نیازمند تفاسیر روان و روزآمد هستیم/ ترویج رویکرد تدبری به جای تفسیر علمایی

عباس تقویان، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در پاسخ به پرسش که رابطه نقش تربیتی قرآن و تفاسیر معاصر را چگونه می‌دانید؟ گفت: شما اگر به آیه «فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ: در حقيقت [قرآن] را بر زبان تو آسان گردانيديم اميد كه پند پذيرند» (دخان، 58) توجه کنید متوجه می‌شوید که خدا می‌فرماید ما قرآن را طوری نازل کرده‌ایم که آسان و روان باشد و همه متوجه آن شوند و از آن پند بگیرند. من عرضم را از اینجا آغاز می‌کنم که بر خلاف رویه سنتی طولانی مدتی که در میان ما مسلمانان رایج بوده که فکر می‌کردیم تفسیر قرآن یک امر پیچیده باید باشد اما قرآن ما را به این نکته هدایت می‌کند ما قرآن را در قالب الفاظی روان، ساده و روشن برای همگان نازل کرده‌ایم.

وی افزود: همان طوری که قرآن ما را به تدبر در قرآن دعوت می‌کند که غیر از تفسیر علمایی است که در سنت اسلامی جا افتاده است، ما باید رویکردی تدبری به قرآن داشته باشیم، به این معنا که با بلد بودن اندکی آگاهی زبانی و زبان عربی بتوانیم سوره‌ها را به عنوان یک مجموعه‌های موضوعی بخوانیم و بفهمیم.

تقویان تصریح کرد: روزگار ما روزگاری است که در حقیقت سوالات جدیدی پدید آمده و باید رویکردی موضوعی به قرآن داشته باشیم و در حیطه مشاغل، سنین، حوزه‌های مختلف سوالات و پرسش‌های روزآمد را مطرح کنیم تا جواب آن را از قرآن بیابیم. مردم به خاطر وضع تحصیلی و شغلی و اینکه فرصت کافی برای مطالعه تفاسیر پر مجلد ندارند و ضرورت دارد تا مردم را از طریق ترجمه‌ها و تفسیرهای مختصر یکی دو جلدی با مضامین قرآن آشنا کنیم. غیر از این مسئله که عرض کردم خوشبختانه در روزگار ما تفاسیری هست که می‌تواند برای عموم مردم قابل استفاده باشد.

وی ادامه داد: در روزگار ما برخی از بزرگان احساس نیاز کرده‌اند و تفاسیری مانند تفسیر نمونه که کار گروهی تحت اشراف آیت‌الله العظمی مکارم بود، را تدوین کرده‌اند، الحق و انصاف از نظر روانی و محتوایی برای همه طبقات قابل استفاده است و همه انواع آگاهی‌های تفسیری از جمله شأن نزول قصص قرآن مفردات، پیوند آیات با مباحث روز و نیازهای اصلی و به مناسبت این تفسیر یک رویکرد جامعه‌شناختی، انسان‌شناختی و نیازسنجی امروزین در آن دیده می‌شود. از طرف دیگر کسانی هم که این تفسیر را روزآمدتر کرده و متناسب با ذوق و سلیقه مخاطبان کرده‌اند، از جمله تفسیر جوان توسط دکتر بیستونی برای جوانان و نوجوانان بسیار قابل استفاده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه نمونه دیگر تفسیر نور آقای قرائتی است که بسیار قابل استفاده است، گفت: در این تفسیر نکته و پیام‌های قرآنی که می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد، با توجه به رویکرد آقای قرائتی که واقع‌بینانه و عینی است، استخراج شده و در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.

وی ادامه داد: غیر از تفسیر ابوالفضل بهرام‌پور با عنوان نسیم حیات که کار بسیار وسیع و ارزشمندی را انجام داده و در قالب مجموعه تلفیقی سی جلدی آیات را به صورت امروزین با تفسیری روان و شیوا به تحریر در آورده‌اند، خوشبختانه ایشان تفسیر و ترجمه یک جلدی را دارند که بسیار مفید و کاربردی است؛ در این اثر ریشه‌های لغات را در اختیار قرار داده‌اند و مخاطب می‌تواند حتی اگر آشنایی با عربی نداشته باشد، کلمات را ریشه‌یابی کند، ایشان تفسیر مفید و مختصری را ارائه داده‌اند. این در خصوص تفاسیر ترتیبی بود، در کنار این تفاسیر موضوعی نیز هست که می‌تواند مفید و کاربردی باشد، تفسیر موضوعی قرآن توسط آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت الله سبحانی از این قبیل است، همین طور تفسیر موضوعی آیت الله جوادی آملی که رویکرد تخصصی‌تر داشته و مخصوص کسانی است که آگاهیی‌های لازم در این خصوص را داشته باشند.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا به‌روزرسانی تفاسیر سنتی مفید است؟ گفت: در ارتباط با تفاسیر سنتی عموم این تفاسیر نگاه‌شان تفسیری تخصصی است، بگذریم از عناوین تفسیری که وجود دارد و رویکرد‌شان عمومی‌تر است. تفسیرهای سنتی که به زبان عربی و یا فارسی نوشته شده است، معمولا رویکردشان تخصصی است و آن‌هایی که تفاسیر جامع هستند مانند مجمع‌البیان و التبیان در بین امامیه یا تفاسیر عربی مفصلی که در میان اهل سنت هست، مانند تفسیر طبری کشاف، کبیر و تفسیرهای اثری و روایی مانند البرهان و یا تفسیر نورالثقلین در بین شیعه از تفاسیر ارزشمند روایی یا الدر المنثور سیوطی که با رویکرد روایی است، همه این‌ها و دیگر تفاسیری به عنوان منابع تفسیری مفسران معاصر می‌تواند باشد و قابلیت استفاده کمی برای توده مردم دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) افزود: البته تفاسیر سنتی که رویکرد وعظی و اخلاقی دارند، نسبت به گروه اولیه قابل استفاده‌تر هستند و من توصیه می‌کنم عزیزان شنونده و خواننده کسانی که آگاهی‌های گسترده ندارند از تفسیر روض‌الجنان و روح‌الجنان ابوالفتوح رازی که رویکرد وعظی، اخلاقی و کاربردی دارد استفاده کنند. نثر این تفسیر فارسی و البته قابل فهم است.

تقویان در پایان گفت: در خصوص تفاسیر عرفانی که به زبان فارسی نوشته شده و در میان امامیه شناخته شده است مانند کشف‌الاسرار میبدی که برگرفته از تفسیر خواجه عبدالله انصاری است، برای کسانی که می‌خواهند با رویکرد عرفانی قرآن را مطالعه کنند می‌توان توصیه کرد. خوب است ما در کل تفاسیر سنتی را به عنوان منبع ببینیم و علما باید نثر آنها را امروزی کنند. بیشترین نیاز ما به تفسیر موضوعی است و ما باید در حیطه‌های مختلف با رویکرد پاسخ به پرسش‌های امروزین تفسیرهای موضوعی را سامان داده و همان کاری که در پنجاه سال اخیر بزرگان ما انجام داده‌اند را روزآمد‌تر و گزینشی‌تر ارائه دهیم. نکته پایانی این است که ما باید برای آشنایی نسل جوان خودمان، از بخش‌هایی از قرآن کریم که کاربرد بیشتری دارد، شروع کنیم و از آیات متشابه طرح مباحث سنگین و سخت و آیاتی که فهمش برای نسل جوان ما مشکل است، پرهیز کرده و آیات محکم که بیشتری بخش قرآن را تشکیل می‌دهد و فهم‌شان برای جوان امروز آسان است استفاده کنیم.