چهار گام ضروری در مسیر استنطاق قرآن
گروه حوزه‌های علمیه: رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با بیان اینکه مسئله‌یابی، مهم‌ترین گام در استنطاق از قرآن است گفت: چهار گام برای این کار لازم است که از دید بنده، مسئلهشناسی و عرضه آن به قرآن، تفسیر ترتیبی آیات، تفسیر موضوعی و گرفتن نتیجه، این چهار گام را تشکیل می‌دهند.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی‌مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در مورد تردیدناپذیری در ضرورت استنطاق از قرآن برای پاسخگویی به نیاز‌های بشری گفت: قرآن کتاب زندگی است و اگر ما به این مسئله باور داشته باشیم که داریم باید به نیاز‌های افراد و جامعه پاسخ بدهد و در حیطه زندگی، و انتخاب راه و مسیر، پاسخگو باشد.
یوسفی‌مقدم با بیان اینکه قرآن کریم، حداقل باید نیاز‌های معرفتی و تربیتی فرد و جامعه را تامین کند تصریح کرد: خود قرآن کریم بر این مسئله تحدی کرده است که اگر کتابی هدایت‌گرتر از قرآن سراغ دارید بیاورید؛ بنابراین قدر متیقن این است که در بعد هدایتی و معرفتی، قرآن کریم قادر است به تمامی نیاز‌های انسان در همه عصر‌ها و نسل‌ها پاسخ دهد؛ البته مهم روش عرضه این نیاز‌ها به قرآن و گرفتن نتایج و جواب است که روش‌های مختلفی نیز بیان شده است.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن با اشاره به روش عرضه بر قرآن بیان کرد: ما چگونه در فقه، مسایل فقهی را به فقها و مراجع عرضه می‌کنیم و به اصطلاح از آنان استفتاء داریم؛ باید به همین روش نیز مسایل و موضوعات مورد پرسش و مورد نیاز را به قرآن عرضه و از آن استفتاء و استنطاق داشته باشیم.
یوسفی‌مقدم با بیان اینکه روش تفسیر قرآن مبتنی بر شیوه عقلائی و منطقی است، در پاسخ به این سؤال که چه منهجی برای استنطاق از دید قرآن وجود دارد، اظهار کرد: ابتدا باید آنچه به قرآن عرضه می‌شود واقعا در قالب مسئله باشد؛ در مرحله بعدی، آیات شریفه که مورد استنطاق است باید در جایگاه مهندسی و طبیعی خود بررسی و تفسیر شوند؛ یعنی به صورت تفسیر ترتیبی، هر آیه را در مکان خود و با توجه به سیاق معنا و تفسیر کنیم؛ زیرا اگر آیه در قالب مکانی که در آن قرار گرفته و در قالب سیاق مورد توجه باشد می‌تواند برداشت‌های دقیق‌تری را به ما بدهد.
وی ادامه داد: مرحله سوم این است که آیات را از قسمت‌های مختلف قرآن کریم که مرتبط با مسئله ما است انتخاب کرده و در کنار هم قرار دهیم که در اینجا نوبت به تفسیر موضوعی می‌رسد و در واقع انسجام و ساماندهی میان آیات و عام و تبیین خاص و مقید و مطلق بودن و ... صورت می‌گیرد و از مجموعه این فعالیت‌ها پاسخ را دریافت می‌کنیم.
این محقق و استاد حوزه علمیه به نقش مسئلهشناسی به عنوان موضوعی محوری تاکید و تصریح کرد: مسئلهشناسی خودش از مسایل مهم است که ابعاد گوناگونی دارد و نباید «هر کسی از ظن خود شد یار من» باشد؛ برخی فقط از نظر جامعه‌شناسی، برخی روان‌شناسی و ... به قرآن می‌نگرند و زوایای دیگر را نفی می‌کنند در حالی که باشد ابعاد گوناگون مسایل و علوم مختلف مورد توجه باشد و نفی دیگر جوانب جایز نیست.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با اشاره به جامعیت قرآن کریم عنوان کرد: قرآن، منبع برای علوم و دانش‌های مختلف انسانی و اسلامی است و ما هم‌اکنون در حوزه علمیه در مسئلهشناسی در مسیر نسبتا قابل قبولی قرار داریم و حرکت می‌کنیم؛ از جمله در پژوهشکده ما، سه مسئله مهم یعنی؛ قرآن و استشراق، نظام‌سازی قرآنی و مرجعیت علمی قرآن مورد بحث و تحقیق است.
وی با بیان اینکه مسیر کار ما باطمانینه دنبال می‌شود اظهار کرد: مسئلهشناسی و پرداختن علمی به آن نیازمند زمان است؛ به همین دلیل از عجله کردن در این کار باید به صورت کامل پرهیز شود تا کار به نتایج قابل قبولی برسد.
یوسفی‌مقدم با تاکید مجدد بر اینکه برخی، چون خودشان از یک منظر به قرآن می‌نگرند فکر می‌کنند که منظر‌های دیگر، درست نیست به نمونه‌ای از این مسایل اشاره و عنوان کرد: یکی از خلأ‌های مهم در مسئلهشناسی، کمتر پرداخته شدن به معارف و به‌ویژه علوم قرآنی از منظر روایات اهل بیت (ع) است که سبب شده تا علوم قرآنی رایج ما مبتنی بر دیدگاه‌های اهل سنت باشد.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن اظهار کرد: تدوین علوم قرآنی از منظر اهل بیت (ع) در دستور کار این مرکز قرار داشته و کتابی نیز در این زمینه چاپ شده است؛ ولی با نگاه عالمانه و موشکافانه دقیق‌تر و جامع‌تری باید این کار انجام شود و علوم قرآنی از منظر اهل‌بیت (ع) در مراکز علمی مورد استناد قرار گیرد.
وی تاکید کرد: این ظرفیت در روایات و معارف اهل بیت (ع) با وجود مشکلات متعددی که ممنوعیت کتابت حدیث و ... وجود داشته است وجود دارد و می‌توانیم به تدوین آن بپردازیم.
یوسفی‌مقدم در پاسخ به این سؤال که مراکز زیادی مشغول تحقیق و پژوهش قرآنی هستند، برای مواجهه با آسیب موازی‌کاری چه تدابیری اندیشیده‌اید، تصریح کرد: حوزه علمیه به صورت خاص و دانشگاه‌ها به شکل عام باید سازماندهی منطقی میان موسسات قرآن‌پژوهی ایجاد کنند تا شجره مبارک در موسسات بارور شده و طی مثلا چند سال، نتایج ویژه و هم‌افزایانه داشته باشد.
وی تاکید کرد: این کار مستلزم پرهیز از موازی کاری و داشتن هم‌افزایی و هم‌پوشانی است که البته مدیر جدید حوزه اقداماتی را برای این کار شروع کرده‌اند، ولی انسجام بیشتری میان مراکز و موسسات قرآن‌پژوهی لازم است تا به تعامل برسند و بهره‌مندی از نیرو‌های انسانی و محققان به وجه بهتری باید صورت بگیرد.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف در پایان تاکید کرد: برای تحقق این کار، باید نظام مسئلهشناسی و مسئله‌یابی تدوین و هر بخش به مرکز و یا گروهی واگذار شود.
