از سوی جهادگران پژوهشگاه ابن سینا انجام شد:
فن‌آوری تعیین HLA جنین پیش از لانه گزینی برای نخستین بار/ ارسال نمونه به خارج از کشور بدون ضابطه!
گروه سلامت: در نشست خبری راه‌اندازی کلینیک پیشرفته تعیین HLA جنین پیش از لانه گزینی که از سوی پژوهشگران پژوهشگاه ابن سینا جهاد دانشگاهی انجام شد، بر لزوم راه‌اندازی هرچه سریعتر بانک HLA برای ماندن نمونه‌های ژنی در ایران تأکید شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، سعیدرضا غفاری عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم زیستی ابن سینا جهاد دانشگاهی در نشست خبری معرفی راه‌اندازی تکنیک پیشرفته تعیین HLA رویان‌ها پیش از لانه گزینی که صبح امروز 30 مهرماه در مرکز درمان ناباروری ابن سینا برگزار شد، امکان انجام روش تعیین HLA بعد از تولد را محدود به چند مرکز در جهان اعلام و اظهار کرد: ما به توسعه این کار در مرکز درمان ناباروری ابن سینا اقدام کرده و موفق به تشخیص ناهنجاری‌های پیش از لانه‌گزینی شدیم.
وی افزود: این روش با هدف درمان بیماری‌های ناشی از اختلالات کروموزوم‌ها و بیماری‌های تک ژنی انجام شد و در پی آن چندین زوج سالم چندین نوزاد سالم در این مرکز به دنیا آمدند.
غفاری بیان کرد: در حال حاضر با ترکیب سه روش PGD، HLA و NGS است که از طریق آن بیماری‌‌ها را پیش از تشکیل جنین و انتقال آن به رحم مادر را تشخیص می‌دهیم، این مسأله از نگاه فناوری بسیار قابل توجه است که بتوانیم با دقت بالا قبل از لانه‌گزینی از طریق تک سلول این کار را انجام دهیم.
وی افزود: این روش با هدف درمان بیماری‌های ناشی از اختلالات کروموزوم‌ها و بیماری‌های تک ژنی انجام شد و در پی آن چندین زوج سالم چندین نوزاد سالم در این مرکز به دنیا آمدند.
غفاری بیان کرد: در حال حاضر با ترکیب سه روش PGD، HLA و NGS است که از طریق آن بیماری‌‌ها را پیش از تشکیل جنین و انتقال آن به رحم مادر را تشخیص می‌دهیم، این مسأله از نگاه فناوری بسیار قابل توجه است که بتوانیم با دقت بالا قبل از لانه‌گزینی از طریق تک سلول این کار را انجام دهیم.
انتقاد از انتقال نمونه‌های ژنی به خارج از کشور
وی در ادامه با انتقاد از انتقال نمونه‌های ژنی به خارج از کشور عنوان کرد: اینکه ما بدون ضابطه همه نمونه‌ها را به خارج از کشور بفرستیم، عادلانه نیست و موجب کاهش فن‌آوری و تکنولوژی در کشور می‌شود و درخواست ما این است که این مسئله بیشتر مورد توجه قرار بگیرد و اگر چالشی هست برطرف شود. چرا که ما تکنیک لازم برای این فعالیت‌ها را در کشور داریم.
دکتر غفاری با اشاره به اینکه روش‌های NGS در کشور ثبت شده‌اند، گفت: اما متاسفانه حمایتی که لازم بوده، از سمت وزارت بهداشت انجام نشده و برای تکنیک‌های نسل جدید از جهت پیچیدگی و سرعت پیشرفت ساماندهی وجود نداشته است و دستورالعمل متحدی وجود ندارد.
وی با تاکید بر لزوم ساماندهی به کارگیری این تکنیک در کشور، اظهار کرد: در حال حاضر به دلیل عدم ساماندهی، نمونه‌ها بدون ضابطه به خارج از کشور می‌روند و نکته این است که معلوم نیست این نمونه‌ها به کجا و کدام کشورها ارسال می‌شوند و نظارت سازمان‌ها و نهادها در داخل باید بر این مسئله وجود داشته باشد که نمونه‌ها به کشورهایی بروند که حداقل در سطح بالینی در کشور خود مورد قبول استانداردهای پذیرفته‌شده باشند.
غفاری با بیان اینکه فرستادن نمونه‌ها به برخی کشورها هزینه‌ها را چندین برابر می‌کند، گفت: از سوی دیگر به دلیل نبود جذابیت تجاری کیفیت در این موارد پایین می‌آید و درخواست ما این است که اگر قرار است نمونه‌ها با هر توجیهی ارسال شود، وزارت بهداشت یا سازمان‌های نظارتی این نظارت را در سطوح مختلف داشته باشند.
