پایبندی به اصل انسانیت و آزادگی، ضامن بقا و پیشرفت جامعه است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان، درباره نهضت و قیام امام حسین(ع) مباحث فراوانی مطرح شده است، هرچند که عرصه گسترده‌ای برای تحقیق و مطالعه در این خصوص وجود دارد و با هر بار اندیشیدن در رابطه با نهضت حسینی می‌توان پیام‌ها و درس‌های زیادی از آن فرا گرفت که پاسخگوی نیازهای فردی و اجتماعی باشد. خبرنگار ایکنا در اصفهان گفت‌و‌گوی کوتاهی را با آیت‌الله سید محمدعلی ایازی، استاد حوزه علمیه و پژوهشگر قرآن در خصوص پیام‌های نهضت عاشورا و کارکرد این پیام‌ها در پاسخگویی و برون‌رفت از بحران‌ها و مشکلات عصر حاضر انجام داده است که در ادامه تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود. 

ایازی: قبل از پاسخ به این سؤال، باید مشخص شود که آیا قیام امام حسین(ع) هدفمند بود یا خیر؟ چرا که برخی از متفکران گذشته و حتی معاصران منکر این مسئله هستند که امام حسین(ع) از قیام خود هدف و منظوری داشت؛ حتی کسانی معتقدند که اصلا امام مجبور شد تا به کربلا رفته و کشته شود و در واقع چیزی نمی‌خواست بگوید. در مقابل این نظریه، محققان و نواندیشان دینی معتقدند که وقتی امام حسین(ع) می‌گوید: «...اِنَّما خَرَجتُ لِطَلَبِ الإصلاحِ فِي امّة جدّي...»، این مسئله را مطرح می‌کند که هدفی دارد و آن، اصلاح جامعه اسلامی است. فکر می‌کنم اگر این مقدمه را مفروض در نظر بگیریم، به این مسئله می‌رسیم که امام حسین(ع) از قیام خود چه هدفی داشت.

 معتقدم بهترین راه برای کشف اهداف قیام امام حسین(ع)، سخنان حضرت در مسیر مکه به کوفه یا سخنانی است که در کربلا قبل از شهادت خود به صورت مستقیم یا غیر مستقیم ایراد کردند. راه دیگر، روش و منش آن حضرت در روز تاریخی عاشورا است که با عمل خود نشان دادند می‌خواهند پیامی را منتقل کنند. به عقیده من، مهمترین پیام امام، اصلاح جامعه به منظور رفع زمینه‌های شکل‌گیری استبداد و طاغوت بوده است. مشکل این نبوده که شخصی چون یزید بن معاویه حاکم شده و در جامعه انحراف ایجاد می‌کند، بلکه مسئله این بود که چرا جامعه چنین وضعیتی را پذیرفته و به اینجا رسیده که در آن، افرادی با مختصات دیکتاتوری، استبداد و ددمنشی بر سر کار می‌آیند. به طور قطع، وقتی ظالمی حاکم است، افرادی نیز هستند که آن ظلم را می‌پذیرند؛ پس جامعه را باید اصلاح کرد.  «...اِنَّما خَرَجتُ لِطَلَبِ الإصلاحِ فِي امّة جدّي...»، هدف من این است که جامعه خود را بیدار و آگاه ساخته و به سمت اصلاحگری سوق دهم؛ در ادامه می‌فرماید:«...ارید ان آمُرَ بالمعروف و اَنهی عن المنکر...»، می‌خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم که بخشی از آن مربوط به حاکمان و بخش دیگر مربوط به مردمی است که تن به ذلت حاکمان می‌دهند.از طرف دیگر، امام حسین(ع) در روز عاشورا و در گودی قتلگاه می‌فرماید: «وَيْحَكُمْ يا شِيعَةَ آلِ اَبى سُفْيانَ، اِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ دِيْنٌ وَكُنْتُمْ لاتَخافُونَ الْمَعادَ فَكُونُوا اَحْـراراً فِى دُنْيـاكُمْ: واى بـر شـما اى پيـروان آل سـفيان، اگر دين نداريد و از روز قيامت نمى‌ترسيد، پس  در دنياى خودتان آزادمرد باشيد». به عقیده من، این سخن یک پیام اخلاقی، انسانی و جاویدان است که به همه دینداران و کسانی که به دین تشبث می‌کنند، این پیام را می‌دهد که اگر اعتقادی نیز ندارید، حداقل آزادمرد باشید و آزادگی خود را فراموش نکنید. چه آنهایی که ادعای دینداری دارند و چه غیر دینداران بدانند که آزادمردی و آزادگی مسئله‌ای اساسی در حیات باعزت و انسانی است.

