عرفان و معنویت مبتنی بر آموزه‌های وحیانی؛ پادزهر افراط و خشونت
گروه معارف: معاون بینالملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی اظهار کرد: امروز پادزهر افراط و تمامیت‌خواهی از مرز انسانیت عبور کرده و منجربه بروز رفتارهای ددمنشانه شده است، عرفان و معنویت مبتنی بر آموزه‌های وحیانی است که می‌تواند شیوه و الگوی مناسبی در تعاملات و ارتباطات بین اقوام ملت‌ها در منطقه باشد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، اجلاسیه گفت‌وگوهای فرهنگی ایران و شبه قاره هند، صبح امروز، 24 دی‌ماه در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد آغاز به کار کرد.
در ابتدای مراسم، محمد کافی، رئیس دانشگاه فردوسی مشهد، اظهار کرد: در جهان پر آشوب کنونی که هر آن خبر ناگوار بروز خشونت، تبعیض، جنگ و آسیب به محیط زیست و... به گوش می‌رسد، این گردهمایی با حضور نخبگان و فرهیختگان برای شناخت و شناسایی ابعاد مشترک فرهنگی و فکری بین مردمان سرزمین منطقه مایع دلگرمی و امیدواری است.
وی ادامه داد: قرار است که شما فرهیختگان طی نشست‌های متعدد با تکیه بر پیشینه تاریخی و با توجه به نیاز کنونی و آینده، درباره زمینه‌های مشترک به گفت‌وگو پرداخته و درباره گسترش تعامل فرهنگی تبادل نظر کنید.
کافی اظهار کرد: دانشمندان حاضر در این جلسه نمایندگان کشورهایی هستند که در مقایسه با کشورهای سایر مناطق جهان، بیشترین اشتراکات و ارتباطات تاریخی، زبانی و دینی را در سراسر تاریخ تمدن بشری داشته‌اند.
رئیس دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه پیشینه همزیستی اقوام ساکن در شبه قاره هند هند و فلات ایران به چند هزار سال قبل بر می‌گردد، عنوان کرد: به‌گونه‌ای که تعیین تاریخ قدمت کهن‌ترین متن دینی ایران باستان یعنی کتاب اوستا بدون رجوع به کتاب کهن هندوها یعنی وداها ناممکن است، البته طی هزار سال تاریخ اخیر، با ظهور دین اسلام و ورود آن به شبه قاره هند و همچنین تداوم آن که عمدتا به همت ادیبان، عرفا، سخنوران و سخن‌سرایان پارسی گو بوده، این ارتباطات فرهنگی ابعاد گسترده‌تری هم یافته است.
عرفان و ادبیات دو جلوه‌گاه و تکاپوی روح شیفته و متلاطم آدمی هستند
وی با اشاره به اینکه عرفان و ادبیات دو جلوه‌گاه و تکاپوی روح شیفته و متلاطم آدمی هستند، اظهار کرد: عرفان مجال رفع عطش روح آدمی و ادبیات فارسی عرصه بروز زیبایی‌ها و ظرافت‌های کلامی است، یکی میل به سمت حق دارد و حقیقت مطلق را فراروی آدمی می‌گذارد و دیگری نیاز جوان‌شناسانه او را پاسخ می‌دهد، اگر به سابقه حضور ارزشمند این دو پدیده در دو سرزمین ایران و شبه قاره هند توجه کنیم، با قله‌های رفیع و والایی مواجه می‌شویم که بشریت به آن افتخار می‌کند.
در ادامه این برنامه، منصور معتمدی، دبیر علمی نشست و عضو گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: اگر نگاهی گذرا به گذشته روابط و مناسبات شبه قاره هند و ایران بی‌اندازیم، در می‌یابیم که چند هزار سال پیوند تاریخی، اقوام هر دو سرزمین را به یکدیگر مرتبط ساخته است.
وی ادامه داد: پیشینه این ارتباط را حتی به قبل از مهاجرت هند و اروپاییان و هند و ایرانیان می‌توان رساند، شواهدی از این ارتباط را میان تمدن کهن سند و اقوام کهن ایران می‌توان نشان داد، این ارتباط با مهاجرت اقوام هند و ایرانی ادامه یافت که نشانه‌های آن در مشاهبت‌های زبان‌شناختی، دینی و اسطوره‌شناختی میان متون کهن سانسکریت و اوستایی قابل مشاهده است.
