امیر کبیر در عصر خود به وضع اقتصادی و امور مالی رسیدگی و با رشوه‌خواری مبارزه ‌کرد

به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، حجت‌الاسلام والمسلمین سید حسین خادمیان، نویسنده، استاد حوزه و دانشگاه به مناسبت 20 دی که شهادت میرزا تقی خان امیرکبیر است یادداشتی را به نگارش درآورده است که در ادامه می‌خوانید.

بسم الله الرحمن الرحیم

سلام و تحیت

جمله‌ای معروف در میان اهل علم و عرفان است که برخی آن را منتسب به ساحت لسان مقدس حضرت خاتم الانبیاء صلوات الله علیه و آله کرده اند که «عِنْدَ ذِکْرِ الصّالِحینَ تَنْزِلُ الرَّحْمَةُ»؛ در هنگام یاد شایستگان رحمت الهی نازل می گردد.

مرحوم فیض کاشانى در توضیح این کلام شگرف می نویسد: «چون ذکر شایستگان و طرح صلاحیّت‌هاى اخلاقى آنان باعث مى شود که انسان از آن ها سرمشق بگیرد و با تحت تأثیر واقع شدن، به آنان تأسّى و اقتدا کند و زمینه صلاحیّت و برخوردارى از رحمت پروردگار را براى خود فراهم سازد».

و بعد جمله‌ای عجیبی را مرقوم‌می کند: 《ان عند ذکر الفاسقین تنزل اللعنة》 قطعا با یاد اهل فسق لعنت الهی جاری می گردد.

یکی از برترین شایستگان سیاسی - فرهنگی عصر اخیر؛ مرحوم شهید سعید؛ جناب میرزا تقی خان امیر نظام کبیر اعلی الله مقامه الشریف است.

بی‌شک یاد و تذکر روش و منش سیاسی - فرهنگی وی؛ به تعبیر مرحوم ملامحسن فیض کاشانی رضوان الله تعالی علیه سبب نزول رحمت الهی در جان و جسم حکومت و ملت خواهد بود.

امیر کبیر با تعبد به احکام الهی شکر نعمت حکومتی که خدای سبحان در رزق او قرار داد را به خوبی به جا آورد و گرفتار مستی قدرت و پول و موقعیت نشد.

امیر کبیر مانند پادشاهان مزدور شیطان نشد.

او شایسته مدیریت کرد نه مانند فاسقان که تلاش آنان برای نوکری و مزدوری نمودن استعمارگران باشد.

امیر کبیر مدیری شایسته برای رشد و ارتقای دیانت و تمدن ملت بود و مانند رضا قلدر پهلوی نبود که یک سگ اجیر شده استعمار بود و فقط در جهت منافع استعمار گران پارس می‌کرد و بعدها جاهلان و یا نابینایان تاریخ نوکری وی برای اهداف آلمان و انگلیس و روس را جزء خدمات وی فهرست کردند.

در کشور ایران به برکت اسلام حوزه‌های علمیه عهده‌دار علوم دینی و صنعتی و پزشکی و ... نیز بودند.

بوعلی سینا اول یک آخوند شیعی بود و در همین مدارس علوم دینی یک پزشک و ... شد.

خواجه نصیر طوسی که اولین سازنده هواپیما در تاریخ بشر است؛ یک آخوند شیعی بود و بعد یک مخترع و ریاضی دان و ...

اما به جهت زیاد شدن جمعیت و نزدیک شدن ملل جهانی به هم لازم بود انور علمی هم تخصصی‌تر شود.

لذا مدرسه دارالفنون در زمان صدارت امیرکبیر، در هفت شعبه تأسیس شد و اولین مدرسهٔ جدید ایران بود.

شاهزادگان قاجار نخستین دانشجویان دارالفنون بودند. در دارالفنون اصول علمی جدید و دانش‌های مهندسی، پزشکی و فنون به جوانان آموزش داده می‌شد و معلم‌های از اروپا و به ویژه از کشورهایی چون اتریش، اسپانیا، ایتالیا و فرانسه به کار گرفته شده بودند.

