اصل کرامت انسان‌ها در بیانیه حقوق بشر وامدار ادیان ابراهیمی است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام محمدحسین مظفری، پژوهشگر حقوق بین‌الملل مرکز مطالعات فرهنگی بین‌الملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در نشست «امکان‌سنجی سازگاری اسلام و حقوق بشر»، که 20 آذرماه در جهاددانشگاهی خراسان رضوی برگزار شد، اظهار کرد: حقوق بشر موضوعی فراگیر است که همه انسان‌ها خود را در آن ذی حق می‌دانند و هر کدام دارای دیدگاهی هستند.
وی ادامه داد: هنگامی که از اسلام و حقوق بشر صحبت می‌کنیم باید بدانیم منظور از اسلام و حقوق بشر چیست؟ آیا این دو مقوله نسبتی با هم دارند، آیا با هم سازگار هستند و یا در بخش‌هایی با هم مخالفند.
مظفری با اشاره به دو رویکردی که قائل به امتناع هست، افزود: با توجه به این دو رویکرد نه تنها به امکان، بلکه به ضرورت این دو مقوله یعنی اسلام و حقوق بشر خواهیم رسید. از بین دیدگاه‌هایی که در جهان اسلام وجود دارد، دیدگاه علی ‌بن نفی الاولیانی در رساله اش را بررسی می‌کنیم.
پژوهشگر حقوق بین‌الملل مرکز مطالعات فرهنگی بین الملل سازمان فرهنگ وارتباطات اسلامی با اشاره به دو رویکرد اولیانی در رساله خود ادامه داد: اولیانی در رساله خود به تبین دو رویکرد «جهاد و منشور ملل متحد و جهاد و اعلامیه جهانی حقوق بشر» پرداخته است.
وی با توجه به اعلامیه حقوق بشر بیان کرد: در اعلامیه حقوق بشر آمده که همه انسانها تحت هویت انسانی هستند و باید ارتباط دینی که بین مسلمانان وغیر مسلمانان فاصله می‌اندازد را از بین ببریم و معتقد باشیم همه انسان با هم برابر هستند.
مظفری با اشاره به اولین ایراد اولیانی از اعلامیه حقوق بشر گفت: در مقدمه این اعلامیه آمده هدف از این میثاق، آن است که همه افراد از آزادی در قول و عقیده بهره مند شوند، لذا اولیانی می‌گوید این به هیچ عنوان قابل قبول نیست چرا که اعتقاد به آزادی به معنای آزادی الحاد است. اگر الحاد آزاد باشد، جهاد با کفر و الحاد واجب نیست و این مخالف با عقیده اسلامی است.
مظفری با اشاره به ماده دو اعلامیه حقوق بشر تصریح کرد: در ماده دو حقوق بشر آمده است که انسانها با هم برابر هستند، اولیانی این ماده را قبول ندارد و می گوید که خداوند مومنان را همانند کافران قرار نداده است و بایستی با هر کدام با شیوه‌ای جدا برخورد شود.
پژوهشگر حقوق بین‌الملل مرکز مطالعات فرهنگی بین الملل سازمان فرهنگ وارتباطات اسلامی با اشاره به ماده‌های چهار، شش، 16 و 21 اعلامیه جهانی حقوق بشر گفت: اولیانی این ماده‌ها را نیز قابل قبول نمی داند. این نمونه‌ای از گرایش فکری وهابی که معتقد است به هیچ عنوان مفهومی به عنوان حقوق بشر در اسلام قابل قبول نیست.
وی ادامه داد: در مقابل این فکر افراطی وهابی که قائل به جمع و سازگاری بین اسلام و حقوق بشر نیست، دیدگاه مجتهد شبستری مطرح می‌شود؛ البته وی قائل به امتناع با رویکردی متفاوت است. شبستری معتقد است که حقوق بشر اسلامی نداریم ولی مسلمانان باید حقوق بشر را بپذیرند.
مظفری با بیان اینکه حقوق بشر مقوله‌‌ دینی نیست، ادامه داد: شبستری برای اثبات این ادعا به مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر استناد می کند، این مقدمه به اعتقاد شبستری بیانگر نوعی التزام حقوقی است و این التزام حقوقی ناشی از یک اعتقاد و باور دینی نیست بلکه ناشی از واقعیت‌های اجتماعی است.
