چرا کاروان حسینی مناسک حج را ترک کرد/ راز حج اصلی اباعبدالله(ع)

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، مشهور است امام حسین(ع) در روز هشتم ذی‌الحجه، حج خود را نیمه تمام رها می‎کنند، در حالی که این شرایط زمانى ویژه که اوج حضور حاجیان از سرتاسر نقاط مختلف در مکه، عرفات و منا است برای تبلیغ آن حضرت فراهم آمده بود.

ترک حج توسط امام حسین(ع) یک امر عجیب از سوی امام حسین(ع) بود و در مورد این موضوع تفسیر‌های مختلفی انجام شده، از همین جهت و برای پاسخ به این سوال که چرا کاروانیان حسینی حج خانه کعبه را در آن زمان ترک کردند و مسیر حرکت خود را تغییر دادند، گفت‎وگویی را با محمدحسن حیدری، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث و محقق تاریخ اسلام داشتیم که در ادامه دنبال خواهید کرد.

وی در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به جایگاه سفر حج و اثرات آن در زندگی فرد اظهار کرد: خداوند سبحان «حج» را قرار داد، تا انسان با انجام مناسک آن، به صورت نمادین، تمام تعلقات خود را کنار بگذارد و خود را آماده آینده و صحنه‌های پیش روی زندگی قرار دهد.

حیدری افزود: خدا حج را تمرینی برای انسان‌ها قرار داد تا با پرداختن به آن، خود را برای دورانی خاص که زلزله‌ای عظیم واقع خواهد شد، آماده کنند و علاوه بر کسب عمل صالح، به اعتصام بالله که همان اعتصام به اهل بیت(ع) است توجه ویژه داشته باشند. در سفر حج انسان همه علایق خود اعم از لباس و همسر را کنار می‌گذارد و حتی نمی‌تواند به آینه نگاه کند، عطر بزد و یا در طول روز در زیر سایه قرار گیرد، در حالیکه همه این موارد برای انسان حقی طبیعی است.

این پژوهشگر علوم قرآن و حدیث با بیان اینکه انسان در سفر حج همه تعلقات خود را باید از دست دهد، ادامه داد: بعد از این شرایط اگر کسی علاوه بر حج ظاهری، به باطن حج یعنی طواف «بیت‌العتیق» بپردازد، از عذاب آن روز که «الساعة» نامیده می‎شود در امان خواهد ماند.

حیدری با اشاره به ایراد خطبه توسط امام حسین(ع) در مکه گفت: امام حسین(ع) در عصر روز هفتم ذی‌الحجه بعد از اینکه مدتی در مکه ساکن بودند، خطبه‌ای ایراد کردند و حضار را به سفر و همراهی با خود فراخواندند. امام حسین(ع) فرمودند: هر کس آماده بذل جان و لقاءالله است، با ما همراه شود، از این سخن حضرت می‌توان این را برداشت کرد که مقصد اصلی ایشان کوفه نبود.

وی ادامه داد: برخی قائل‌ به این هستند که امام حسین(ع) برای حکومت به سوی کوفه رفتند، اما باید اینطور پاسخ داد که اگر ایشان برای حکومت به سوی کوفه رفتند، چرا دو شرط بذل جان و لقاءالله را لازمه همراهی مطرح کردند؟ از این موضوع در می‌یابیم که مقصد حضرت کوفه نبوده و ایشان برنامه دیگری داشته‌اند.

آنان در پی حج اصلی بودند

وی افزود: امام حسین(ع) فردای آن روز، به همراه خانواده و برخی از اصحاب از احرام خارج شده و شهر مکه را به سمت کوفه ترک کردند، یعنی ترک طواف خانه کعبه، اما به راستی چرا ایشان و کاروانیان، حج خانه کعبه را رها کردند؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که گرچه آنان به ظاهر حج خانه کعبه را ترک کردند، اما این رفتار آنان دلیلی داشت؛ آنان در پی حج اصلی بودند.

