بافت فرهنگی فضای مجازی ایران در قبال زنان/ ظرفیت ما در فضای مجازی تولید حق است

به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا)، دومین نشست علمی با موضوع «گسترش رویکرد جنسی در تبلیغات مجازی»، از سلسله نشست‌های ارزیابی سیاستگذاری فضای مجازی در ایران ظهر امروز شنبه، ۲۵ آذرماه با حضور حسن نجفی سولاری، مشاور فضای مجازی صدا و سیما و عضو کارگروه فناوری اطلاعات مجمع تشخیص مصلحت نظام، سید محسن فرجادی، رئیس اداره فضای مجازی معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سجاد مهدی‌زاده استادیار دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)، در مرکز شماره پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.

سولاری در ابتدای این نشست با ارائه پاورپوینتی از جزئیات فضای تبلیغاتی رسانه‌های مجازی و استفاده آن‌ها از جنسیت زن، اظهار کرد: منظور ما در رویکرد جنسی تبلیغات مجازیريال استفاده از جنسیت زن برای امر تبلیغات است و آیا این مقوله زنانه در حال افزایش است یا خیر؟

وی ادامه داد: ما باید این مسئله را بپذیریم که در جمهوری اسلامی ایران زندگی می‌کنیم و با ارزش‌هایی انقلاب کرده‌ایم، اما دشمن با اصل این انقلاب مشکل دارد و از این جهت ما در مواجهه با یک جبهه عظیم فرهنگی در برابر جمهوری اسلامی قرار داریم. در سال ۸۷ رهبر معظم انقلاب دلیلی را آوردند که اگر شما توانمند نبودید این جبهه در مقابل شما شکل نمی‌گرفت و دلیل شکل‌گیری این جبهه قدرت ایران است.

مشاور فضای مجازی صدا و سیما افزود: رهبر معظم انقلاب در این رابطه و با توجه به شکل‌گیری این جبهه فرهنگی و متحد شدن آن‌ها ما را با خبر می‌کنند و ما نیز از آن به عنوان جنگ نرم یاد می‌کنیم. در این جنگ پرقدرتمند‌ترین ابزار، فضای سایبر است و ما باید در مقابل این هجمه‌ها و جبهه‌ای که مقابل کشور ایجاد شده فعالیت گسترده‌ای را انجام دهیم.

 

تهاجم فرهنگی به معنی تغییر فرهنگ جهانی است
وی تصریح کرد: تهاجم فرهنگی به معنی تغییر فرهنگ جهانی است. ایجاد یک جبهه متحد برای عملیات فرهنگی ناتوی فرهنگی است، تهاجم فرهنگی ناتوی فرهنگی و جنگ نرم ابزاری دارند که شامل منابع فرهنگی، رسانه‌ها، فناوری‌های نوین ارتباطی و تبلیغات می‌شود.

سولاری در ادامه تصریح کرد: در عهد آندلس تنها راه توقف اسلام و شیوه غلبه بر مسلمانان زن و شراب بود. در عصر حاضر هم ۵ مورد معرفی کرده‌اند که یکی از آنان زنان بوده‌اند؛ همچنین در استراتژی ۲۰۲۰ آمریکا در خاورمیانه بزرگ، یکی از راهبرد‌های اصلی تمرکز بر زنان است. در اسلام هم مردان محور عالم و زنان جمال خداوند معرفی شده‌اند و گفته شده که مرد از دامن زن به معراج می‌رود.

وی بیان کرد: زن محور چالش عالم است و جمال خدا است البته این جمال برخی مواقع گرفتاری‌هایی را هم ایجاد می‌کند. حضور زنان در شبکه‌های اجتماعی با محوریت تلگرام ۷۹ درصد و حضور مردان ۷۲ درصد است. حضور زنان در شبکه‌های اجتماعی ادله زیادی دارد. بافت فرهنگی ایران قالبی را از طریق لپ تاپ و موبایل را در اختیار زن می‌گذارد که یک قاب خوشایندتری نسبت به صورت همسر، برادر و پدر ایجاد می‌کند. زن خیال می‌کند فضای مجازی محیط امنی است که می‌تواند در آن خوداظهاری و درددل کند. در جهان آمار کسب درآمد از طریق تبلیغات در مدیا تا دو سال آینده در فضای مجازی پیشی می‌گیرد.