وی ادامه داد: بخشی از نمونه‌ها نیز توسط محققان و برای انجام امور پژوهشی به دیگر کشورها فرستاده می‌شود و در نتیجه فواید این فعالیت‌های تحقیقی برای کشورهای دیگر است و از طریق سرمایه و نمونه‌های بیمارانی که در کشور ما هستند، نتایج و ثمراتی برای دیگر کشورها حاصل می‌شود و اگر بتوانیم از این کار جلوگیری کنیم و فواید این کارها نصیب کشور خودمان شود، بسیار پسندیده‌تر خواهد بود.
وی در ادامه با انتقاد از انتقال نمونه‌های ژنی به خارج از کشور عنوان کرد: اینکه ما بدون ضابطه همه نمونه‌ها را به خارج از کشور بفرستیم، عادلانه نیست و موجب کاهش فن‌آوری و تکنولوژی در کشور می‌شود و درخواست ما این است که این مسئله بیشتر مورد توجه قرار بگیرد و اگر چالشی هست برطرف شود. چرا که ما تکنیک لازم برای این فعالیت‌ها را در کشور داریم.
دکتر غفاری با اشاره به اینکه روش‌های NGS در کشور ثبت شده‌اند، گفت: اما متاسفانه حمایتی که لازم بوده، از سمت وزارت بهداشت انجام نشده و برای تکنیک‌های نسل جدید از جهت پیچیدگی و سرعت پیشرفت ساماندهی وجود نداشته است و دستورالعمل متحدی وجود ندارد.
وی با تاکید بر لزوم ساماندهی به کارگیری این تکنیک در کشور، اظهار کرد: در حال حاضر به دلیل عدم ساماندهی، نمونه‌ها بدون ضابطه به خارج از کشور می‌روند و نکته این است که معلوم نیست این نمونه‌ها به کجا و کدام کشورها ارسال می‌شوند و نظارت سازمان‌ها و نهادها در داخل باید بر این مسئله وجود داشته باشد که نمونه‌ها به کشورهایی بروند که حداقل در سطح بالینی در کشور خود مورد قبول استانداردهای پذیرفته‌شده باشند.
غفاری با بیان اینکه فرستادن نمونه‌ها به برخی کشورها هزینه‌ها را چندین برابر می‌کند، گفت: از سوی دیگر به دلیل نبود جذابیت تجاری کیفیت در این موارد پایین می‌آید و درخواست ما این است که اگر قرار است نمونه‌ها با هر توجیهی ارسال شود، وزارت بهداشت یا سازمان‌های نظارتی این نظارت را در سطوح مختلف داشته باشند.
وی ادامه داد: بخشی از نمونه‌ها نیز توسط محققان و برای انجام امور پژوهشی به دیگر کشورها فرستاده می‌شود و در نتیجه فواید این فعالیت‌های تحقیقی برای کشورهای دیگر است و از طریق سرمایه و نمونه‌های بیمارانی که در کشور ما هستند، نتایج و ثمراتی برای دیگر کشورها حاصل می‌شود و اگر بتوانیم از این کار جلوگیری کنیم و فواید این کارها نصیب کشور خودمان شود، بسیار پسندیده‌تر خواهد بود.
لزوم راه‌اندازی بانک‌های ملی HLA در ایران
غفاری با تاکید بر لزوم راه‌اندازی بانک‌های ملی HLA در ایران، اظهار کرد: با راه‌اندازی این بانک‌ها افرادی که داوطلب هستند، می‌توانند نمونه‌های خود را اهداء کنند و در صورت تطابق با نمونه بیماران از این نمونه‌ها در زمان مناسب استفاده شود که این کار نیازمند همت ملی است.
وی ادامه داد: راه‌اندازی بانک ملی HLA در صورت اعتماد ارگان‌های ذیربط با استفاده از تکنیک‌های داخلی امکان‌پذیر است، اما متاسفانه تا کنون چنین کاری صورت نگرفته است.
در ادامه این نشست مریم رفعتی دیگر عضو هیأت علمی پژوهشگاه ابن سینا فرآیند رسیدن به این سطح از فن‌آوری را تشریح کرد.
رفعتی اظهار کرد: آنتی‌ژن‌های گلبول سفید انسانی که به اختصار HLA خوانده می‌شوند، پروتئین‌ها یا مارکرهایی هستند که بر روی اغلب سلول های بدن انسان وجود دارند و سیستم ایمنی انسان از طریق این آنتی ژن‌ها می‌تواند سلول های خودی را از سلول های بیگانه تشخیص دهد.