حیدری تصریح کرد: سیدالشهدا(ع) به خاطر ناامنی مکه برای حضرتش و اینکه مطلع شد نیروهای یزیدی درصدد قتل او در مکه هستند چنین تصمیمی اتخاذ کردند. کار امام حسین(ع) هم جنبه حفظ قداست حرم الهی را داشت و هم نمی‎خواست در ایام حج و در بیت الله الحرام خونش ریخته شود و هم با بیرون شدن از مکه، در روزی که همه از هر سو به مکه آمده‎اند و عازم عرفات هستند، نوعی بیدارگری در وجدان‎ها و ایجاد سؤال در ذهن‎ها است و به این صورت، خبر خروج اعتراض‎آمیز ایشان بر ضد حکومت، توسط حاجیانی که از همه مناطق و شهرهای جهان اسلام آمده بودند و اینکه آن حضرت، در حرم امن الهی هم امنیت و مصونیت ندارد، همه جا پخش می‎شد و این نوعی مبارزه تبلیغاتی بر ضد یزید بود.

این محقق تاریخ اسلام با بیان اینکه خدا در سوره حج دو مرتبه انسان‌ها را به حج دعوت می‌کند، گفت: خدا در آیات 29 و 33 سوره حج وقتی انسان‌ها را به حج دعوت می‌کند، نمی‌فرماید خانه کعبه را طواف کنید، بلکه از طواف بیت‌العتیق سخن می‌‌گوید. از جمله معانی که برای واژه بیت‌العتیق بیان شده، «خانه بسیار قدیمی» و «رها شده و آزاد» است.

حیدری خاطرنشان کرد: در تفسیر قمی آمده است که وقتی حضرت آدم(ع) به زمین هبوط داده شد، خانۀ کعبه را به فرمان خدا بنا کرد، این خانه در زمان طوفان رفعت داده شد و به آسمان رفت، اما مکان اولیه‌‌ای که این خانه در آنجا ایجاد شده بود از بین نرفت. یعنی در زمان طوفان نوح، تمام زمین را آب فرا گرفت به غیر از مکانی که خانه کعبه در آنجا بنا شده بود. اینکه این خانه «بیت‌العتیق» نامیده شد، به دلیل آزادی و رهایی آن از غرق شدن بود، در روایتی دیگر آمده به این دلیل به آن بیت‌العتیق می‌‌گویند که هیچ کسی صاحب آن نیست.

این پژوهشگر علوم قرآن و حدیث افزود: بعدها خداوند مکان بنای خانه کعبه را به ابراهیم(ع) نشان داد و ایشان بار دیگر این خانه را در همانجا بنا کرد، در واقع او برای نخستین بار این خانه را بنا نکرد، بلکه در همان مکان قبلی که این خانه قرار داشت، ستون‌ها را برافراشت.

حیدری تصریح کرد: با استفاده از روایات مختلف می‎توان اینگونه استفاده کرد که خداوند ابتدا عرش را خلق نمود و بعد به موازات آن و پایین‎تر از آن ضراح و بیت المعمور را خلق کرد و بعد از آن بیت العتیق را در زمان آدم(ع) بنا کرد که در ماجرای طوفان نوح(ع) به آسمان برده شد و سپس در زمان ابراهیم(ع) خانه کعبه در همان مکان برپا شد.

وی ادامه داد: همانطور که گفته شد خدا در سوره حج، ما را امر به طواف بیت‌العتیق دعوت کرده نه صرفاً، طواف خانه سنگی، در واقع حاجی حقیقی کسی است که علاوه بر خانه کعبه، بیت‌العتیق را طواف کند، در روایات آمده که مصداق بیت‌العتیق، اهل‌بیت(علیهم‌السلام) هستند. در این زمینه امام باقر(ع) فرموده‌اند که: نَحْنُ شَجَرَةٌ أَصْلُهَا رَسُولُ اللَّهِ وَفَرْعُ‎هَاأَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ...وَ(نحن) حَرَمُاللَّهِالْأَكْبَرُوَبَيْتُاللَّهِالْعَتِيقُوَحَرَمُهُ...(بحار الانوار، ج26: 240)

حیدری تصریح کرد: کاروانیان حسینی گرچه به ظاهر حج و مناسک آن را رها کردند، اما طواف آنان به دور بیت‌العتیق، 32 روز طول کشید و در این مدت خداوند چنان مقامی به آنان عطا کرد که این طواف آنان به دور امام(ع) ابدی شد.