به گزارش ایکنا، عضو کارگروه فناوری اطلاعات مجمع تشخیص مصلحت نظام با طرح این سوال که آیا شبکه‌های اجتماعی همان مدرنیته است یا پسامدرن و آیا در حوزه تکنوفرهنگ نقش زنان برجسته است یا نقش مردان، ادامه داد: ما باید به این سوالات پاسخ دهیم که آیا اخلاق و فضای مجازی با هم سازگاری دارند؟ کافمن می‌گوید از نظر جنسیتی زن و مرد را در شش وجه در تبلیغات استفاده می‌کنیم که اولین مورد آن اندازه است. در این مورد هرزمان بخواهیم قدرت را نشان دهیم از مرد و هر وقت بخواهیم ظرافت را نشان دهیم از زن استفاده می‌کنیم. مسئله دوم مسئله لمس است؛ به زعم او در هر آنچه که مسئله لذت‌جویانه و لمس است مثل لباس، منطق ندارد که از مرد استفاده کنیم. سومین مورد مربوط به خلق و روحیه است و هر آنچه که بیان کلیات است به سراغ مردان می‌رویم، اما در بیان جزییات به سراغ زنان می‌رویم. چهارمین مسئله نقش است؛ نقش اگر کنترل کننده باشد از مرد و اگر کنترل شونده باشد از زن استفاده می‌کنیم. مورد بعدی خانواده است، که خود مقوله خانواده زنانه است؛ چراکه کالای خانوادگی و آشپزی به خانواده مربوط است و همه این موارد زنانه است. در مورد آخر می‌گوید خلقیاتی که در آگهی می‌خواهید منتقل کنید مثل فرمانبرداری، دلجویی، لبخند زیبا و ایجاد ترس بهتر است از زن‌ها استفاده شود، زیرا آن‌ها بهتر می‌توانند ان را نشان دهند و همین موارد نشان می‌دهد که در ساخت آگهی از عنصر زن می‌توانند کمک بگیرند.

مشاور فضای مجازی صدا و سیما در ادامه گفت: فمینیست‌ها نیز اصرار دارند که برای برقراری ارتباط تلاش کنند تا دیگران سود ببرند. آن‌ها برای بیان سودمندی خود اصرار به حضور در صحنه آگهی‌ها دارند. حس رقابت‌طلبی با مرد‌ها معترضشان می‌کند و اصرار دارند که در آگهی‌ها حضور داشته باشند.

وی با اشاره تبلیغات یونیسکو در رابطه با تبلیغات و چهار کلیشه برای زنان در این رابطه گفت: در تبلیغات در رسانه‌ها نقش زن، مادر و خدمت‌رسان را به زن می‌دهیم و نقش تکیه‌گاه و نان‌آور را به مرد می‌دهیم. از نظر شخصی سعی می‌کنیم عنصر منفعل و وابسته را دختران در تبلیغات جا بیندازند و عنصر فعال و تصمیم گیرنده را پسران معرفی می‌کنیم. از زن‌ها در تبلیغات در سطوح کوچک، محلی، اجتماعی و بین المللی استفاده می‌شود، اما در سطوح ریز نمی‌توان از مردان استفاده کرد.

عضو کارگروه فناوری اطلاعات مجمع تشخیص مصلحت نظام با تاکید بر اینکه اساسا حوزه خدمات‌دهندگی با معرفی از طرف خانم‌ها در تبلیغات بهتر جا می‌افتد، ادامه داد: آمریکا از این قواعد پیروی نمی‌کند و تبلیغات عمدتا در آمریکا پیوند بین زن و جاذبه‌های جنسی و اغواگری است. در تبلیغات آمریکا زن یک شی است که جنسی و خانه‌دار است، اما وجوه متعددی دارد، مثلا می‌تواند اهل خانه و جذاب و یا خبرچین و یا قربانی و منفعل باشد.

سولاری تصریح کرد: علمای علم ارتباطات در مورد حضور زنان در تبلیغات دو نگاه دارند، نگاه اول نگاهی مثبت است که ابزار مناسب اطلاع‌رسانی است، زیرا زن به رسانه کمک می‌کند، اشتغال را افزایش می‌دهد و تولید و فروش بیشتر می‌شود و گروه دوم معتقدند حضور زنان در تبلیغات باعث افزایش مصرف‌گرایی می‌شود. دسته‌ای هم وجود دارد که اعتقاد دارند زن به منزله گفتمان باید وارد تبلیغات شود و می‌تواند چیز‌هایی را تبلیغ کنند که آن چیز‌ها می‌توانند ارزش و یا ضد ارزش باشند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: در ایران یک کلیشه داریم که در رسانه‌های رسمی و غیر رسمی تا قبل از حاکم شدن فضای مجازی نسبتا پرقدرت حفظش کردیم، و آن این بود که به‌طور معمول زن در آشپزخانه و محیط کار نقش وزین و نقش مثبت داشت؛ و این مسئله هم ریشه در اعتقادات و باور‌های مردم ایران داشت.

