وضعیت درآمد سرانه در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی/ کاهش اعتماد مردم به نظام بانکی
گروه اقتصاد: عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن تشریح وضعیت درآمد سرانه در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی اظهار کرد: مردم در سال‌های اولیه انقلاب توجهات ظاهری به قانون عملیات بانکی بدون ربا را دیدند اما هرچه جلوتر آمدیم، اعتماد مردم نسبت به سیستم بانکی، روز به روز کمتر شد و امروز در حداقل ممکن قرار گرفته است که باید برای این مسئله فکر عاجلی کرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در طول چهار دهه گذشته پس از انقلاب اسلامی، پیشرفت‌های گسترده‌ای در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی صورت گرفته و مخصوصا در زمینه اقتصادی، با وجود همه محدودیت‌ها، پیشرفت‌های چشمگیری حاصل شده که نیازمند بررسی این پیشرفت‌ها و همچنین چالش‌های اقتصادی دوران پس از انقلاب اسلامی در راستای برنامه‌ریزی برای آینده بهتر هستیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدرجایی باغسیایی، نماینده سابق مجلس و عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه علامه طباطبایی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان دیدگاه‌های خود درباره دستاوردهای اقتصادی انقلاب اسلامی پرداخت و اظهار کرد: اگر بخواهیم به وضعیت عمومی اقتصاد، درآمد مردم و رفاه عمومی در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی بپردازیم باید عرض کنم که یکی از شاخص‌های نشان‌دهنده وضعیت رفاه مردم، میزان درآمد سرانه آنهاست؛ البته صرف درآمد سرانه نمی‌تواند نشان دهنده وضعیت زندگی مردم باشد بلکه توزیع درآمد و وجود نابرابری هم در این زمینه اثرگذار است و ممکن است در جامعه‌ای، درآمد سرانه بالا باشد اما این درآمد در اختیار تعداد اندکی از مردم باشد و اکثریت جامعه در فقر زندگی کنند.
وی ادامه داد: آنهایی که قبل از انقلاب و مخصوصا در شهرستان‌ها را به یاد دارند، وضعیت رفاهی مردم در سطح بسیار نازلی قرار داشت و در آن زمان خوردن مرغ و برنج، امری تشریفاتی و برای برخی از مردم دست نیافتنی بود. به طور کلی، علی رغم همه مشکلاتی که اکنون وجود دارد اما سطح رفاه عمومی ایجاد شده در دوران پس از انقلاب به هیچ عنوان قابل قیاس با قبل از انقلاب نیست.
این نماینده سابق مجلس عنوان کرد: در دوران قبل از انقلاب اسلامی، مخصوصا از تهران که دور می‌شدیم، وضعیت بسیار بدتر می‌شد و وضعیت، راه‌ها، آب و برق در روستاها ناخوشایند بود اما در دوران پس از انقلاب، در راه‌سازی، راه آهن، شبکه تلفن، برق‌رسانی، گاز رسانی و آب‌رسانی به دورترین نقاط کشور بسیار پیشرفت کردیم.
رجایی باغسیایی با اشاره به وضعیت درآمد سرانه در دوران قبل از انقلاب اسلامی یادآور شد: از لحاظ توزیع درآمد سرانه، سال 1353 که قیمت نفت افزایش پیدا کرد، با رشد حدود 75 درصدی نسبت به سال 52 مواجه هستیم و در آن سال که جمعیت کشور حدود 32 میلیون نفر بود، درآمد سرانه ما به قیمت جاری 1266 دلار بود. همچنین در سال 1354 با 32 میلیون و هشتصد و هجده هزار نفر جمعیت، درآمد سرانه 1343 دلار بوده است. در سال 1355 با 33 میلیون و هفتصد و نه هزار نفر جمعیت، درآمد سرانه به قیمت جاری 1766 دلار و در سال 1356 که جمعیت ما به 34 میلیون و هفتصد و بیست هزار نفر رسیده، درآمد 1516 دلار و در سال 1357 که جمعیت کشور به 36 میلیون و هفتاد و هفت هزار نفر رسیده، میزان درآمد سرانه 1718 دلار به نرخ روز یعنی هفت تومان بوده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: بالاترین جمعیت در دوران قبل از انقلاب 36 میلیون و هفتاد و هفت هزار نفر در سال 1357 بوده است اما در طول سالیان پس از انقلاب، علی رغم اینکه جمعیت ما دو برابر شده و اکنون از 80 میلبیون نفر تجاوز کرده است، براساس گزارش سال 2016 سازمان ملل، درآمد سرانه کشور به 6550 دلار رسیده است و اگر براساس برابری قدرت خرید محاسبه کنیم که خود آنها هم محاسبه کرده‌اند، میزان این درآمد به 17400 دلار می‌رسد.