معتمدی افزود: در اقوال تاریخی بعد نیز ارتباطات گوناگون نیز ادامه داشته است و می‌توان به انتقال کتاب‌هایی نظیر کلیله و دمنه در ایران به پیش از ظهور اسلام اشاره کرد و با ظهور اسلام این ارتباط قطع نشد بلکه بیشتر هم شد، ارتباطات مسلمانان و حتی گاه اروپاییان با مظاهر فرهنگ و تمدن شبه قاره هند عمدتا از طریق ایرانیان انجام می‌شد.
پیش از ورود اسلام به شبه قاره هند، عرفان پدیده‌ای رایج در آن سرزمین بود
عضو گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: در طول تاریخ، ایرانیان با شبه قاره هند پیوند سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی داشتند اما در این میان دو حوزه عرفان وتصوف، ادب فارسی را می‌توان بسیار مهم دانست و متمایز ساخت، البته پیش از ورود اسلام به شبه قاره هند، عرفان پدیده‌ای رایج و شناخته شده در آن سرزمین بود.
تصوف اسلامی سابقه‌ای هزار ساله در شبه قاره هند دارد
معتمدی اظهار کرد: تصوف اسلامی سابقه‌ای هزار ساله در شبه قاره هند دارد و طی این هزار سال مشایخ، عرفا و طریقه‌ها و سلسله‌های متعدد اسلامی در شبه‌قاره پرورش یافته و پیروان زیادی را تربیت کردند.
زبان فارسی ابزاری برای انتقال مفاهیم دینی و ادبی در شبه قاره هند
وی ادامه داد: وجود تعداد زیادی مقابر، مزارها و نسخ خطی بی‌شمار در آن سرزمین را می‌توان نشانه رواج و گسترش تصوف در شبه قاره هند دانست، ازسویی زبان فارسی ابزار و وسیله نیکویی برای انتقال مفاهیم دینی، ادبی، دیوانی و مخصوصا عرفانی بود، زیبایی و البته جایگاه رسمی و اداری زبان فارسی چنان بود که تا قرن‌ها متون مختلف در شبه قاره هند به این زبان نگارش یافت.
دبیر علمی همایش گفت‌وگوهای فرهنگی ایران و شبه قاره هند در ادامه گفته‌های خود، بیان کرد: خوشبختانه از میان فراخوان پژوهشی، در مجموع 27 مقاله داخلی و خارجی در دبیرخانه همایش مورد تأیید قرار گرفت که این مقالات در شش پنل در یک روز ارائه خواهند شد.
وی ادامه داد: این پنل‌ها شامل روابط فرهنگی ایران و شبه قاره هند گذشته، حال و آینده، نقش عرفان در توسعه صلح و تکثرگرایی فرهنگی، تعاملات و مشترکات فرهنگی بین ایران و شبه قاره هند، تصوف میراثی مشترک برای ایران و شبه قاره هند، تحکیم پیوند فرهنگی بین ایران و شبه قاره هند در پرتو زبان و ادبیات، نقش تصوف در تعاملات و گفت‌وگوهای فرهنگی آسیا است.
برخی نویسندگان بر این باور هستند که بشر امروز بی‌معنویت نابود خواهد شد
عباس خامه‌یار، معاون بینالملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی عنوان کرد: در دهه‌های اخیر اصطلاح رایج در بین نویسندگان و سخنوران عرصه اندیشه اصطلاح معنویت است و برخی بر این باور هستند که عصر حاضر را عصر گرایش به معنویت بنامند، منظور این صاحب نظران این است که بشر امروز با ابزارهای کشتار جمعی که امروزه ساخته است و باتوجه به مدرنیته و اقتضائات زندگی صنعتی اگر به دامان معنویت نگراید نابود خواهد شد.
وی ادامه داد: غربیان با تأکید بر مبانی سکولاریستی و اومانیستی که دارند، استنباطشان از این معنویت یک نوع معنویت سکولار و متناسب با جهان‌بینی لیبرالیستی است، متأسفانه بسیاری از نویسندگان و گویندگان این گونه برداشت از معنویت را با عرفان اسلامی و معنویت مبتنی بر ادیان الهی و آسمانی مترادف می‌دانند، درحالی‌که این دو برداشت در پایه و اساس از هم جدا هستند.
منشأ اضطراب و نابسامانی بشر امروز، دور افتادن از عرفان و معنویت مبتنی بر الهیات اسلامی است
خامه‌یار تصریح کرد: عرفان و معنویت مبتنی بر سکولاریست و اومانیسم با عرفان مبتنی برالهیات، هم در منشأ، هدف وغایت از هم جدا هستند، چراکه منشا اضطراب و نابسامانی بشر امروز دور افتادن از عرفان و معنویت مبتنی بر الهیات اسلامی و آموزه‌های وحیانی است.
