تغییر در شکل اجرای هنری کتیبه‌نگاری محرم موجب آشنایی‌زدایی مخاطب می‌شود
گروه هنر: گاه با یک تغییر جزئی در زمینه اجرای هنری کتیبه‌نگاری محرم و مثلاً قرار دادن یک رنگ متفاوت در فضای خالی عبارات منقوش در آن حساسیت مخاطب برانگیخته شده و او توجه و اهتمام بیشتری به فرم و محتوای آن خواهد کرد و اثر هنری از یکنواختی خارج می‌شود.
هرچند که نهادهای فرهنگی همچون حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی سالهاست که با طراحی رویدادی هنر همچون سوگواره هنرهای عاشورایی در پی تغییر و تحول در شیوه و قالب اجرایی بسیاری از این عناصر بصری مورد استفاده در مجالس عزاست و اخیراً هم نهادی همچون «جامعه ایمانی مشعر» با برگزاری مسابقه عکس و پوستر «هیئت» سعی در این تغییر و تحول و دگرگونی دارد اما در عرصه عمل شاهد هستیم که همچنان متولیان و بانیان هیئات عزاداری ترجیح‌شان به استفاده از همان عناصر بصری و هنری سنتی است که سالیان سال در چنین فضاهایی رواج داشته و اصطلاحاً مردم با آن خاطره دارند.
به این بهانه و اینکه تا چه اندازه لزوم تحول در فرم اجرایی این محصولات که اقلام فرهنگی و هنری هیئات و حسینیه‌ها محسوب می‌شوند احساس می‌شود، با اکرم هادی؛ هنرمند پیشکسوت عرصه هنرهای تجسمی و طراحی خط، گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ـ از زمان‌های گذشته استفاده از برخی اقلام هنری در قالب کتیبه‌نگاری‌ها، بیرق و پرچم‌های عزا در هیئات و حسینیه‌ها متداول بوده است که معمولاً از یک فرم و شکل واحد و آشنا برخوردارند، نظر کلی شما در مورد چنین بهره‌برداری از این محصولات هنری در آذین‌بندی هیئات و حسینیه‌ها چیست؟
به هر حال بسیاری از آنها با مفهوم محرم و اقامه عزای امام حسین(ع) از نظر مفهوم و معنا عجین شده‌اند و هر بار که با چنین نمادهایی برخورد می‌کنیم فوراً این پیام به مخاطب داده می‌شود که هنگامه عزای سیدالشهداء(ع) و ماه محرم فرا رسیده است.
بسیاری از ما با بسیاری از این کتیبه‌ها و فرم بیرق و پرچم‌ها که معمولاً عباراتی آشنا بر روی آنها نقش بسته است ارتباط حسی و عاطفی بسیار مؤثری برقرار می‌کنیم به ویژه کتیبه‌نگاری اغلب هیئات و حسینیه‌ها که شعر معروف محتشم کاشانی است که معمولاً به شکل موتیف در قالب کتیبه‌نگاری تکرار می‌شود و کمتر کسی است که حداقل یک بیت از این اشعار را از حفظ نباشد که به محضی که با آن مواجه می‌شویم ناخودآگاه آن را زیر لب زمزمه می‌کنیم.
با این وجود نکته حائز اهمیتی که وجود دارد اینکه اینچنین مواجهه تکراری و هر ساله با یک فرم خاص و واحد با یک عبارت پرمغز و پرمفهوم که به‌خوبی خوشنویسی شده است و به شکل سیاه‌مشق اجرا شده است، آرام آرام موجب یکنواختی و عادی شدن موضوع شده و دیگر کمتر توجهی به آن می‌شود که با این فرض به نظر می‌رسد که نیاز به تحولی در فرم اجرای چنین عبارت و اشعاری داریم تا همچنان در مواجهه عزاداران با آنها تازگی و طراوت خود را حفظ کرده و بر معرفت عزاداری سیدالشهداء(ع) مضاف بر جنبه‌های حسی و عاطفی آن بیافزایند.
ـ با فرض اینکه این کتیبه‌نگاری‌ها و اجرای هنری برخی از بیرق‌ها و پرچم‌های عزا نیاز به تغییر و تحول دارند، این روند باید تا چه اندازه عمیق باشد؟
نیاز به تغییر عمیق و جدی در فرم اجرای این اقلام هنری نیست؛ گاه یک تغییر جزئی و مثلاً گذاشتن یک رنگ متفاوت در میان فضای خالی عبارات و یا تغییر بسیار جزئی در فرم خوشنویسی و ترسیم آنها منجر به این اتفاق می‌شود که اثر هنری به کار رفته در محیط و فضای مجلس عزا از حالت یکنواختی خارج شود. مسئله اینجاست که در هر مقوله‌ای حتی غیرهنری نیز یکنواختی آفت است و منجر به این می‌شود که به مرور هر پدیده برای ما عادی شود و توجه به آن در کمترین سطح ممکن تنزل پیدا کند.
تغییر جزئی و تدریجی که ما در فرم و شکل اجرای این آثار در محیط هیئات و حسینیه‌ها به انجام می‌رسانیم اصطلاحاً موجب آشنایی‌زدایی مخاطب با آنها شده به شکلی که علاوه بر اینکه توجه بیشتر آنها را به سمت خود معطوف می‌سازد از آنجا که چندان تغییر ماهوی نیز در اثر ایجاد نشده به این شکل نیست که مخاطب اصلاً ارتباطی در برخورد با آن برقرار نسازد، ضمن آنکه چنین تغییراتی موجب تنوع بصری بیشتری در فضای حاکم بر هیئات و حسینیه‌ها شده و عزاداران را بیش از پیش ترغیب به اختصاص زمان بیشتری برای باقی ماندن در محیط داخلی آنها می‌کند.
ـ به عنوان یک هنرمند تجسمی و متخصص در هنر طراحی خط بفرمایید که ایجاد چنین تحولی در زمینه اقلام هنری حسینیه و هیئات عزا به ویژه در زمینه کتیبه‌نگاری‌ها به چه مؤلفه‌هایی نیازمند است؟
باید بگویم که عزمی در جامعه هنری برای پرداختن به چنین کارهایی وجود دارد و حداقل در زمینه هنر خوشنویسی و طراحی خط می‌توانم به جرئت بگویم که هنرمندان دغدغه‌مندی هستند که بدون کوچکترین چشم‌داشتی حاضر هستند در این مسیر اقدامات مؤثری انجام دهند با این شرط که حمایت معنوی و ایجاد بستر مناسب برای چنین تحولی باید از سوی مسئولان فراهم شده و زمینه مساعد به منظور پذیرش چنین تغییری از سوی بانیان هیئات و حسینیه‌های عزاداری نیز صورت گیرد.
حمایت مادی در این مورد خاص در اولویت خواسته‌های جامعه هنری قرار ندارد چرا که فعالیت در این عرصه پربرکت تبعات مثبتی و راهگشایی در پی دارد که هنرمندان متدین و باایمان به آن معتقد هستند و صرف ایجاد بستر مناسب و فرهنگ‌سازی در میان جامعه بانیان و متولیان هیئات و حسینیه‌ها با منظور مجاب ساختن آنها به جایگزین کردن اقلام هنری قدیمی با محصولات هنری جدید لازمه چنین تغییر و تحولی است.
امیر سجاد دبیریان