وی با بیان اینکه مواردی که ذکر شد صرفا مقایسه‌ای اجمالی است تا نشان دهیم درآمد سرانه کشور بیش از 3 برابر شده است، اظهار کرد: ممکن است گفته شود این امر، نشان از بهبود رفاه عمومی نیست و به توزیع درآمد بستگی دارد که در اینباره باید گفت توزیع درآمد هم نسبت به سال‌های 56 و 57 بهتر شده است؛ چراکه در آن سال‌ها ضریب جینی که یکی از شاخص‌های نابرابری است، 51 صد بوده است و الان تقریبا به 37 صدم رسیده است؛ بنابراین وضعیت توزیع درآمد هم بهتر شده است گرچه که هنوز هم ایده‌آل نیست و باید کارهای بیشتری انجام دهیم.
این نماینده سابق مجلس افزود: البته باید این موضوع را هم لحاظ کنیم که ما هشت سال گرفتار یک جنگ تحمیلی و پس از آن تحریم اقتصادی شدیم اما با این حال توانستیم درآمد سرانه کشور را براساس قیمت بازاری به 6500 دلار و براساس برابری قدرت خرید به 17400 دلار برسانیم. البته آنچه که سطح رفاه جامعه را تشکیل می‌دهد، برابری قدرت خرید است و وقتی که ریال را تبدیل به دلار می‌کنیم، اگر قیمت بازاری را در نظر بگیریم، ما را گمراه می‌کند؛ چراکه یک دلار در آمریکا دارای یک قدر خرید و در ایران قدرت خرید بیشتری دارد.
رجایی باغسیایی تأکید کرد: در مجموع در ابعاد مختلف، از جمله رفاه عمومی، بهداشت و درمان، شاخص توسعه انسانی، امید به زندگی، همه شاخص‌ها مثبت است؛ گرچه براساس موازین اسلامی و نظام اقتصادی اسلام انتظار داریم وضعیت بسیار بهتر شود و لازم است دولت‌ها در جهت رفع فقر اقدام جدی‌تر کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به لزوم همکاری با دولت برای رفع فقر در جامعه اظهار کرد: در یک نظام اسلامی، وجود حتی یک فقیر زیبنده نیست و باید همگی به دولت کمک کنیم تا این کار مهم را انجام دهد. لازم است از مجلس محترم و دست‌اندرکاران تقاضا کنم به دولت در امر مهم رفع فقر کمک کنند و از سیاسی کاری و سیاست‌بازی اجتناب کنند. اگر به خاطر مسائل جناحی، در مقابل اقدامات دولت برای رفع فقر مانع‌تراشی کنیم، در پیشگاه خداوند جوابی نخواهیم داشت.
وی در ادامه به بیان نکاتی درباره وضعیت نظام بانکی در دوران پس از انقلاب اسلامی پرداخت و اظهار کرد: در گذشته نظام بانکی در ایران ربوی بود و بانک‌های داخلی و خارجی متعددی وجود داشتند که به شکل ربوی عمل کرده و افراد متدین در این بانک‌ها سپرده‌گذاری نمی‌کردند. سطح سپرده‌گذاری نسبت به دوران بعد از انقلاب بسیار پائین بود و بنده در پایان‌نامه‌ای که برای کارشناسی ارشد در سال 1375 نوشته‌ام، مقایسه‌ای در این زمینه انجام داده‌ام.
