جدال علمی برای علم‌شدن «موضوع‌شناسی»/ تبیین اهمیت موضوع‌شناسی برای فقها
گروه حوزه‌های علمیه: کرسی نظریه‌پردازی موضوع شناسی؛ دانشی نو و مبانی آن شب گذشته 19 مهر در انجمن‌های علمی حوزه برگزار و جدال علمی میان نظریه‌پرداز و ناقدان بر سر لیاقت داشتن این مقوله برای تبدیل به علم شدن درگرفت.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین ظهیری، شب گذشته 19 مهر در کرسی نظریه‌پردازی موضوع شناسی؛ دانشی نو و مبانی آن که در انجمن‌های علمی حوزه برگزار شد گفت: موضوع شناسی در حدی است که می‌توان آن را به عنوان دانشی مستقل در مجموعه علوم بگنجانیم زیرا شرایط این کار را دارد.
وی افزود: موضوع شناسی اگرچه شامل تمام عناوین عرفی که در متعلقات و یا موضوعات احکام اخذ شده می‌شود که از مبادی تصوریه دانش فقه است ولی با گسترش دامنه موضوعات جدید می‌تواند به عنوان یک علم عنوان شود.
ظهیری بیان کرد: این علم مانند هر علم دیگری عناصر لازم مانند تعریف، موضوع، غایت، مسائل، مبادی تصوریه و تصدیقیه را برای علم شدن دارد، همان طور که علم رجال در دوره ائمه معصومین(ع) به عنوان مبادی تصدیقیه علم فقه به عنوان دانش مستقل مطرح نبود ولی هم اکنون به عنوان یک علم ضروری مطرح است.
این نظریه‌پرداز با بیان اینکه هر کجا که موضوع‌شناسی مطرح است ما با مفهوم و مصداق کار داریم عنوان کرد: مثلا نماز از مخترعات شرع است و ربطی به موضوع‌شناسی ندارد ولی متعلقات آن در زمره دانش موضوع‌شناسی است، بنابراین مجموعه عناوینی در لسان ادله، عرفی است و شرع در آن هیچ دخالتی ندارد و حتی شرع هم در تحدید و تعیین آن تابع عرف است.
وی افزود: مثلا در مقدار فرسخ در میان فقها اختلاف نظر جدی وجود دارد و منشا این اختلاف نیز آن است که موضوع شناسی نشده است، همچنین در مسایلی مانند معاشرت با نساء، امر به معروف، سب و شتم، احیای موات، تهییج شهوت، تعاون به خیر و انفاق و ... هم نیازمند موضوع شناسی هستیم.
ظهیری با تاکید بر اینکه بنده برای اولین بار موضوع‌شناسی را در قامت یک علم مستقل مدعی شده‌ام زیرا از همه ارکان لازم برای علم شدن برخوردار است به تعریف آن پرداخت و بیان کرد: موضوع شناسی دانشی است که به وسیله آن، عناوین احکام و متعلقات اخذشده بررسی می‌شود که تابع عرف است.
وی تاکید کرد: جمعی از مراجع تقلید چون در برخی موضوعات به موضوع نرسیده‌اند حکم را به مقلد و عرف واگذار می‌کنند که نمونه آن در سعی بین صفا و مروه مطرح است.
ظهیری با بیان اینکه غایت موضوع‌شناسی، تطبیق دقیق احکام بر مصادیق به صورت شفاف است و غایت دیگر آن نیز این است که فقیه با دید دقیق موضوع‌شناسی به صدور حکم می‌پردازد، عنوان کرد: بر این اساس داشتن موضوع‌شناسی در برابر حکم است با این خصوصیت که از عناوین عرفی است اعم از اینکه متعلق حکم شرعی باشد یا موضوع آن.
این محقق و ارایه‌دهنده نظریه ادامه داد: نظریه حاضر تاسیس است و موضوع شناسی به عنوان دانشی جدید وضع می‌شود و مراحل تکون آن نیز از مطالعات فکری پیاپی به منظور آمادگی برای شروع تدریس در مرکز موضوع‌شناسی احکام دینی آغاز شده است.
در ادامه این کرسی نظریه پردازی که از سوی انجمن فقه و اصول حوزه علمیه برپا شد حجت‌الاسلام والمسلمین سیدصادق محمدی، رئیس انجمن فقه و اصول حوزه علمیه به عنوان ناقد به نقد این نظریه پرداخت و تصریح کرد: یکی از مباحث علم اصول، حجج است و حجیت قول لغوی نیز یکی از این حجت‌هاست، بنابراین اگر تبویب جدیدی در علم اصول ایجاد شود باید حجیت عرف نیز به عنوان باب جدید لحاظ شود زیرا هم اکنون حجیت شهرت و ... را داریم و حجیت عرف هم قابل تبویب است.
محمدی با نقد نظریه استاد ظهیری بیان کرد: ایشان باید توضیح کامل و جامعی در مورد اینکه چرا موضوع‌شناسی باید علم شود ارایه می‌دادند زیرا ارجاع برخی موضوعات به عرف و برخی دیگر به شرع ضابطه قوی و عمیق لازم دارد.
وی اظهار کرد: مثلا اینکه در بحث سعی صفا و مروه ایشان فرموده‌اند که این مقوله دستور شرع و از موضوع‌شناسی خارج است در حالی که تعیین صفا و مروه و حد آن جزء دستور شرع نیست و می‌توان به عرف رجوع کرد.
ظهیری نیز بیان کرد: اصل سعی و تعداد آن از دستورات شرع است ولی اینکه صفا و مروه کجاست جزء عرف است، به همین دلیل برخی مراجع چون به موضوع نرسیده‌اند این مقوله را به مقلد واگذار کرده‌اند.
رئیس انجمن فقه و اصول حوزه علمیه عنوان کرد: اشکال عمده این نظریه آن است که موضوع‌شناسی علمی جزیی است و قاعده کلی ندارد و اگر قاعده کلی وجود داشته باشد باید در اصول بررسی شود و از طرف دیگر قیاس این علم با علمی مانند جغرافیا که ایشان انجام داده است قیاس مع‌الفارق است از طرفی اگر قرار باشد برای موضوعات هر علمی مانند فیزیک و شیمی و ... علم مستقلی ایجاد شود که آشفتگی در علوم و توسعه بی معنا ایجاد خواهد شد.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین جعفر نجفی بستان به عنوان ناقد دیگر بیان کرد: تشکیل گروه موضوع‌شناسی برای فقها یکی از ضروریات غیرقابل انکار است تا فقیه بتواند حکم دقیق‌تری ارایه کند به خصوص در شرایط کنونی که موضوعات زیاد شده است ولی اینکه این ضرورت بخواهد منجر به ایجاد علم شود دارای اشکال است.
وی افزود: رئوس هشتگانه که برای علم شدن نیاز است در این علم وجود ندارد و مبادی و مسیال موضوع‌شناسی که ایشان مطرح کرده است قابل مناقشه است و به‌درستی بیان نشده است و گاهی هم مبادی تصوریه و مسایل این علم یکی شده است.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی بیان کرد: اگر طلبه‌ای بخواهد این علم را برای تحصیل برگزیند با توجه به تنوع غیرقابل کنترل موضوعات جدید باید تخصص‌های مختلف در علوم مختلف داشته باشد و این غیرممکن است و از طرف دیگر نیز کثرت مسایل دلیلی بر وجود این دانش نمی‌شود.