معاون بینالملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بیان کرد: اشتراک فرهنگی بین شبه قاره هند و ایران موجب پیوند و همبستگی فرهنگی، عاطفی و دوستی‌های یکدیگر شده است، اگرچه در طول تاریخ با فراز و فرودهای متعددی مواجه شده، اما همواره دارای ارتباطی مؤثر به ویژه روابط فرهنگی گسترده بوده‌اند.
این مسئول با بیان اینکه زبان فارسی برای قرن‌ها زبان رسمی و دیوانی منطقه شبه قاره هند بوده است، اظهار کرد: تا اینکه انگلستان پس از تسلط بر این منطقه، سیاست زدودن فرهنگ اصیل ایرانی، زبان غنی و پرمحتوای فارسی را در پیش گرفت و زبان انگلیسی را ترویج و گسترش داد، اما ریشه‌های عمیق این درخت تناور در وجود فرهیختگان حفظ شد و شاخه‌های پربار آن همچنان بر سر مردمان این سامان سایه افکند.
وی با اشاره به اینکه بیش از 40 درصد واژه‌های زبان فارسی، ریشه فارسی دارد، عنوان کرد: خیلی از زبان‌شناسان، این زبان را دختر زیبای زبان فارسی می‌نامند، اگر به دوره‌های پیشین بازگردیم بررسی‌های دیرینه‌شناسی نشان می‌دهد که پیوستگی‌های فرهنگی شبه قاره هند و ایران از دوران باستان وجود داشته و بعدها پس از ورود اسلام به منطقه شبه قاره هند عالمان و عارفان ایرانی از طریق زبان غنی فارسی در ترویج و گسترش آن تلاش بسیار کردند.
معاون بینالملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تصریح کرد: نزدیک به هشت قرن زبان فارسی، زبان رایج و دیوانی شبه قاره هند بوده است و اکنون نیز بر کسانی که علاقه‌مند به فراگیری زبان فارسی هستند، در دانشگاه‌های مختلف هند، پاکستان و بنگلادش این زبان تدریس می‌شود و نشریاتی درباره تاریخ و ادبیات فارسی از سوی دولت و نشریات خصوصی چاپ و منتشر می‌شود.
خامه‌یار در ادامه بیان کرد: وجود کتابخانه‌های خطی و چاپ‌سنگی از میراث مشترک در هند، پاکستان و بنگلادش گواه روشن دیگری بر روابط فرهنگی، معنوی، علمی و ادبی دو سرزمین است و همه ساله بزرگداشت اندیشمندان پارسی‌گوی و عارفان به‌نام در شبه قاره هند و ایران برگزار می‌شود و دوستداران عرفان اصیل، الهی و اسلامی از حلاوت سروده‌های امیر خسرو و بیدل دهلوی و دیوان حافظ، ذائقه خود را شیرین می‌کنند.
وی ادامه داد: در تمام منطقه شبه قاره هند همچون تاج محل، مسجد مروارید و وزیرخان و مسجد جامعه لاهور و قلعه پادشاهی می‌توان سبک و تأثیر هنر ایرانی و معماری را مشاهده کرد اما با گذشت زمان، با فاصله گرفتن نسل‌ها از این میراث کهن مشترک، اندیشه عرفانی و معنویتگرا، نوع‌دوستی کمرنگ شد و گروه‌های افراطی و خشونتطلب رو به رشد نهادند، تا جایی که امروز شاهد رفتارهای افراط‌‌گرایی و تکفیری در این منطقه هستیم، سرزمینی که مهد و خواستگاه صلح، برادری و نودوستی بوده است.
معاون بینالملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تصریح کرد: امروزه با وجود پیشرفت و توسعه بشر در زمینه علمی و افتصادی، برای دستیابی به صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز نیاز به گفت و شنود و بهره‌گیری از فرهنگ غنی و متعالی الهی داریم.
خامه‌یار ادامه داد: بر این باور هستیم که برای عبور از افراط و خشونت، تعصب و برادرکشی، ناگزیر به بازگشت اندیشه‌های عرفانی ناب و برگرفته از ادیان الهی هستیم، امروز پادزهر این افراط و تمامیت‌خواهی که به عبور از مرز انسانیت و بروز رفتارهای ددمنشانه منجر شده است، عرفان و معنویت مبتنی بر آموزه‌های وحیانی است که می‌تواند نه تنها شیوه و الگوی مناسبی در تعاملات و ارتباطات بین اقوام ملت‌ها در منطقه باشد.
