نگاهی به تاریخچه تأسیس مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی

به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، تقریب جنبشی است که علمای مذاهب اسلامی آن را پایه‌گذاری کرده‌اند و هدف آن نزدیک ساختن پیروان شیعه و اهل سنت به یکدیگر و رفع اختلاف و از بین بردن دشمنی مسلمانان و خنثی کردن توطئه دشمنان به منظور متحد کردن آنان است.
مقام معظم رهبری، تقریب مذاهب اسلامی و وحدت مسلمانان را موجب عزت مسلمانان دانسته و در شرایط امروزی، آن را بنا به دستورات قرآن کریم از وظایف مسلمانان می‌داند. پیامبر اسلام(ص) و ایمان به رسالت آن حضرت از مهم‌ترین محورهای تقریب مذاهب اسلامی است. لازمه اختلافات در عقاید و مسائل فقهی، تنفر روحی و ستیز و جنگ نیست؛ بنابراین تقریب و وحدت پیروان مذاهب اسلامی با حفظ عقاید، بدون هیچ مانعی در عمل امکان پذیر است و از آثار مهم آن، جلوگیری از نفوذ دشمنان در میان مسلمانان است.
بعد از رحلت پیامبر گرامی اسلام(ص)، مسلمانان به علت‌های مختلف، گرفتار اختلافات اعتقادی و سیاسی شده و به تدریج به فرقه‌های متعدد تقسیم شدند. این اختلافات مذهبی و فرقه‌ای با گذشت زمان، باعث نفوذ تدریجی دشمنان اسلام شد و بیش از پیش در راستای تحقق منافع این قدرت‌های شیطانی، موجبات درگیری‌های فیزیکی و قتل و کشتار را در میان پیروان مذاهب اسلامی فراهم آورده است. این در حالی است که با توجه به زمینه‌های وحدت در اصول اعتقادی مسلمانان همچون اعتقاد به توحید، نبوت، معاد، نماز، روزه، دارا بودن قبله و کتاب واحد و بسیاری از اصول دیگر دینی و نیز سنت پیامبر(ص) و روش ائمه شیعه در دعوت به اتحاد و سفارش به پرهیز از جدال و اختلاف با برادران دینی، و توجه و هوشیاری علما و سیاستمداران کشورهای اسلامی به ضرورت این امر پیروان این مذاهب می‌توانند با حفظ مبانی مذهبی خود، به آیات قرآن کریم و احادیث نبوی تمسک جسته و فضای برادری و انسجام عملی را در میان خود به وجود آورده و دشمنان اسلام را از غلبه بر مسلمانان مأیوس و ناامید کنند.

فعالیت‌های تقریبی در طول تاریخ
در طول تاریخ نیز تلاش‌هایی به‌منظور تحقق امر تقریب صورت گرفته، اما چون تلاش‌های حکام و سلاطین در این راه آمیخته با اهداف و اغراض سیاسی بوده نتیجه‌ای نداشته است. به‌عنوان مثال پیشنهاد خلیفه دوم عباسی به مالک بن انس، پیشوای مذهب مالکی، برای اعلام کتاب او به‌عنوان تنها منبع رسمی و مشروع در جامعه اسلامی با مخالفت مالک روبرو شد و یا به‌طور مثال مأمون برای رفع مناقشات مذهبی مجالسی تشکیل می‌داد که در این مجلس علمای مذاهب مختلف درباره مساعل مختلف بحث می‌کردند اما حمایت مأمون از معتزله این جلسات را بی‌نتیجه گذاشت. نادرشاه افشار در مجلسی که در ۱۱۴۸ با حضور نمایندگان تمام طبقات ایران در دشت مغان برگزار کرد، شرط پذیرفتن سلطنت را ترک سبّ سه خلیفه اول و احتساب مذهب شیعه جعفری، به‌عنوان مذهب پنجم در کنار مذاهب چهارگانه اهل سنت، اعلام کرد و نمایندگانی به عثمانی فرستاد و در خواست همکاری کرد. نادرشاه افشار به رغم جنگ‌های ایران و عثمانی و تجاوز نیروهای عثمانی به مرزهای ایران، پیشنهاد داد که علمای برجسته شیعه و شیخ‌الاسلام عثمانی، عبداللّه سُوَیدی، مجلس بحث و گفت‌وگویی در بغداد تشکیل دهند، اما با مخالفت علمای شیعه و کارشکنی و بدگمانی شیخ‌الاسلام عثمانی این اقدام بی‌نتیجه ماند.
در سده چهاردهم نیز سیدجمال‌الدین اسدآبادی موضوع اتحاد مسلمین را در مجله عروة‌الوثقی مطرح کرد اما با تعطیلی این مجله این موضوع برای مدتی مسکوت ماند اما پس از چندی عبدالحمید دوم عثمانی از سید‌جمال‌الدین برای فعالیت در راه تحقق اتحاد مسلمین دعوت کرد اما به علت بروز مخالفت‌ها و مبهم بودن اغراض عبدالحمید این امر تحقق نیافت.
پس از تعطیلی عروة‌الوثقی محمد عبده به بیروت رفت و با همکاری افرادی چون ابوتراب ساوجی(خادم سید‌جمال اسدآبادی) و میرزا محمدباقر بواتانی(مترجم انگلیسی عروة‌الوثقی)، «جمعیة التقریب بین اهل الاسلام و اهل الکتاب» را که اولین جمعیت تقریب بین مذاهب بود را تشکیل داد. بعد‌ها اشخاصی از ایران، عثمانی، انگلیس و هندوستان به آن پیوستند. مدت فعالیت این جمعیت کوتاه بود.