وی ادامه داد: یکی از شرایط اصلی در پیوند مغز استخوان، مشابهت و مطابقت HLA دهنده پیوند دهنده با گیرنده پیوند است، تا سیستم ایمنی سلول های گیرنده را به عنوان سلول خارجی شناسایی نکرده و موجب رد پیوند و یا دیگر عوارض مربوط به آن نشود. به همین دلیل است که یکی از کاربردهای اصلی تعیین HLA در انسان، یافتن دهنده‌های مناسب با HLA تطابق یافته جهت پیوند مغز استخوان در مواردی چون بیماری های خونی، بیماری های متابولیک، اختلالات نقص ایمنی و یا نارسایی مغز استخوان بدنبال شیمی درمانی است.
این متخصص ژنتیک اظهار کرد: هدف از آزمایش تعیین HLA در فرد نیازمند پیوند، انتخاب کردن دهنده مناسب دارای HLA تطابق یافته با گیرنده پیوند است. چراکه تطابق میان HLA دهنده و گیرنده پیوند از سویی موجب افزایش احتمال موفقیت پیوند شده و از سوی دیگر خطر عوارض پیوند مانند واکنش بافت دهنده علیه میزبان را که گاهی نیز می تواند بسیار خطرناک باشد، کاهش دهند.
وی ادامه داد: هر انسان نیمی از مارکرهای HLA را از پدر و نیمی دیگر را از مادرش به ارث می‌برد. از این رو خواهرها و برادرهایی که والدین یکسان دارند، به احتمال 25 درصد HLA شبیه به همدیگر نیز دارند. بالعکس، احتمال تطابق HLA در بستگان دورتر از خواهر و برادر بسیار نامحتمل است و تنها در موارد نادری، سایر بستگان دورتر می توانند HLA تطابق یافته با گیرنده پیوند داشته باشند.
رفعتی با بیان اینکه تنها 30 درصد از کسانی که نیازمند به پیوند مغز استخوان هستند دارای دهنده مناسب با HLA تطابق یافته در بین بستگان خود هستند گفت: در 70 درصد باقی مانده، افراد نیازمند پیوند می بایست از روش های‌دیگر جهت یافتن دهنده مناسب اقدام کنند.
وی اعلام کرد: استفاده از روش تشخیص قبل از لانه گزینی به منظور بارداری و به دنیا آوردن خواهر یا برادر غیر مبتلا، با HLA خاص مناسب فرد مبتلا است. بدین مفهوم که با استفاده از تشخیص قبل از لانه گزینی (PGD) وضعیت HLA رویان ها قبل از انتقال به رحم مادر بررسی شده و رویان‌هایی که HLA مشابه با HLA فرزند نیازمند پیوند دارند و از نظر ژنتیکی نیز غیر مبتلا به بیماری فرزند قبلی تشخیص داده شده‌اند به رحم مادر منتقل می شود.
رفعتی تصریح کرد: لازم است طی فرایند روش‌های کمک باروری ابتدا تعدادی جنین در آزمایشگاه تشکیل شود. سپس از هر جنین نمونه برداری شده و نمونه جنین طی فرایند «تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی» از نظر HLA مورد بررسی قرار می‌گیرد.
وی تأکید کرد: در این روش می توان جنین هایی را که 100 درصد با فرد نیازمند پیوند مطابقت دارند شخیص داد و انتخاب کرد در صورت بارداری به این روش می‌توان ضمن اطمینان از سلامت فرزند جدید حاصل از PGD، جان فرزند قبلی را از طریق فراهم کردن دهنده مناسب جهت پیوند مغز استخوان نجات داد.
محمد رضا صادقی، معاون پژوهشی پژوهشگاه ابن سینا جهاد دانشگاهی نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه در نشریات معتبر علمی و مقالات منتشر شده در بانک های اطلاعاتی داخلی و بین المللی، تاکنون این فرضیه مورد بررسی قرار نگرفته بود گفت: در سال 1395، در پروژه ای جداگانه که بصورت مشترک بین موسسه پزشکی نسل امید و پژوهشگاه ابن سینا انجام گرفت، امکان سنجی تعیین HLA با استفاده از تکنیک NGS در رویان های 3 تا 4 روزه برای نخستین بار در دنیا مورد آزمایش قرار گرفت تا توانایی این تکنیک در تعیین HLA رویان ها قبل از لانه گزینی مورد ارزیابی قرار گیرد.