 

به گزارش ایکنا، عضو کارگروه فناوری اطلاعات مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه با ارائه آماری از وضعیت استفاده زنان در تبلیغات صدا و سیما، اظهار کرد: ما در تبلیغات خود در تصویر ۳۴ درصد از زن، ۴۹ درصد مشترکا از زن و مرد و ۳ درصد از کودک استفاده کرده‌ایم. همچنین در صدا ۵۰ درصد از مردان استفاده می‌کنیم، که این نشان می‌دهد رادیوی ما بیشتر مردانه است. در تبلیغات تصویری نیز سعی کردیم نقش اصلی را به زن ندهیم و بر همین اساس ۱۳ درصد نقش را به زن دادیم و ۱۱ درصد را به مردان، اما از جهت صوتی ۳۰ درصد مردان و ۲۲ درصد زنان نقش اصلی را داشتند.

وی ادامه داد: ۳۸ درصد فضای آگهی‌ها در خانه و ۲۰ درصد در محل کار بوده است که از نظر سنی خانم‌ها را ۱۴ درصد در حوزه کودک، ۱۸ درصد در حوزه نوجوان و ۱۷ درصد در حوزه جوان را در آگهی‌ها داشتیم. از جهت روابط در تبلیغات نیز در ۳۸ درصد تبلیغات خانم‌ها با همسر، در ۲۸ درصد با مادر و در ۱۳ درصد با دختر تماس داشتند. از نظر نقش ۳۳ درصد نقش خانه‌داری و ۲۱ درصد نقش همسرداری در آگهی‌ها داشتند. از نظر شخصیت قالب کار در منزل، تماشای تلویزیون، کار با موبایل و ۱۹ درصد حرف زدن را به زن دادیم و به نظر می‌رسد این کلیشه‌ها در فضای مجازی قابل تعمیم نیست.

سولاری اظهار کرد: از جمله دلایل فعالیت‌های تبلیغی زنانه را می‌توان سیر تاریخی زن‌گرایی در صنایع خلاق فرهنگی، عبور از کلیشه‌های مرسوم، تبرج و مطالعه دنبال کننده، فرهنگ توده‌ای و عمومی شدن سایبر، موضوع اشتغال زنان، بستری شدن تبلیغ محیط مجازی و توجه به نظریه قدرت و هیبرید شدن رسانه‌ها دانست.

عضو کارگروه فناوری اطلاعات مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه ۷۰ درصد آگهی‌های تبلیغاتی در فضای مجازی را زنان برعده دارند که در آینده همه آن‌ها ویدیو محور می‌شوند، افزود: امروزه رسانه دیگر روزنامه و تلویزیون نیست بلکه ترکیب همه این‌ها در فضای مجازی رسانه شده است، لذا باید بپذیریم فضای مجازی یک ظرفیت حق است. فضای مجازی را فضای باطل تلقی نکنیم، از این حق استفاده کنیم و مسیر و جهت آن را به درستی استفاده کنیم.

وی ادامه داد: چون زنان تصمیم‌گیرنده هستند نقش آن‌ها در تبلیغات برای مصرف برجسته است و طبیعتا نقش آن‌ها در تبلیغات بسیار است. در تمام این‌ها مدل مطلوب این است که باید ببینم ظرفیت ما در فضای مجازی به چه اندازه است. البته باید بدانیم ظرفیت ما در فضای مجازی تولید حق است و این جزو حقوقی است که داریم و باید از آن استفاده کنیم.

 

مشاور فضای مجازی صدا و سیما در پاسخ به سوالی مبنی بر برنامه‌ها و اقدامات انجام شده برای مهار و کنترل آسیب در این حوزه گفت: این موضوع به حدی در کشور و دنیا جدید است مطالعات هم در این حوزه بسیار کم است. متاسفانه مشکل ما این است که ابتدا تکنولوژی را در کشور وارد می‌کنیم و بعد می‌خواهیم برای ان فرهنگ خلق کنیم. البته باید بدانیم که ما قرار نیست از زن در تبلیغات استفاده نکنیم بلکه باید تلاش کنیم مدل ایرانی- اسلامی آن را محقق کنیم.

 

سولاری افزود: شورای عالی فضای مجازی و مراکز تحقیقاتی در این حوزه باید یک مدل  و راهکار اصولی را طراحی کنند. راهکار مطالعاتی در این حوزه رسیدن به یک زبان مشترک در همه مقوله‌ها است. باید مدل‌هایی را طراحی کنیم و بدانیم کجا و چگونه از ان استفاده کنیم. باید بدانیم که مسئول طراحی این مدل وزارت فرهنگ نیست و باید این مدل به وزارت داده شود تا آن را اجرایی کند. متاسفانه کار مطالعاتی در این حوزه نداشته‌ایم و باید در مسائل اساسی که نهاد‌ها با آن دچار تعارض هستند روشن شود.