وی گفت: این واقعیت‌های اجتماعی، بشر را به این نتیجه رساند تا برای ایجاد آزادی، عدالت و صلح حقوقی را به عنوان حقوق بشر برای انسانها به رسمیت بشناسانند.
مظفری ادامه داد: شبستری معتقد است که این حقوق بشر از واقعیات زندگی بشر نشأت می‌گیرد نه از مباحث دینی و فلسفی، لذا ماهیت این حقوق بشر غیر دینی و سکولار است.
وی با اشاره به اینکه نگاه ما عملگرا است، گفت: باید توجه داشت که این حقوق مبتنی بر باور اعتقادی باشد؛ درحالی که ضروریات اجتماعی ما را وادار کرده تا این حقوق را شناسایی کنیم. این اعتقاد و باور که حقوق بشر صرفا جنبه‌ عمل گرایانه دارد، پذیرش آن را برای جوامع اسلامی دشوار می‌کند.
وی با بیان اینکه این سند و حقوق باید مبنای فلسفی داشته باشد نه براساس واقعیت‌های اجتماعی تنظیم شود، گفت: این حقوق با واقعیت‌های تاریخی نیز سازگار نیست و حقوق بشر قبل از‌آن که در صحنه بین الملل مطرح باشد، در سطح داخلی مطرح بوده است.
وی ابراز کرد: برخی از اندیشمندان معتقد هستند که مدرنیته محصولی نو است و با مقوله‌ دین و سنت در تعارض آشکار است، اما این گونه نیست، بلکه مدرنیته محصول انقلاب صنعتی، رنسانس و نهضت اصلاح دین است.
مظفری در ادامه بیان کرد: هر مقوله‌ای که به عنوان مقوله نو به آن نگاه می شود تحت تأثیر نهضت اصلاح دینی بوده است زیرا متدینین می خواستند بین دین، علم و آزادی ارتباط برقرار کنند لذا این نگاه جدید را به وجود آوردند.
پژوهشگر حقوق بین‌الملل مرکز مطالعات فرهنگی بین الملل سازمان فرهنگ وارتباطات اسلامی با بیان اینکه مدرنیته دارای دو رکن آزادی و علم است، اظهار کرد: مدرنیته مدعی است که می خواهد مدیریت جامعه را براساس مدیریت علمی انجام دهد؛ نتیجه این مدیریت علمی آن است که بیشترین آزادی را برای انسان به وجود آورد. علم به عنوان روشی برای مدیریت جامعه و آزادی به عنوان هدف تا انسان را از بیشترین آزادی بهره‌مند کند.
وی ادامه داد: بنابراین کسانی که اعتقاد دینی و یا حتی غیر دینی داشتند گمان می‌کردند که مسیحیت آنها را مقابل علم قرار داده و آزادی را سلب کرده، بنابراین باید با دین مسیحیت مبارزه کنند. ولی به همان اندازه مسیحیان مؤمن تلاش کرد آن مسیحیتی که در برابر علم و آزادی ایستاده را کنار بزنند و تفسیری جدید از دین مسیحیت ارائه دهند که هم با علم و هم با آزادی سازگار باشد.
مظفری با بیان اینکه مهمترین مفهومی که بنیاد حقوق بشر را تشکیل می دهد، مفهوم کرامت انسانی است، گفت: اعلامیه جهانی حقوق بشر می‌گوید همه انسانها در کرامت و حقوق با هم برابراند. کرامت انسانی مبنای حقوق بشر است و تمامی حقوق بشر از کرامت انسانی سرچشمه می‌گیرد.
پژوهشگر حقوق بین‌الملل مرکز مطالعات فرهنگی بین الملل سازمان فرهنگ وارتباطات اسلامی با بیان این سوال که آیا کرامت انسانی یک مفهوم سکولار است، بیان کرد: برخلاف نظر شبستری که معتقد است مفهوم کرامت انسانی یک مفهوم غیر دینی است، بنیان اعلامیه جهانی حقوق بشر بر کرامت انسانی قرار دارد و مفهومی است که از ادیان ابراهیمی به حقوق بشر راه یافته است.
