توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای؛ فرصتی برای توسعه اقتصادی یا سیاستی در تعارض با مکتب اقتصادی اسلام
کانون خبرنگاران نبأ: فروشگاه‌های زنجیره‌ای یکی از محصولات اقتصاد سرمایه‌داری غرب و بر ضد سیاست‌های تعدیل ثروت در اسلام است. بنابراین، نیاز است با به کارگیری سیاست‌های اقتصاد مقاومتی که از مکتب اسلام نشأت می‌گیرد برای حل این مسئله که بی‌عدالتی اقتصادی گسترده‌ای را در شهرها به‌وجود آورده است، چاره‌اندیشی شود.
به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، در قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران و مکتب اقتصاد اسلامی، تحقق عدالت اجتماعی از اصول پذیرفته شده‌ای است که سایر اصول و اهداف با توجه به آن دنبال می‌شوند، و اگر تعارضی بین توسعه اقتصادی و عدالت اقتصای پدید آید، رعایت عدالت اقتصادی مقدم خواهد شد، زیرا مکتب اقتصاد اسلامی به گونه‌ای طراحی شده است که توسعه اقتصادی را با حفظ عدالت هم‌راستا می‌کند، در جامعه امروز ایران یکی از تصمیماتی که در چند سال اخیر با آن مواجه بودیم، این بوده است که با هدف توسعه اقتصادی و بالابردن قدرت خرید مردم فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای به‌صورت گسترده تأسیس و رشد داده می‌شوند غافل از اینکه این اقدام، ضرر هنگفتی را به پیکره جامعه وارد می‌آورد و آن چیزی به جز افزایش بی‌عدالتی اقتصادی در جامعه نیست.
توازن اجتماعی و تعدیل ثروت‌ها
شکاف طبقاتی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات جامعه انسانی است و موجب برهم زدن عدالت اجتماعی می‌شود، زیرا بروز و تشدید این پدیده، شرایط نابرابری را در جامعه حاکم می‌کند که به خصومت‌ها و رقابت‌های ناسالم منتهی می‌شود و طبقه ضعیف، ضعیف‌تر و ثروتمندان، ثروتمندتر می‌شوند. یکی از سیاست‌های اصولی در مکتب اقتصادی اسلام ایجاد توازن اجتماعی و تعدیل ثروت‌هاست، در این مکتب زمینه‌های لازم برای کسب درآمد برای همگان فراهم می‌شود و از طرفی سیاست‌های تعدیل ثروت و توزیع عادلانه آن در رأس تصمیم‌گیری‌ها قرار می‌گیرد، در چنین جامعه‌ای هست که هرچند به دلیل متفاوت بودن میزان تلاش، افراد از نظر دارایی و سطح زندگی برابر نیستند، ولی همگان از سطح قابل قبول زندگی و رفاه نسبی برخوردار هستند، به این ترتیب با تحقق توازن اجتماعی، فقر از جامعه ریشه‌کن می‌شود.
ابزارهای توازن اجتماعی و تعدیل ثروت‌ها در اسلام
مکتب‌های اقتصادی برای تأمین عدالت اجتماعی مورد نظر خود ابزارهایی را ارائه کرده‌اند، در مکتب اقتصادی اسلام ابزارهای‌های توازن اجتماعی را می‌توان چنین نام برد: 1) انفاق‌های واجب و مستحب مانند خمس، زکات و صدقات، 2) جلوگیری از درآمدهای نامشروع، درآمدهای نامشروع که از طریق رباخواری، رشوه‌خواری، استثمار، تولید و توزیع کالاهای زیانبار و بی‌فایده به‌دست می آیند، بسیاری از انحصارات و احتکارها از این جمله‌اند، 3) ابزارهای حقوقی از دیگر ابزارهای توازن اجتماعی هستند، قوانین و مقررات متعددی که در مکتب اسلام به چشم می‌خورد که نقش تعدیل ثروت‌ها و توازن اجتماعی را ایفا می‌کند، این قوانین از تمرکز ثروت نزد عده‌ای خاص جلوگیری می‌کند، مانند قانون ارث، قوانین مالکیت عمومی اراضی موات و آباد طبیعی، مانند معادن، جنگل‌ها، دریاها، قوانین حریم کسب و...، 4) ابزارهای اخلاقی نیز به‌عنوان ابزارهای توازن اجتماعی به‌کار گرفته می‌شوند، این ابزارها در مکتب اقتصادی اسلام نقشی کم‌تر از ابزارهای حقوقی ندارند، ابزارهای اخلاقی با تأثیری که در روح و روان افراد می‌گذارند در همه حالات آنان را متوجه وظایف قانونی و اخلاقی می‌کند، دعوت به ترک اسراف، تبذیر، تجملات و... موجب زمینه‌سازی تعدیل ثروت‌ها می‌شوند، در صورتی که روحیه قناعت و صرفه‌جویی، استفاده بهینه از امکانات و منابع صورت می‌پذیرد و امکان برخورداری قشرهای ضعیف فراهم می‌آید و همچنین انفاقات مستحب که تأکید فراوانی در اسلام بر آن شده است، نقش زیادی در تعدیل ثروت دارند.
انحصارها و احتکارها در جامعه امروز
انحصار توزیع مواد غذایی توسط سرمایه‌داران از طریق فروشگاه‌های زنجیره‌ای از نمونه انحصار‌هایی است که در جامعه امروز با آن رو‌به‌رو هستیم، که در حال حاضر در تمام شهرهای کشور در حال گسترش هستند، این فروشگاه‌ها با سرمایه اولیه کلان، توسط سرمایه‌داران بزرگ تأسیس می‌شوند، آنان با نقدینگی بالای خود و با خرید کالاها به‌صورت گسترده، قیمت را برای مصرف‌کننده کاهش داده و امکان ارائه تخفیفات گوناگون را فراهم می‌آورند.
استقبال گسترده مردم از تخفیفات این فروشگاه‌ها تعطیلی کسب و کارهای خرد را باعث می‌شود و بازار به‌طور کامل به‌دست صاحبان این سرمایه می‌افتد. این امر منجر به تعیین قیمت و کنترل عرضه محصول توسط آنان می‌شود.
اگر فردی قبلا می‌توانست با سرمایه اندک کسب و کار کوچکی راه‌اندازی کند، اکنون این فرصت از او سلب می‌شود، فروپاشی کسب و کارهای کوچک، سرنوشت صدها و هزاران نفر را در اختیار مدیران بزرگ اقتصادی قرار می‌دهد. سرمایه‌دارانی که با ایجاد قدرت انحصاری و سودهای کلان مالی، امکان نقش‌آفرینی سیاسی را هم خواهند داشت.
توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی گسترده‌ای دارد. فروشگاه‌های زنجیره‌ای یکی از محصولات اقتصاد سرمایه‌داری غرب است و با مکتب اسلام و قرآن سنخیتی ندارد بلکه کاملا بر ضد سیاست‌های تعدیل ثروت در اسلام است. بنابراین، نیاز است با به کارگیری سیاست‌های اقتصاد مقاومتی که از مکتب اسلام نشأت می‌گیرد برای حل این مسئله که بی‌عدالتی اقتصادی گسترده‌ای را در شهرها به‌وجود آورده است چاره‌اندیشی شود.
منابع:
مبانی فقهی اقتصاد اسلامی، حجج الاسلام محمدمهدی کرمی و محمد پورمند، انتشارت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
دنیای اقتصاد
سیده‌سرور لهسایی/ کارشناس ارشد سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی
