استاد کلام حوزه علمیه:
فلسفه موجود، ظرفیت تولید نظریه اخلاقی را ندارد/ فقر کلام در حوزه
گروه حوزههای علمیه: استاد کلام حوزه علمیه با بیان اینکه علم کلام، ظرفیت تولید نظریه اخلاقی را دارد ولی فلسفه فاقد آن است گفت: با این وجود، علم کلام هنوز نظریه اخلاقی تولید نکرده زیرا این علم در حوزه و دانشگاه، فقیر و با بی‌مهری روبرو است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) حجت‌الاسلام و المسلمین محمدتقی سبحانی، استاد حوزه علمیه امروز اول آبان ماه در کرسی نقد و مناظره اخلاق؛ در میانه فلسفه و کلام که در خانه اخلاق‌پژوهان برگزار شد، گفت: تاثیر این بحث در آینده نظام اخلاقی جامعه و حتی مباحث میان‌رشته‌ای و مطالعات تطبیقی بسیار مهم است.
وی با اشاره به دو سنت اخلاقی اصلی در تاریخ تفکر شیعه و چند مدرسه اخلاقی بیان کرد: یکی سنت فلسفی و دیگری کلامی است که در طول هزار سال دانش و تفکر ما شکل گرفته و امروز بیشتر نظریه فلسفی اخلاق بیشتر مورد توجه است در حالی که در قرون اولیه بیشتر سنت متکلمان رواج داشت.
سبحانی ادامه داد: سنت فلسفی با وجود پختگی و پروردگی به خصوص در میان معاصران پاسخگوی یک نظریه اخلاقی اسلامی نیست و نواقص و خلاهایی دارد که اگر برطرف نشود نخواهد توانست به عنوان نظریه مطرح شود ضمن اینکه تلاش‌های انجام شده نیز در سطح و پوسته صورت گرفته است.
این محقق و استاد حوزه عنوان کرد: تاکنون در علم کلام بنیادهایی برای اخلاق گذاشته شده که ظرفیت خوبی برای تولید نظریه اخلاق اسلامی است ولی نظریه ارزش‌های اخلاقی از دید فلاسفه دچار کاستی جدی است.
وی اظهار کرد: هر نظریه اخلاقی باید سه پایه اصلی داشته باشد؛ اول اینکه از مسئولیت اخلاقی، تفسیر درستی ارایه کرده و انسان را به عنوان فاعل اخلاقی مسئول و ملتزم به ارزش‌های اخلاقی کند که تفسیر روح‌شناختی و ... لازم دارد و نشان می‌دهد این مسئولیت‌پذیری، مقوله‌ای بنیادی است و اگر ما نتوانیم مسئولیت اخلاقی را در عمق وجود انسان بیاوریم بسیار مباحث، بی پایه خواهد شد.
وی افزود: محور دوم این است که بتواند توضیح معقول و قابل قبول از ارزش‌های اخلاقی داشته باشد و نشان دهد بایدها و نبایدها ریشه در ارزش‌های حقیقی دارد.
سبحانی بیان کرد: پایه سوم نیز این است که نشان دهد می‌توان به ارزش های اخلاقی دست یافت و آن را قابل دسترس نشان داد.
استاد کلام حوزه علمیه افزود: در حوزه فلسفه شرق اسلامی از فارابی تا ملاصدرا در هر سه پایه مطرح شده مشکلات جدی وجود دارد و نتوانسته‌اند مسئولیت اخلاقی را توضیح دهند؛ از دیدگاه فلسفه، علیت آن قدر شمولیت دارد که بر تمام هویت انسان و حتی فعل ارادی او هم حاکم می شود زیرا فلاسفه معتقدند که انسان مجبور و مضطر است و حتی ملاصدرا معتقد است که رفتار انسان مانند حجر است.
سبحانی عنوان کرد: مرحوم شهید صدر اثبات کرده که نظریه فلسفی نظریه جبر محض است و برای حل آن راهکار ارایه داده است لذا در نظام علیت، مسئولیت اخلاقی قابل تبیین نیست همچنین فلاسفه در توضیح مقدمات برهان به ما می آموزند که قضایای اخلاقی از مشهورات و امور واجب القبول است؛ لذا اگر گفتیم عدل خوب است نشان دهنده جایگاه واقعی عدل نیست بلکه توافقی است که عقلا بر یک واقعیت می‌کنند که بهترین تبیین نیز در نظریات علامه طباطبایی آمده است.
این استاد حوزه تصریح کرد: ایشان تشریح کرده چون انسان حب ذات دارد برای منافع خود عدالت را خوب می‌داند و ظلم را بد می شمرد و حتی این نظریه به جایی رسیده است که صدای شاگرد ایشان یعنی شهید مطهری را هم در آورده است که اگر ما بر این مبنا قایل شویم هیچ ارزش اخلاقی نمی‌توانیم داشته باشیم.
این استاد حوزه تصریح کرد: از مبانی معرفت‌شناسی فلاسفه بر می‌آید که ما راهی برای شناخت واقعیات اخلاقی نداریم زیرا ارزش‌های اخلاقی را اعتباریاتی در جهت تامین منافع و حب ذات می‌دانند؛ این گروه معتقدند که عقل عملی شناخت عرفیات است.
وی تاکید کرد: ما معتقدیم که در مبانی کلامی اسلامی مبتنی بر نظریه عدلیه هر سه گزاره پایه محکم و دقیقی دارد زیرا در درجه اول، اختیار و اراده انسان در کلام اثبات می‌شود، لذا یکی از دعاوی اصلی متکلمان حریت و آزادی بوده و در مقابل اشاعره ایستادگی کرده‌اند همچنین در تبیین ماهیت ارزش‌های اخلاقی متکلمان معتقدند که خوب و بد واقعیت دارد و وقتی می‌گوییم عدل خوب و ظلم بد است واقعا این طور است و امری اعتباری نیست یا مقوله‌ای در زمره زیبایی‌شناسی و روان شناسی و ... نیست.
سبحانی عنوان کرد: متکلمان معتقدند که همان طور که عقل نظری کشف بباید و نباید دارد عقل عملی نیز همین طور است و کارآیی آن نیز کشف و ارایه حکم فعلی اخلاقی است، لذا برداشت ما این است که این ظرفیت در علم کلام وجود دارد اگرچه در حوزه فلسفه در سالیان اخیر تلاش‌هایی شده باشد ولی این ظرفیت نیست.
این استاد کلام حوزه علمیه با بیان اینکه حوزه در پرداختن به مقوله کلام، دچار فقر است بیان کرد: حوزه و دانشگاه از کلام اطلاعی ندارد و مبانی برای آن ندارند لذا شاهد این فقر هستیم همچنین چون نظام آموزشی ما مبتنی بر فلسفه در دو دهه اخیر بوده، کلام مهجور مانده است و متکلمان، نظام اخلاقی ارایه نداده‌اند اگرچه تاکید می‌کنم ظرفیت ارایه نظریه اخلاقی در کلام وجود دارد ولی در فلسفه وجود ندارد.