اگر خوب دقت کنیم امیر کبیر اولین کسی بود که مدارس تخصصی علمی در ایران ایجاد کرد و بحث فن آموزی را طرح نمود نه مدرک گرایی. متأسفانه امروز در کشور ما تعداد ساختمان های حوزه های علمیه و چند برابر آن دانشکده ها زیاد شده است؛ اما برای مدرک گرایی و اخذ مدرک. عمق علمی بسیار نایاب شده است. دانش آموزان؛ طلاب و دانشجویان حتی غلط‌های فاحش املایی دارند که بسیار جای تأسف و درد است.

حرکت مدیریتی دیگر جناب امیر کبیر رضوان الله تعالی علیه؛ رسیدگی به وضع اقتصادی و امور مالی بود. امیرکبیر در دوران صدراعظمی خود با رشوه خواری به مبارزه برخاست. او دستور داد دریافتی‌های بی‌حساب و مواجب بی‌جهتی که از دستگاه‌های دولتی می‌گرفتند؛ قطع شود. او حتی حقوق شاه را کاهش داد و ماهانه به دو هزار تومان رسانید و قرار گذاشت که هر ماه به او کارسازی کنند و حقوق زیاد درباری‌ها و شاهزاده‌ها را کم کرد.

وی مواجب بی‌حسابی که حاج میرزا آقاسی برقرار کرده بود، قطع کرد و سروسامانی به قوانین مالیاتی داد و صورت عواید و مخارج آن را تعدیل کرد. تیولدارانی که حق دیوان را نمی‌دادند، امیر تیول آن‌ها را ضبط کرد. در دوره صدارت حاجی میرزا آقاسی وضعیت مالی دولت به هم ریخته و خزانه خالی بود. پول‌های نقد خزانه نصیب عده‌ای خاص از درباریان و آقازاده های آنان می‌شد و نصیب دیگران برات‌های بی‌اعتبار بود. زمانی که امیر به قدرت رسید حجم این برات‌های معوقه بسیار زیاد بود. امیر اطلاعات مالی و مالیاتی را به روز رسانی کرد (اکثر از دفاتر مالیاتی بر اساس اطلاعات زمان کریمخان زند نوشته شده بودند). امیر برخی از مستمری‌ها را قطع کرد و برخی را کاهش داد. برات‌های معوقه را به قیمت پایین‌تر نقد کرد و دستور داد دیگر چنین براتهای بی‌اعتباری صادر نشود.

رقم خالص درآمد کشور در آخرین سال صدارت امیر کبیر نزدیک به سه میلیون تومان بود و بیشترین عایدی مالیاتی نیز مالیات آذربایجان به مقدار ۶۲۰ هزار تومان بود. در همان سال مجموع مخارج دولت در حدود دو میلیون و ششصد هزار تومان بود. او همچنین برای مأموران دولتی حقوق ثابت تعیین کرد. در دوران امیر کبیر با این که وسائل نظارتی و ... امروز نبود؛ ریشه رشوه و ارتشاء خشکید و کسی جرات نمی کرد رشوه بگیرد.

جای هزاران مرتبه مرگ دارد که آن روز با این همه ادوات نظارتی شاهد رشوه و اختلاس هستیم. این یعنی ابزار کاری نمی‌کند. نوع مدیریت هاست که سبب رشوه و اختلاس و ... می شود.

اصلاحات اجتماعی ویرایش؛ در ضلع فرهنگی امیرکبیر، دستور داد که رسم قمه کشی و لوطی‌بازی از شهرها و راه‌ها برداشته شود. وی حمل اسلحه سرد و سلاح گرم را ممنوع کرد. او قاعده بست نشینی را لغو کرد. امیرکبیر، در پی منع قمه‌زنی و اصلاح امور روضه‌خوانی برآمد. وی نسبت به علمای مذهبی با احترام خاصی برخورد می‌کرد.

بدون داشتن تلویزیون و رادیو و اینترنت و ... دین و ایمان و فر هنگ ملت را رشد داد و رهزنان فرهنگ و ایمان و ... هلاک کرد. در دوران صدارت امیرکبیر، به دلیل یک آشوب محلی، مردمان شوشتر که بیش از ۸۰ درصد آن‌ها مندایی بودند، با تلاش امیر کبیر اسلام آوردند. به دستور امیرکبیر، سیدعلی محمد باب ؛ موسس فرقه ضاله بابیه که در قلعه چهریق آذربایجان زندانی بود، در تبریز تیرباران شد.