ایازی: دو مسئله را باید در نظر گرفت؛ یکی ابعاد سیاسی و اجتماعی این خطرات است که جوامع امروزی به دلایل و زمینه‌های مختلف دچار سرخوردگی، تحریف دین و آسیب‌های اجتماعی شده‌اند. مسئله دیگر، ابعاد اخلاقی این خطرات است که می‌تواند هم شکل فردی و هم شکل اجتماعی پیدا کند. برای جامعه‌ای که دچار مشکلات سیاسی و اجتماعی و بحران‌های اخلاقی است، قیام امام حسین(ع) می‌تواند درس‌آموز باشد.

ایازی: مشکلی که امروز با آن مواجهیم، این است که در مجالس عزاداری کمتر از فلسفه و اهداف قیام امام حسین(ع) صحبت می‌شود و بیشتر به گریه و زاری و ابراز احساسات می‌گذرد و چه بسا بعضی از این مجالس حتی شکل تحریفی نیز دارند، یعنی به جای ذکر معارف اهل‌بیت(ع) و مباحث روشنگر و معرفت‌زا، دروغ‌هاو خرافاتی مطرح می‌شود و یا از اموری صحبت می‌کنند که به اختلاف، کینه، دشمنی و نفاق دامن می‌زند که هر دو ضد فرهنگ عاشورا است. فرهنگ عاشورایی و امر به معروف و نهی از منکر وارونه شده، به جای اینکه به مباحث معرفت‌زا بپردازد، به مواد مخدری تبدیل شده که جنبه تحریفی و انحرافی پیدا کرده است که از این جهت نیازمند نوعی اصلاحگری هستیم. افراد عالم و آگاه که صلاحیت صحبت دارند، باید میدان‌دار مجالس باشند، چه در قالب مداحی و چه در قالب سخنرانی. در گذشته مداحانی وجود داشتند که اهل فهم، درک، معرفت و اطلاعات بودند و هنگامی که ذکر مصیبت می‌کردند، از سر اطلاع بود؛ ولی متأسفانه امروز این وضعیت تغییر یافته است. در رابطه با سخنرانان نیز بعضا مطالبی از آنها شنیده می‌شود که به جای گریه بر امام حسین(ع)، باید به حال آنها گریست که چنین سخنان سخیفی بر زبان می‌آورند. امام موسی صدر تعبیر خوبی دارد و می‌گوید از میان دشمنان امام حسین(ع)، کمترین آنها کسانی هستند که ایشان را کشتند و بدترین آنها افرادی هستند که امروز امام حسین(ع) را تخریب و منکوب کرده و شخصیت ایشان را از اوج به حضیض می‌آورند و به گونه‌ای اهداف و شخصیت ایشان را تخریب می‌کنند که سخافت در آن وجود دارد و قابل دفاع نیست.

ایازی: بحران هویت جزء آسیب‌های اجتماعی امروز است و ریشه‌های مختلفی دارد. اگر جامعه‌ای متعالی، نظام اقتصادی سالم و فرهنگ مستقلی نداشته باشیم، قهرا دچار بحران هویت می‌شویم. در روایت آمده است که:«کاد الفقر ان یکون کفرا»، اگر مردمی دست به گریبان فقر، بیکاری و مشکلات اقتصادی باشند، قهرا زمینه‌های بحران هویت برای آنها به وجود می‌آید. ما امروز در جامعه اولویت‌ها را در نظر نگرفته و در بعضی از موارد از هزینه کردن برای مردم خود دریغ می‌کنیم. یکی از راه‌های رفع بحران هویت، سر و سامان دادن به وضعیت جامعه است تا آن را در بستر پیشرفت و شکوفایی قرار دهد. اگر این موارد اصلاح شده و فرهنگ‌سازی صحیح انجام گیرد، نیازی نیست تا مبلغ بعضی از مداحان و منبری‌هایی باشیم که به جای معرفت‌زایی، عقب‌ماندگی و خرافات را ترویج کرده و شخصیت امام حسین(ع) را منکوب می‌کنند. این خودش مشکلی است که با آن مواجهیم. اگر این زمینه‌ها و بسترها اصلاح شود، جامعه ما به سمت رشد و شکوفایی حرکت خواهد کرد و نسبت میان قیام امام حسین(ع) با عصر و زمانه فعلی به درستی برقرار می‌شود.

ایازی: شکی نیست که در یک جامعه، تمام افراد دیندار نیستند، ولی همه می‌توانند به اصل مشترکی پایبند باشند، ولو دیندار نباشند و آن، انسانیت و آزادگی است. جامعه ما امروز می‌تواند وجهی مورد توافق برای همه افراد داشته باشد و با همه اقشار و طبقات ارتباط برقرار کنیم، بدون اینکه بخواهیم افکار و عقاید و مذهب آنها را وارسی کنیم و آن این است که براساس اصل انسانیت گرد هم آمده، به یکدیگر کمک کرده و مشکلات جامعه را رفع کنیم. اگر چنین فضایی به وجود آید و بتوانیم از فرهنگ عاشورا و ایام محرم چنین بهره‌ای ببریم، به جای کینه و دشمنی و برجسته ساختن دعواهای جناحی و اذیت و آزار افراد، بسترهای بهبود و پیشرفت امور فراهم می‌شود.