نقد منتشر شد. خود ناصر بن‌عبدالله‌قفاری چندین اثر دیگر نوشت که دو مورد تازه آن یکی «تأملات فی التشیع» و دیگری «الشیعة: المذهب و الواقع» است که علاوه بر جنبه‌های فکری، به مسائل سیاسی هم پرداخته است. پیداست که او و البته تعدادی دیگر از نویسندگان سعودی، وقت و همّ کامل خود را روی این مسأله گذاشته‌اند. طبعا این نقطه قوتی برای آنهاست که یک یا چند نفر، تمام وقت خود را صرف موضوع خاصی بکنند.
نکته جالب توجه این است که روش قفاری مانند دیگر سعودی‌های دانشگاهی است که در باره مسائل فرقه‌ای و دینی می‌نویسند. اینها ضمن آن که از موضع کاملا متعصبانه، سلفی و اهل حدیثی و عمدتا در چارچوب فکر ابن‌تیمیه و سران مذهبی سعودی از محمد بن‌عبدالوهاب به این سو نگاه می‌کنند، سعی می‌کنند مطالب را مستند بنویسند و نظم و نسق ظاهرا علمی‌تری به آن بدهند. تحقیق از نظر این دانشگاهی‌های سعودی، این است که موضوع بحث متکی به مطالب مستند باشد، به علاوه، مقدمه و طرح مساله و نتیجه‌گیری داشته باشد، اما توجه ندارند که وقتی نگاهی تیره از ابتدا در همه ارکان پژوهش وجود دارد، امکان رسیدن به واقع را ناممکن می‌سازد.
البته ظاهرا این کارها نشان می‌دهد که آنها یک قدم از آنچه در قدیم‌تر معمول بوده جلوتر آمده‌اند، اما در حقیقت اینها همه هم نوعی کلام‌ـ‌تاریخ است که اصولی را مسلم می‌گیرد، پیش فرض‌های فراوان دارد، و سعی می‌کند آنها را اثبات کند. به عبارت دیگر مواضع از قبل مشخص است، و شما به عنوان یک محقق باید برای اثبات آنها شاهد بیاورید و تعداد منابع آخرت کتاب‌تان متنوع، مستند به متون مخالفان خود و فراوان باشد. طبعا در کتاب‌های حدیثی و تاریخی مخالف شما، برای غالب این مواضع شواهدی وجود دارد و چنین نیست که کسی دست خالی برگردد. به هر حال تشیع فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته، نویسندگان مختلفی مطالب متنوعی گفته‌اند، غال و معتدل و تفرطی هر کدام مطلبی نوشته‌اند.
نکته دیگری که پیشرفت کار را نشان می‌دهد، این است که آنها به کتاب‌هایی از شیعه که قبلا دسترسی نداشتند، اکنون دسترسی دارند. اینترنت، سایت‌های کتابخانه‌های دیجیتالی، وب‌سایت‌های افراد و ... همه چیز را در اختیار همه قرار داده است. طبیعی است که آثار آنها هم در اختیار این طرف قرار دارد. این سبب شده است تا به بسیاری از مطالب خاصی که نویسندگانی در باره مسائلی از مذهب مطرح کرده‌اند، ولو دیگران قبول نداشته باشند، به عنوان آراء یک مذهب عرضه و به آنها استناد می‌شود. این کاری است که پژوهشگران دانشگاهی سعودی انجام می‌دهند و می‌کوشند از کتاب‌هایی که کمتر در دسترس است، استفاده کنند. برای مثال در کتاب منطلقات السلوک فراوا ن از کشف اسرار امام استفاده شده با این که این کتاب در طول چهار دهه گذشته، چاپ نشده است. وقتی منابع این کتابها را نگاه می‌کنیم، بسیار متنوع و آثار خودی است. طبیعی است که در میان اینها آثار ضعیف و متفاوت هم هست. این آثار عجالتا در اختیار آنهاست و این خود فرصتی را برای نقد در اختیار آنان قرار می‌دهد. چنان که گفتم متقابلا آثار دیگران در اختیار شیعیان هم هست، و البته تفاوت عدد آنها و دامنه نفوذ آنها بسیار گسترده‌تر است.