اولین شماره روزنامه وقایع اتفاقیه در سال سوم سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار در ۱۸ بهمن ۱۲۲۹ خورشیدی (برابر با ۷ فوریه ۱۸۵۱ میلادی) و به کوشش امیرکبیر منتشر شد. به دستور امیرکبیر اشتراک این روزنامه برای هر یک از افرادی که از دستگاه دولتی بیش از ۲۰۰ تومان حقوق می‌گرفتند اجباری بود. در این روزنامه، اخبار داخلی شامل خبرهای مربوط به دربار، عزل و نصب‌ها، اعطای مقام‌ها، نشان‌ها و امتیازات چاپ می‌شد. در برخی شماره‌ها نیز اخبار رویدادهای شهرهای ایران به چاپ می‌رسید. در بخش اخبار خارجی، اخبار مربوط به کشورهای اروپایی به چاپ می‌رسید. همچنین این روزنامه دارای صفحه حوادث نیز بود.

در ضلع سیاسی با تمام کشورها رابطه برقرار نمود و در بسیاری از آنان سفارت و اداره کنسولی ایجاد نمود تا امور سیاسی و ... بهتر و با سرعت و سهولت انجام‌پذیرد و موضوع مربوط به روابط بین الملل را از شاهزادگان و ... سلب و به وزارت خارجه واگذار نمود.

امیرکبیر به اصلاح وضع چاپارخانه دولتی (اداره پست) پرداخت به صورتی‌که آماده حمل و نقل محصولات پستی به اقصی نقاط کشور گردد. امیرکبیر، امور ارتش را نیز سامان داد ارتشیان و صاحب‌منصبان بی‌طرف و نهادن شغل و سمت در مقابل افراد و حذف مشاغل بی‌فایده در نظام سازمانی را پایه‌گذاری کرد. رسم بخشیدن مناصب بی‌شغل را برانداخت و معیار ترفیع صاحب‌منصبان، شایستگی ایشان گشت. او برای تأمین باروت ارتش تعدادی کارگاه تولید باروت در کشور ایجاد کرد از جمله در برغان و روستای ورده او چند بار برای سرکشی به این کارگاه‌ها به این نقاط سفر کرد.

مهمات‌سازی در زمان او رشد کرد و توپریزی و باروتسازی تبریز دوباره رونق گرفت. وضع لباس ارتش مرتب و منظم شد. به دستور وی لباس سربازان از پارچه ایرانی بود. این ها گوشه ای از خدمات وی فقط در طول ۳ سال صدرات اعظم بود. سه سال کوتاه که دائما با خائنین داخلی و خارجی در اصطکاک بود و باید مرتب یک شاه احمق شهوت ران را نیز متقاعد می نمود.

جای بسی تاسف است با این همه امکانات و حمایت های مردمی و تحت رهبری یک ولی فقیه فرزانه دولت مردان ما در هر دوره‌ای بعد از ۸ سال اوضاع را نمی توانند به سوی بهتر شدن مدیریت کنند. بلکه با مدیریت ‌ای خود ضربه های عمیق و گاهی جبران ناشدنی نیز وارد می کنند. واقعا چگونه امیر کبیر ظرف مدت ۳ سال با آن همه دشمنی‌های داخلی و خارجی توانست این همه خدمات ماندگار کند؟

آن خادم واقعی دین و ملّت سرانجام بر اثر دسیسه بد خواهان و خائنین در حمام فین کاشان به شهادت رسید. او از همسر اول خود یک پسر و دو دختر داشت و از همسر دومش عزت الدوله که خواهر ناصر قاجار شاه ایران بود فقط دو دختر داشت. دختر وی از عزت الدوله به ازدواج و همسری مظفرالدین شاه قاجار درآمد و محمد علی شاه نیز که نوه امیر کبیر می‌شود ، پس از مظفرالدین شاه (پدر) به قدرت رسید.

احمد شاه آخرین پادشاه قاجار نیز از نسل امیر کبیر و ناصر الدین شاه است. امیر کبیر بدون هیچ محافظ و گماشته ای و بامردم و برای خدمت به مردم در بین مردم در سایه سار ایمان و اطاعت از اوامر شریعت محمدی صلی الله علیه و آله زندگی نمود.

پیکر آن مرحوم را با اصرار همسرش عزت الدوله؛ از کاشان به کربلا منتقل و در حرم مطهر حسینی علیه السلام دفن کردند رحمت خدا براو جاری بادا !

والله المستعان

سید حسین خادمیان

 علیرضا برومند