عقلانیت زیست اخلاقی در بعد صداقت از دیدگاه قرآن
گروه اندیشه: اسماعیلی معتقد است که در دیدگاه قرآنی و خدامحورانه و تکیه بر اعتقاد بر معاد، صدق از جهات عقلی موضوعیت می‌یابد، زیرا عقلی که خلود در بهشت را در گرو ضرر ظاهری ببیند، هرگز به خاطر سود گذرای دنیوی، حیات اخروی خود را به خطر نمی‌اندازد. لذا خلود در بهشت و رستگاری به واسطه صدق، مهم‌ترین دلیل عقلایی در پذیرش این مطلوب اخلاقی است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، کارگاه «شبکه معنائی مطلوب‌های اخلاقی در قرآن» امروز 17 دی با سخنرانی مهدی اسماعیلی، در محل سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور برگزار شد.
اسماعیلی در آغاز سخنانش گفت: در کارگاه «شبکه معنائی مطلوب‌های اخلاقی در قرآن» معنای صدق نیز مورد بررسی قرار گرفته است. در زيـبـايی و ارزشـمـنـدی راسـتـگـويی هـمـيـن بـس كـه خـداونـد متعال، عالی‌ترين درجه آن را داراست: «وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَدِيثًا: كيست كه در گفتار از خدا راستگوتر باشد» (نسا، 87) در خصوص صداقت در کتاب گرانقدر مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه چنین آمده است، صداقت و راستى، صفتى است و زينتى است از براى صادق، و صادق را در روز قيامت به اين صفت صدق مىخوانند، و نيز حضرت بارى عزّ اسمه، در روز قيامت، صادقان را به صفت صدق مدح و ثنا خواهد كرد. چنان كه حضرت عيسى عليه السّلام را به «مرآة الصّادقين» مدح مىكنند و صادقان امّت پيغمبر (ص) را به آيه ذيل، مدح مىنمايند، چنان كه فرموده: «هذا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ».
وی افزود: صداقت از ریشه صدق بكسر و فتح، به معنی راست گفتن و بكسر راست مقابل دروغ می‌باشد و صدّيق پيوسته راستگو و راست عمل از صيغه مبالغه است، كلمه صدق در اصل به معنای اين است كه گفتار و يا خبری كه داده می‌شود با خارج مطابق باشد و آدمی را كه خبرش مطابق با واقع و خارج باشد صادق می‌گويند و لكن از آنجايی كه به طور استعاره و مجاز اعتقاد و عزم اراده را هم قول ناميده‌اند، در نتيجه صدق را در آنها نيز استعمال كرده‌اند. بنابراين انسانی را هم كه عملش مطابق با اعتقادش باشد و يا كاری كه می‌كند با اراده و تصميمش مطابق باشد صادق ناميده‌اند.
وی ادامه داد: همنشینی واژه قدم، لسان، مقعد، مُبَوّأ، مدخل و مخرج، عدل و تقوا با صدق در قرآن قابل بررسی است. ما در بررسی واژگان جانشین به تورق در قرآن در جهت یافتن همنشین‌های همنشین واژه صدق پرداختیم. همانطور که ملاحظه شد واژه صدق با عدل، وعد، مبوا و مقعد و مدخل و مخرج، تقوا و لسان همنشین است. با بررسی همنشین‌های این واژگان این نکته به دست آمد که واژه وعد دارای بیشترین همنشینی با واژه حق است. و سایر واژگان همنشین با کلمات بالا ارتباط معنایی ویژه‌ای با واژه صدق نداشته‌اند. لذا می‌توان واژه حق را جانشین مناسبی برای صدق دانست.
اسماعیلی افزود: صدق در آیات قرآن به معنای وفای به عهد، راستگوئی، ایمان واقعی، گواهی دادن، استواری ادعای رسالت، دین حق، جامع همه نیکی‌ها آمده است و با توجه به ابعاد معنایی مختلف صدق در قرآن واژه حق، انتخاب مناسبی برای واژه صدق می‌باشد. زیرا که حرف حق و عمل حق و پندار حق، همان صدق است.
اسماعیلی با بیان اینکه عقلانیت اخلاقی زیستن در بعد صداقت می‌تواند مطرح شود، گفت: با توجه به اثرات مثبت صداقت در فرد و جامعه این مطلوب کاملا دارای ابعاد عقلانی است. در بعد فردی صداقت سبب رشد شخصی و قرب الهی و سودرسانی به خویش است. در بعد اجتماعی نیز صداقت مانع از فساد در اجتماع می گردد که دارای بعد عقلایی است.
وی تصریح کرد: صداقت و راستی از جمله اموری است که گاهی عمل به آن در تضاد با نفع ظاهری آدمی بوده و در دیدگاه خودمحوری صداقت در راستای نفع شخصی نخواهد بود، مانند آنکه گاهی کذب و دروغ به نفع آدمی خواهد بود و راستی، به ضرر انسان. ولی در دیدگاه قرآنی و خدامحورانه و تکیه بر اعتقاد بر معاد، صدق از جهات عقلی موضوعیت می‌یابد. زیرا عقلی که خلود در بهشت را در گرو ضرر ظاهری ببیند، هرگز به خاطر سود گذرای دنیوی، حیات اخروی خود را به خطر نمی‌اندازد. لذا خلود در بهشت و رستگاری به واسطه صدق، مهم ترین دلیل عقلایی در پذیرش این مطلوب اخلاقی است.
وی افزود: در آیه ذیل خداوند خلود در بهشت و همسران پاکی را وعده می‌دهند که نصیب نیکوصفتانی چون صادقین می‌گردد: «قُلْ أَؤُنَبِّئُكُم بِخَيْرٍ مِّن ذَلِكُمْ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَأَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَاد الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالأَسْحَارِ(آل عمران/15-17) به اين دلدادگان بگو آيا مىخواهيد شما را به بهتر از اينجا خبر دهم؟ كسانى كه از خدا پروا داشته باشند نزد پروردگارشان بهشت هايى دارند كه از زير سايه آن نهرها جارى است و ايشان در آن، زندگى جاودانه و همسرانى پاك داشته و خدا از آنان خشنود است و او به بندگان بينا است. بندگانى كه مىگويند: پروردگارا ما ايمان آورديم پس گناهان‌مان را بيامرز و از عذاب آتش محفوظ‌مان بدار. بندگانى كه خويشتندار و راستگو و اهل عبادت و انفاق گر و استغفار كنندگان در سحرگاهانند.»
اسماعیلی در پایان گفت: همچنین در آیه «لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَداً رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»(مائده/119) که بارها در این فصل ذکر آن گردید خداوند خلود در بهشت و رضایت الهی را وعده می‌دهد.