تأسیس دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة
در سال ۱۳۱۷ محمدتقی قمی از ایران به مصر مهاجرت کرد و در قاهره «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة» را تشکیل داد که مهم‌ترین اقدام در راه تقریب علمی بود. او خود به‌عنوان دبیرکل مادام‌العمر این جمعیت برگزیده شد. جنگ جهانی دوم در روند کار این جمعیت خلل ایجاد کرد و قمی از مصر خارج شد، ولی در سال ۱۳۲۵ به مصر بازگشت و کار خود را از سر گرفت و این مجمع محل گردهمایی دانشمندان و روحانیون شیعه و سنی شد. همچنین آیت‌الله حاج‌آقا حسین بروجردی، مرجع تقلید شیعیان، از اهداف این مجمع حمایت کرد و مکاتبات و مناسبات دوستانه بروجردی و شلتوت، به صدور فتوای معروف شلتوت مبنی بر به رسمیت شناختن مذهب شیعه شد.

تأسیس مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی
در سال ۱۳۶۹ ش، به ابتکار حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای(مدظله العالی) «مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی» به‌وجود آمد. این مجمع عهده‌دار تلاش‌های تقریبی در جهان اسلام است و همه ساله با شرکت اندیشمندان اسلامی، در ایران یا دیگر کشورهای اسلامی همایش‌های وحدت برگزار می‌کند. مجله رسالة التقریب (به زبان عربی، چاپ تهران)، ترجمان (ارگان) مجمع تقریب، از ۱۳۷۱ فعالیت خود را به منظور ایجاد روح وحدت اسلامی در میان ملل مسلمان آغاز و آثار اندیشمندان اسلامی را منتشر کرده است.

تقریب بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران
جمهوری اسلامی ایران از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی (۲۲ بهمن ۱۳۵۷) تاکنون، به وحدت و تقریب مسلمانان، و پیشگیری از هر اقدام تفرقه‌انگیز، توجهی ویژه کرده است. به‌عنوان مثال اعلام ایام ولادت پیامبر اسلام(ص) به عنوان هفته وحدت، اهتمام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در جلوگیری از نشر کتاب‌های تفرقه‌انگیز، صدور فتوای امام خمینی(ره) مبنی بر لزوم برگزاری نماز جماعت شیعیان همراه سایر مسلملنان در مراسم حج همچنین تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی در تهران، که در آن فقه جعفری، زیدی، حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی، اباضی تدریس می‌شود.
هم‌اکنون نیز فعالیت‌های مختلفی در زمینه تقریب صورت می‌گیرد از جمله آن‌ها می‌توان به برگزاری کنفرانس‌های مختلف با موضوع تقریب مذاهب اسلامی اشاره کرد؛ در طی این یک سال حدود ۲۰ نشست بین‌المللی با همکاری شخصیت‌ها و نهادهای تقریبی کشورهای مختلف از جمله اندونزی، مالزی و ترکیه برگزار شده است. کنفرانس اتحادیه‌های علمای مقاومت در بیروت از جمله آخرین نمونه این کنفرانس‌ها بوده است. همچنین نشست‌های بزرگ نهادها و جمعیت‌های تقریبی در تهران برگزار شد. دانشگاه مذاهب هم در طی این یک سال جهش خوبی داشته است. امسال نیز شاهد سی و یکمین دوره کنفرانس وحدت با شعار «وحدت و الزامات تمدن نوین اسلامی» با حضور 220 میهمان برجسته از 90 کشور خواهیم بود که امید است کارهای بیشتر و جدیدی در هم‌گرایی مسلمانان شیعه و سنی کلید بخورد.

زینب یوزباشی