نقدهایی که این سال‌ها در قم یا تهران و مشهد علیه این کتابها منتشر شده، چندان مفصل نیست. اقداماتی به عنوان پایان نامه دانشگاهی در حد محدود در نقد کتاب قفاری صورت گرفت که در سایت‌ها می توان ملاحظه کرد. اما به نظر می‌رسد، پختگی لازم در مراکز شیعی برای دادن پاسخ‌های تاریخی جدی وجود ندارد. علت آن این است که آموزش‌های رایج در رشته‌های مربوطه، چندان جدی و همه جانبه نیست. علاوه بر این که تجربه کافی در این مسأله به صورت یک سنت، در میان نویسندگان ایرانی وجود ندارد. مشکل زبان عربی هم برای ایرانیان مضاعف است و بسا بتوان گفت، نویسندگان شیعه مذهب عراقی، آمادگی بیشتری برای این کار دارند.
صد البته این آثار هم، یعنی آثار شیعیان هم، وقتی قرار است از همان ابتدا به همه انتقادها جواب بدهد، سرنوشت بهتری از آثار مشابه خود در اردوگاه مخالفان ندارد.
مهم این است که نگاهی شفاف و جدی و عالمانه در کار باشد تا بتواند از فرصت ایجاد شده، برای نقد و در عین حال شناخت نقطه ضعف ها استفاده کند و ضمن آن که به آنها پاسخ می دهد، به پالایش و اصلاح آثار خودی هم بپردازد.
از سال 1414 ق که کتاب اصول مذهب الشیعه از ناصر بن‌عبدالله‌قفاری در نقد شیعه منتشر شد، تاکنون، آثار بیشمار دیگری در رد شیعه نوشته شده و از همان روش با استفاده از آثار شیعی به طور گسترده استفاده شده است. شاید بشود گفت پیش از آن کتاب، تا این اندازه استفاده از محتوای آثار شیعه برای نقد آن معمول نبود و تنها بعد از آن بود این رویه در نقد در پیش گرفته شد و آثار جدیدی با رویکردهای تازه ای در نقد منتشر شد. خود ناصر بن‌عبدالله‌قفاری چندین اثر دیگر نوشت که دو مورد تازه آن یکی «تأملات فی التشیع» و دیگری «الشیعة: المذهب و الواقع» است که علاوه بر جنبه‌های فکری، به مسائل سیاسی هم پرداخته است. پیداست که او و البته تعدادی دیگر از نویسندگان سعودی، وقت و همّ کامل خود را روی این مسأله گذاشته‌اند. طبعا این نقطه قوتی برای آنهاست که یک یا چند نفر، تمام وقت خود را صرف موضوع خاصی بکنند.
نکته جالب توجه این است که روش قفاری مانند دیگر سعودی‌های دانشگاهی است که در باره مسائل فرقه‌ای و دینی می‌نویسند. اینها ضمن آن که از موضع کاملا متعصبانه، سلفی و اهل حدیثی و عمدتا در چارچوب فکر ابن‌تیمیه و سران مذهبی سعودی از محمد بن‌عبدالوهاب به این سو نگاه می‌کنند، سعی می‌کنند مطالب را مستند بنویسند و نظم و نسق ظاهرا علمی‌تری به آن بدهند. تحقیق از نظر این دانشگاهی‌های سعودی، این است که موضوع بحث متکی به مطالب مستند باشد، به علاوه، مقدمه و طرح مساله و نتیجه‌گیری داشته باشد، اما توجه ندارند که وقتی نگاهی تیره از ابتدا در همه ارکان پژوهش وجود دارد، امکان رسیدن به واقع را ناممکن می‌سازد.