وی بیان کرد: اشکال دیگری که شبستری در مصاحبه علیه حقوق بشر مطرح می‌کند این است که هنگامی که به سراغ کتاب و سنت می‌رویم و این حقوق را از کتاب و سنت می‌دانیم دیگر این حقوق حقوق انسان به انسان نیست بلکه حقوق مسلمان به مسلمان است، در حالی که این اشکال وارد نیست چرا که ما با توجه به این آیه قرآن کریم که می‌فرماید«لقد کرمنا بنی آدم» معتقد هستیم اگر کتاب و سنت این حقوق را اعلام کرده است برای همه انسانها مطرح کرده است.
وی با عنوان این مطلب که همه انسانها از بدو تولد تا زمان مرگ، حق حیات دارند ابراز کرد: ما معتقدیم که دامنه حیات گسترده تر از این است و اگر کسی در بازه معین باعث سلب حیات از یک جنین هم بشود، مرتکب قتل شده است.
وی ابراز کرد: بنابراین اختلاف دیدگاه و تفسیر دلیل نمیشود که از مبانی دینی مان دست بشوییم؛ نمیشود چون اختلاف تفسیر هست، به داعش بگوییم تفسیر شما کشتن و به بردگی گرفتن است و ما هم به آزادی انسان ها معتقدیم، پس اختلاف ها را کنار بگذاریم و به سراغ حقوق بشر سکولار برویم.
وی بیان کرد: با این ایراد نمیشود از مبانی دینی مان دست بشوییم و همانطور که یک سوسیالیست باید حقوقش مبتنی بر مکتبش باشد و ماهم مبتنی بر مکتب خودمان؛ اما ما که در این دنیاییم، از همه دین ها اعم از مسیحیت، یهود و اسلام و ... هر مبنای دینی که داریم با هم توافق کنیم؛ من ممکن است به مبانی دین خودم اعتقاد داشته باشم و هر کسی با مبنای خودش به این سند ملتزم شود؛ نه اینکه چون ملتزم شده باید مبانی اش را کنار بگذارد.
وی با بیان اینکه نمیشود دولت مدرن را بپذیریم و حقوق را از افراد سلب کنیم، گفت: دولت مدرن و حقوق بشر دو همزاد هستند؛ ما دولت مدرن را تاسیس کردیم و نمیتوانیم از همزادش یعنی حقوق بشر چشم پوشی کنیم .
وی با اشاره به اینکه به عقیده هابز مهم ترین دغدغه بشر امینت و مهم ترین حقش حق بقاست، ابراز کرد: هابز معتقد است فرد می آید قرارداد اجتماعی با دولت به وجود می آورد، همه حقوقش را به دولت محول میکند و از حقوقش چشم گوشی میکند تا یک دولت مقتدر به او امنیت بدهد ولی این مطالب مربوط به ناامنی های عصر هابز است، یعنی علت پایه گذاری دولت امنیت است.
وی بیان کرد: وقتی فرد بر اساس قرارداد اجتماعی حقوقش را به دولت محول میکند، آن دولت باید بگوید که چه حقوقی را برای این شهروند تامین میکند و با ایجاد دولت باید حقوق فرد فرد شهروندانش را تضمین کند و هر آنچه را که عدالت و آزادی جامعه را تضمین میکند، تأمین نماید.
امر به معروف و نهی از منکر بهتر از حقوق بشر است
وی با بیان اینکه معقتدم چنین نهادهایی را در سنت دینی مان داریم، بیان کرد: امر به معروف و نهی از منکر میتواند گزینه بهتری از حقوق بشر باشد؛ البته نه امر به معروف و نهی از منکری که دولتی باشد و دولت در حقوق شهروندانش دخالت و ایجاد مزاحمت کند؛ بلکه امر به معروف و نهی از منکری که در قبال تعدی حاکمان بایستد و وقتی نقض حقوق شهروندان را میبیند، راه هایی برای تضمین حقوق افراد درنظر بگیرد با این تعریف اگر بتوانیم امر به معروف و نهی از منکر را به این منزلت برسانیم، قطعا بهتر از حقوق بشر جواب میدهد.