وی ادامه داد: در این پروژه، پس از بیوپسی از رویان های 3 تا 4 روزه، تکثیر تمام ژنومی تک سلول انجام گرفت. سپس با استفاده از تکنیک NGS که در سال 94 جهت تعیین HLA راه اندازی شده بود، HLA رویان‌ها و والدین آنها بررسی شد، خوشبختانه آنالیز نتایج نهایی این پروژه مشخص نمود که تکنیک بکار گرفته شده دارای توانایی تعیین HLA رویان ها قبل از لانه گزینی، بصورت دقیق و مطابق با HLA والدین آنها است.
صادقی افزود: راه اندازی این تکنیک پیشرفته برای نخستین بار در جهان که حاصل همکاری بین بخشی تخصص‌های مختلف بالینی و آزمایشگاهی و استفاده از فن آوری‌های پیشرفته‌ای مانند تکثیر تمام ژنومی تک سلول و نیز نسل جدید تعیین توالی (NGS) بوده که می‌تواند نقش موثری در درمان بیماران نیازمند پیوند مغز استخوان که امکان یافتن دهنده مناسب را از روش های دیگر نداشته‌اند، ایفا کند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه ابن سینا یادآور شد: از آنجایی که کلیه مراحل این فن آوری پیشرفته شامل درمان کمک باروری، بیوپسی از جنین‌ها، تکثیر تمام ژنومی تک سلول، انجام مراحل مختلف NGS از تهیه کتابخانه تا تعیین توالی و نهایتا آنالیز داده ها و تعیین HLA، در داخل کشور راه اندازی و بهینه شده‌اند، این فرصت را برای خانواده‌ها و نظام سلامت فراهم می‌کند تا بدون نیاز به ارسال نمونه یا داده‌های بیماران ایرانی به خارج از کشور از مجموعه این فن آوری های پیشرفته که هر یک در نوع خود کم نظیر هستند بهرهمند شوند.
وی ادامه داد: راه‌اندازی بانک ملی HLA در صورت اعتماد ارگان‌های ذیربط با استفاده از تکنیک‌های داخلی امکان‌پذیر است، اما متاسفانه تا کنون چنین کاری صورت نگرفته است.
در ادامه این نشست مریم رفعتی دیگر عضو هیأت علمی پژوهشگاه ابن سینا فرآیند رسیدن به این سطح از فن‌آوری را تشریح کرد.
رفعتی اظهار کرد: آنتی‌ژن‌های گلبول سفید انسانی که به اختصار HLA خوانده می‌شوند، پروتئین‌ها یا مارکرهایی هستند که بر روی اغلب سلول های بدن انسان وجود دارند و سیستم ایمنی انسان از طریق این آنتی ژن‌ها می‌تواند سلول های خودی را از سلول های بیگانه تشخیص دهد.
وی ادامه داد: یکی از شرایط اصلی در پیوند مغز استخوان، مشابهت و مطابقت HLA دهنده پیوند دهنده با گیرنده پیوند است، تا سیستم ایمنی سلول های گیرنده را به عنوان سلول خارجی شناسایی نکرده و موجب رد پیوند و یا دیگر عوارض مربوط به آن نشود. به همین دلیل است که یکی از کاربردهای اصلی تعیین HLA در انسان، یافتن دهنده‌های مناسب با HLA تطابق یافته جهت پیوند مغز استخوان در مواردی چون بیماری های خونی، بیماری های متابولیک، اختلالات نقص ایمنی و یا نارسایی مغز استخوان بدنبال شیمی درمانی است.
این متخصص ژنتیک اظهار کرد: هدف از آزمایش تعیین HLA در فرد نیازمند پیوند، انتخاب کردن دهنده مناسب دارای HLA تطابق یافته با گیرنده پیوند است. چراکه تطابق میان HLA دهنده و گیرنده پیوند از سویی موجب افزایش احتمال موفقیت پیوند شده و از سوی دیگر خطر عوارض پیوند مانند واکنش بافت دهنده علیه میزبان را که گاهی نیز می تواند بسیار خطرناک باشد، کاهش دهند.
وی ادامه داد: هر انسان نیمی از مارکرهای HLA را از پدر و نیمی دیگر را از مادرش به ارث می‌برد. از این رو خواهرها و برادرهایی که والدین یکسان دارند، به احتمال 25 درصد HLA شبیه به همدیگر نیز دارند. بالعکس، احتمال تطابق HLA در بستگان دورتر از خواهر و برادر بسیار نامحتمل است و تنها در موارد نادری، سایر بستگان دورتر می توانند HLA تطابق یافته با گیرنده پیوند داشته باشند.