این نماینده سابق مجلس یادآور شد: بعد از انقلاب اسلامی و مخصوصا بعد از نگارش قانون عملیات بانکی بدون ربا که اعتمادی در میان مردم نسبت به نظام بانکی پدید آمد، سپرده‌گذاری در سیستم بانکی به شدت افزایش پیدا کرد و طبیعتا اعطای تسهیلات نیز بیشتر شد اما مسئولان سیستم بانکی و مخصوصا بانک مرکزی قدردان این تحول عظیم نبودند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: متأسفانه بانک مرکزی به جای اینکه ساختار بانکی ربوی را به گونه‌ای جدید سازمان‌دهی کند که قانون جدید عملیاتی شود، با نوشتن آئین‌نامه و دستورالعمل اجرایی، کاری کردند که عقود اسلامی در جهت خلاف ماهیت خود مورد استفاده قرار گیرند و این مسئله باعث شد تا به تدریج، مردم متوجه شوند که این سیستم، علی‌رغم اینکه اسم غیرربوی روی آن گذاشته شده اما در بسیاری از موارد همانند سیستم ربوی عمل می‌کند و اعتماد مردم به تدریج کاهش پیدا کرد.
وی با اشاره به کاهش اعتماد مردم به نظام بانکی تأکید کرد: به نظرم این جفایی بود که بانک مرکزی در سال 1363 نسبت به بانکداری بدون ربا انجام داد. مردم در سال‌های اولیه این توجهات ظاهری را دیدند اما هرچه جلوتر آمدیم با توجه به دستورالعمل و آئین نامه‌های اجرایی، عدم آموزش کافی به کارمندان بانکی و همچنین عدم آموزش کافی مردم، اعتماد مردم نسبت به سیستم بانکی، روز به روز کمتر شد و امروز در حداقل ممکن قرار گرفته است که باید برای این مسئله فکر عاجلی کرد.
رجایی باغسیایی ادامه داد: در اینجا لازم می‌دانم از دولت، بانک مرکزی و مجلس محترم خواهش کنم برای رفع این مشکل چاره‌ای بیاندیشند؛ چراکه بیشتر فسادها و اختلاس‌هایی که در نظام بانکی صورت گرفته است، ریشه در اجرای نادرست قانون عملیات بانکی بانکی بدون ربا دارد. اگر این قانون اجرا می‌شد بانک‌ها حتما باید در غیر از قرض‌الحسنه که کارمزد آن پائین است، در تسهیلات دیگر باید حتما نظارت کرده و مورد سرمایه‌گذاری را مشخص می‌کردند.
این نماینده سابق مجلس اظهار کرد: اگر این نظارت وجود میداشت، یک نفر نمیتوانست به صورت غیرقانونی، 3 هزار میلیارد تومان تسهیلات دریافت کند؛ چراکه از وی سؤال می‌شد که قرار است این پول را در کجا سرمایه‌گذاری کنی و میزان سرمایه پروژه وی مشخص می‌شد و طبیعتا یک نفر که نمی‌تواند به یکباره 50 پروژه را آغاز کرده و برای آنها تسهیلات دریافت کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پایان گفت: ریشه اختلاس‌هایی که رخ داده، به بیمبالاتی سیستم بانکی در اجرایی کردن قانون عملیات بانکی بدون ربا بر می‌گردد و اگر این اتفاقات رخ نمی‌داد و بانک مرکزی به درستی به وظیفه خود عمل می‌کرد، همان جهشی که در اول انقلاب نسبت به سپرده‌گذاری صورت گرفت می‌توانست ادامه پیدا کند و نظام بانکی می‌توانست نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی کشور داشته باشد.
