آغاز نظام اسلامی و اهداف سوره بقره
گروه اندیشه: محمود شلتوت اهداف سوره بقره را در ارتباط با تاسیس نظام اسلامی در مدینه و در راستای پاسخ به شبهات قوم یهود و قانون‌گذاری می‌داند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، شیخ محمود شلتوت، رییس سابق دانشگاه الازهر در تفسیر ترتیبی-موضوعی خود، اهداف سوره بقره را در ارتباط با تاسیس نظام اسلامی در مدینه و در راستای پاسخ به شبهات قوم یهود و قانون‌گذاری ارزیابی کرده است.
سوره بقره در بستر تاریخی
نگاه شلتوت به سوره بقره همزمان دو رویکرد وی در تفسیر را آشکار می‌سازد، وی از سوئی مفاهیم الهیاتی در این تفسیر را بیان می‌کند و از سوئی دیگر با رویکردی تاریخی می‌کوشد آیاتی را در پیوند با واقعیت موجود عصر نزول پیوند دهد. شلتوت می‌نویسد که سوره بقره «مشتمل بر اصول عقاید و بسیاری از ادله توحید است چنان که می‌بینیم مبدا آفرینش انسان را ذکر می‌کند سپس عنایت خود را متوجه دو چیز می‌سازد که مسلمانان با آن حال از مکه به مدینه مهاجرت کردند».
علامه طباطبائی هدف عمده سوره بقره را «اعلام این مسئله می‌داند که انسان باید به همه آنچه خدا به وسیله پیامبرانش نازل کرده، ایمان بیاورد و تفاوتی میان رسولان او قائل نشود... انتقاد از کافران و منافقان و سرزنش اهل کتاب به جهت بدعت‌هایشان» دانسته است. همچنین تفسیر نمونه این سوره را بیان‌کننده احکام مسائل عبادی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی عنوان کرده است.
نگاهی به آیات‌الاحکام آمده در این سوره نشان از توجه به مسائل عینی و اجتماعی در این سوره است که در بیش از 50 فراز به احکام پرداخته است و ضرورت توجه به قانون‌گذاری چنانکه شلتوت بیان کرده است، این فربهی آیات الاحکام در سوره بقره را تبیین می‌کند.
دو هدف اساسی سوره بقره
شلتوت معتقد است که اولین هدف سوره بقره پاسخ به تردیدهایی است که بنی‌اسرائیل پیرامون رسالت پیامبر اکرم(ص) مطرح می‌کنند و به نظر مفسر «این نخستین هدفی بود که همسایگی مسلمانان با اهل کتاب آن را ایجاب می‌کرد».
وی ادامه می‌دهد «اما دومین هدف، قانون‌گذاری بود که تشکل مسلمانان به صورت یک جمعیت متفاوت در عبادت، تجارت، و آداب و رسوم‌شان آن را می‌طلبید».
تفسیر شلتوت از فراز پایانی سوره بقره نیز در نسبت با قانون‌گذاری است. از نظر مفسر آیه 286 سوره مبارکه بقره آموزش دعایی است به افراد با ایمان که می‌تواند بذر سنت الهی را در قانون‌گذاری برای ایشان و پی‌ریزی احکام و تکالیف خود بر اساس سهولت و گشایش و رفع دشواری، در دل ایشان بکارد، و نیز در صورتی که اخلاص در درخواست‌شان باشد دستشان را بگیرد و به زندگی خوشبختانه سهل و آسان برساند و سایل آمرزش و پیروزی را برا ایشان فراهم سازد.
در این آیه کریمه می‌خوانیم: «...رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ: ... پروردگارا، اگر فراموش كرديم يا به خطا رفتيم بر ما مگير، پروردگارا، هيچ بار گرانى بر (دوش) ما مگذار؛ همچنان كه بر (دوش) كسانى كه پيش از ما بودند نهادى. پروردگارا، و آنچه تاب آن نداريم بر ما تحميل مكن؛ و از ما درگذر؛ و ما را ببخشاى و بر ما رحمت آور؛ سرور ما تويى؛ پس ما را بر گروه كافران پيروز كن».
سوره بقره در بستر تاریخی
نگاه شلتوت به سوره بقره همزمان دو رویکرد وی در تفسیر را آشکار می‌سازد، وی از سوئی مفاهیم الهیاتی در این تفسیر را بیان می‌کند و از سوئی دیگر با رویکردی تاریخی می‌کوشد آیاتی را در پیوند با واقعیت موجود عصر نزول پیوند دهد. شلتوت می‌نویسد که سوره بقره «مشتمل بر اصول عقاید و بسیاری از ادله توحید است چنان که می‌بینیم مبدا آفرینش انسان را ذکر می‌کند سپس عنایت خود را متوجه دو چیز می‌سازد که مسلمانان با آن حال از مکه به مدینه مهاجرت کردند».
علامه طباطبائی هدف عمده سوره بقره را «اعلام این مسئله می‌داند که انسان باید به همه آنچه خدا به وسیله پیامبرانش نازل کرده، ایمان بیاورد و تفاوتی میان رسولان او قائل نشود... انتقاد از کافران و منافقان و سرزنش اهل کتاب به جهت بدعت‌هایشان» دانسته است. همچنین تفسیر نمونه این سوره را بیان‌کننده احکام مسائل عبادی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی عنوان کرده است.
نگاهی به آیات‌الاحکام آمده در این سوره نشان از توجه به مسائل عینی و اجتماعی در این سوره است که در بیش از 50 فراز به احکام پرداخته است و ضرورت توجه به قانون‌گذاری چنانکه شلتوت بیان کرده است، این فربهی آیات الاحکام در سوره بقره را تبیین می‌کند.
دو هدف اساسی سوره بقره
شلتوت معتقد است که اولین هدف سوره بقره پاسخ به تردیدهایی است که بنی‌اسرائیل پیرامون رسالت پیامبر اکرم(ص) مطرح می‌کنند و به نظر مفسر «این نخستین هدفی بود که همسایگی مسلمانان با اهل کتاب آن را ایجاب می‌کرد».
وی ادامه می‌دهد «اما دومین هدف، قانون‌گذاری بود که تشکل مسلمانان به صورت یک جمعیت متفاوت در عبادت، تجارت، و آداب و رسوم‌شان آن را می‌طلبید».
تفسیر شلتوت از فراز پایانی سوره بقره نیز در نسبت با قانون‌گذاری است. از نظر مفسر آیه 286 سوره مبارکه بقره آموزش دعایی است به افراد با ایمان که می‌تواند بذر سنت الهی را در قانون‌گذاری برای ایشان و پی‌ریزی احکام و تکالیف خود بر اساس سهولت و گشایش و رفع دشواری، در دل ایشان بکارد، و نیز در صورتی که اخلاص در درخواست‌شان باشد دستشان را بگیرد و به زندگی خوشبختانه سهل و آسان برساند و سایل آمرزش و پیروزی را برا ایشان فراهم سازد.
در این آیه کریمه می‌خوانیم: «...رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ: ... پروردگارا، اگر فراموش كرديم يا به خطا رفتيم بر ما مگير، پروردگارا، هيچ بار گرانى بر (دوش) ما مگذار؛ همچنان كه بر (دوش) كسانى كه پيش از ما بودند نهادى. پروردگارا، و آنچه تاب آن نداريم بر ما تحميل مكن؛ و از ما درگذر؛ و ما را ببخشاى و بر ما رحمت آور؛ سرور ما تويى؛ پس ما را بر گروه كافران پيروز كن».