رفعتی با بیان اینکه تنها 30 درصد از کسانی که نیازمند به پیوند مغز استخوان هستند دارای دهنده مناسب با HLA تطابق یافته در بین بستگان خود هستند گفت: در 70 درصد باقی مانده، افراد نیازمند پیوند می بایست از روش های‌دیگر جهت یافتن دهنده مناسب اقدام کنند.
وی اعلام کرد: استفاده از روش تشخیص قبل از لانه گزینی به منظور بارداری و به دنیا آوردن خواهر یا برادر غیر مبتلا، با HLA خاص مناسب فرد مبتلا است. بدین مفهوم که با استفاده از تشخیص قبل از لانه گزینی (PGD) وضعیت HLA رویان ها قبل از انتقال به رحم مادر بررسی شده و رویان‌هایی که HLA مشابه با HLA فرزند نیازمند پیوند دارند و از نظر ژنتیکی نیز غیر مبتلا به بیماری فرزند قبلی تشخیص داده شده‌اند به رحم مادر منتقل می شود.
رفعتی تصریح کرد: لازم است طی فرایند روش‌های کمک باروری ابتدا تعدادی جنین در آزمایشگاه تشکیل شود. سپس از هر جنین نمونه برداری شده و نمونه جنین طی فرایند «تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی» از نظر HLA مورد بررسی قرار می‌گیرد.
وی تأکید کرد: در این روش می توان جنین هایی را که 100 درصد با فرد نیازمند پیوند مطابقت دارند شخیص داد و انتخاب کرد در صورت بارداری به این روش می‌توان ضمن اطمینان از سلامت فرزند جدید حاصل از PGD، جان فرزند قبلی را از طریق فراهم کردن دهنده مناسب جهت پیوند مغز استخوان نجات داد.
محمد رضا صادقی، معاون پژوهشی پژوهشگاه ابن سینا جهاد دانشگاهی نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه در نشریات معتبر علمی و مقالات منتشر شده در بانک های اطلاعاتی داخلی و بین المللی، تاکنون این فرضیه مورد بررسی قرار نگرفته بود گفت: در سال 1395، در پروژه ای جداگانه که بصورت مشترک بین موسسه پزشکی نسل امید و پژوهشگاه ابن سینا انجام گرفت، امکان سنجی تعیین HLA با استفاده از تکنیک NGS در رویان های 3 تا 4 روزه برای نخستین بار در دنیا مورد آزمایش قرار گرفت تا توانایی این تکنیک در تعیین HLA رویان ها قبل از لانه گزینی مورد ارزیابی قرار گیرد.
وی ادامه داد: در این پروژه، پس از بیوپسی از رویان های 3 تا 4 روزه، تکثیر تمام ژنومی تک سلول انجام گرفت. سپس با استفاده از تکنیک NGS که در سال 94 جهت تعیین HLA راه اندازی شده بود، HLA رویان‌ها و والدین آنها بررسی شد، خوشبختانه آنالیز نتایج نهایی این پروژه مشخص نمود که تکنیک بکار گرفته شده دارای توانایی تعیین HLA رویان ها قبل از لانه گزینی، بصورت دقیق و مطابق با HLA والدین آنها است.
صادقی افزود: راه اندازی این تکنیک پیشرفته برای نخستین بار در جهان که حاصل همکاری بین بخشی تخصص‌های مختلف بالینی و آزمایشگاهی و استفاده از فن آوری‌های پیشرفته‌ای مانند تکثیر تمام ژنومی تک سلول و نیز نسل جدید تعیین توالی (NGS) بوده که می‌تواند نقش موثری در درمان بیماران نیازمند پیوند مغز استخوان که امکان یافتن دهنده مناسب را از روش های دیگر نداشته‌اند، ایفا کند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه ابن سینا یادآور شد: از آنجایی که کلیه مراحل این فن آوری پیشرفته شامل درمان کمک باروری، بیوپسی از جنین‌ها، تکثیر تمام ژنومی تک سلول، انجام مراحل مختلف NGS از تهیه کتابخانه تا تعیین توالی و نهایتا آنالیز داده ها و تعیین HLA، در داخل کشور راه اندازی و بهینه شده‌اند، این فرصت را برای خانواده‌ها و نظام سلامت فراهم می‌کند تا بدون نیاز به ارسال نمونه یا داده‌های بیماران ایرانی به خارج از کشور از مجموعه این فن آوری های پیشرفته که هر یک در نوع خود کم نظیر هستند بهرهمند شوند.