البته ظاهرا این کارها نشان می‌دهد که آنها یک قدم از آنچه در قدیم‌تر معمول بوده جلوتر آمده‌اند، اما در حقیقت اینها همه هم نوعی کلام‌ـ‌تاریخ است که اصولی را مسلم می‌گیرد، پیش فرض‌های فراوان دارد، و سعی می‌کند آنها را اثبات کند. به عبارت دیگر مواضع از قبل مشخص است، و شما به عنوان یک محقق باید برای اثبات آنها شاهد بیاورید و تعداد منابع آخرت کتاب‌تان متنوع، مستند به متون مخالفان خود و فراوان باشد. طبعا در کتاب‌های حدیثی و تاریخی مخالف شما، برای غالب این مواضع شواهدی وجود دارد و چنین نیست که کسی دست خالی برگردد. به هر حال تشیع فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته، نویسندگان مختلفی مطالب متنوعی گفته‌اند، غال و معتدل و تفرطی هر کدام مطلبی نوشته‌اند.
نکته دیگری که پیشرفت کار را نشان می‌دهد، این است که آنها به کتاب‌هایی از شیعه که قبلا دسترسی نداشتند، اکنون دسترسی دارند. اینترنت، سایت‌های کتابخانه‌های دیجیتالی، وب‌سایت‌های افراد و ... همه چیز را در اختیار همه قرار داده است. طبیعی است که آثار آنها هم در اختیار این طرف قرار دارد. این سبب شده است تا به بسیاری از مطالب خاصی که نویسندگانی در باره مسائلی از مذهب مطرح کرده‌اند، ولو دیگران قبول نداشته باشند، به عنوان آراء یک مذهب عرضه و به آنها استناد می‌شود. این کاری است که پژوهشگران دانشگاهی سعودی انجام می‌دهند و می‌کوشند از کتاب‌هایی که کمتر در دسترس است، استفاده کنند. برای مثال در کتاب منطلقات السلوک فراوا ن از کشف اسرار امام استفاده شده با این که این کتاب در طول چهار دهه گذشته، چاپ نشده است. وقتی منابع این کتابها را نگاه می‌کنیم، بسیار متنوع و آثار خودی است. طبیعی است که در میان اینها آثار ضعیف و متفاوت هم هست. این آثار عجالتا در اختیار آنهاست و این خود فرصتی را برای نقد در اختیار آنان قرار می‌دهد. چنان که گفتم متقابلا آثار دیگران در اختیار شیعیان هم هست، و البته تفاوت عدد آنها و دامنه نفوذ آنها بسیار گسترده‌تر است.
نقدهایی که این سال‌ها در قم یا تهران و مشهد علیه این کتابها منتشر شده، چندان مفصل نیست. اقداماتی به عنوان پایان نامه دانشگاهی در حد محدود در نقد کتاب قفاری صورت گرفت که در سایت‌ها می توان ملاحظه کرد. اما به نظر می‌رسد، پختگی لازم در مراکز شیعی برای دادن پاسخ‌های تاریخی جدی وجود ندارد. علت آن این است که آموزش‌های رایج در رشته‌های مربوطه، چندان جدی و همه جانبه نیست. علاوه بر این که تجربه کافی در این مسأله به صورت یک سنت، در میان نویسندگان ایرانی وجود ندارد. مشکل زبان عربی هم برای ایرانیان مضاعف است و بسا بتوان گفت، نویسندگان شیعه مذهب عراقی، آمادگی بیشتری برای این کار دارند.
صد البته این آثار هم، یعنی آثار شیعیان هم، وقتی قرار است از همان ابتدا به همه انتقادها جواب بدهد، سرنوشت بهتری از آثار مشابه خود در اردوگاه مخالفان ندارد.
مهم این است که نگاهی شفاف و جدی و عالمانه در کار باشد تا بتواند از فرصت ایجاد شده، برای نقد و در عین حال شناخت نقطه ضعف ها استفاده کند و ضمن آن که به آنها پاسخ می دهد، به پالایش و اصلاح آثار خودی هم بپردازد.