محمد جعفر یاحقی، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، در ادامه با بیان اینکه مشترکات بسیاری میان ایران و هندوستان وجود دارد، اظهار کرد: با تأکید برمشترکات میان دو ملت، می‌توانیم در جهت کاهش خشونت‌های جامعه جهانی گام‌های مؤثری را برداریم.
وی با اشاره به اینکه ارتباطات ایران با هند ارتباطی تاریخی و خونی است، ابراز کرد: این ارتباطات زمینه نزدیکی دو ملت را بیش از پیش فراهم می‌کند.
یاحقی با بیان اینکه ادیان باستانی ایران نیز با هند تعامل داشته‌اند، ادامه داد: این تعاملات تأثیرات بسیاری در همه زمینه‌ها داشته است.
عضو شورای فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی عنوان کرد: علاوه بر ارتباطات تاریخی و خونی، از زمانی که اقوام هندی در دره سند و فلات ایران ساکن شدند، برابری، برادری و ارتباطات زبانی نیز بین این دو ملت به وجود آمد.
یاحقی با تأکید براینکه حتی در دوره پیش از اسلام نیز تعاملات فرهنگی میان ایران و هند وجود داشته، تصریح کرد: این تعاملات در دوره ساسانیان از بروز ویژه‌تری برخوردار بوده است.
وی یکی از حوزه‌های مشترک میان ایران و هند را داستان‌های ادبی دانست و گفت: داستان‌هایی همچون کلیله و دمنه، هزار آشوب و هزار افسان، گویای مشترکات میان ایران و هند است.
یاحقی ابراز کرد: در دوره‌های مختلف، داستان‌های متعددی از هندوستان داشته‌ایم که در ایران رواج یافته و در ادبیات داستانی ایران تأثیرگذار بوده است.
مدیر گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه فردوسی با اشاره به اینکه میراث داستانی ایران و هند از جهات مختلف قابل مطالعه است، ادامه داد: همه ارتباطات ما با هندوستان ارزشمند است لذا در کنار آن، ارتباطات عرفانی هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
عضو شورای فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه در دوره‌های مختلف ایران دچار درگیری‌ها و نزاع‌های بسیاری شده است، عنوان کرد: به دلیل همین درگیری‌ها هندوستان پناهگاه بسیاری از ایرانیان بوده، برای مثال مهاجرت زرتشتیان به هندوستان نمونه‌ای از این مهاجرت‌ها است.
وی با اشاره به اینکه در دوره مغول نیز ایرانیان مهاجرت‌های بسیاری به هندوستان داشته‌اند، بیان کرد: در دوره مغول به خاطر اغتشاشاتی که در ایران به وجود آمده بود بسیاری از فرهیختگان و نویسندگان به هند مهاجرت کردند و توانستند در آنجا محیطی آرام برای تألیف کتاب‌های خود و ثبت اندیشه‌های بلند انسانی پیدا کنند، بسیاری از کتاب‌ها در زمینه تاریخ، ادبیات، عرفان و... در این زمان نوشته شده بودند.
احیای جاده ابریشم یکی از اهداف بزرگ یونسکو
مدیر گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه فردوسی با بیان اینکه ارتباطات تجاری، بازرگانی و اقتصادی از گذشته در هند رایج بوده است، ابراز کرد: امروزه احیای جاده ابریشم یکی از اهداف بزرگ یونسکو است.
یاحقی با بیان اینکه مهم‌ترین دوره ارتباطات ادبی با هندوستان در دوره صفویان بوده است، گفت: در دوره صفویان 824 شاعر برجسته به هند رفتند، یا در آنجا مستقر شدند، یا بعد از مدتی برگشتند، در آن زمان سرزمین هند، سرزمین رویایی نه تنها برای ایرانیان بلکه برای اروپاییان بود و بسیاری ازمتفکران، نویسندگان و دانشمندان به هندوستان سفر کردند.
عضو شورای فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه دستور زبان فارسی را مدیون بخش هندی زبان فارسی هستیم، ادامه داد: بسیاری از دانشنامه‌های ادبی در هند تقویت شد و بسیاری از فرهنگ‌نویسان ایرانی به هند مهاجرت کردند.
مدیر گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه فردوسی تصریح کرد: حوزه‌های هنری بسیاری از جمله نقاشی، معماری، نگارگری، خط و...نیز در هندوستان تقویت شد.
