تفاسیر قرآن بعد از انقلاب در مقایسه با تفاسیر سنتی، مستندتر هستند

به گزارش ایکنا از اصفهان، تفسیر قرآن، یکی از علوم اسلامی است که در طی قرن‌‎های مختلف جایگاه برجسته‌ای نزد مسلمانان داشته است، در ایران نیز مفسران برجسته‌ای تفسسبر قرآن نوشته‌اند، اما در این میان برخی تفاسیر به لحاظ عمق نظر و برداشت‌های مفسرآن آن، بیشتر مورد توجه مخاطبان قرار گرفته در حالیکه برخی از آنها به دلیل کاربردی نبودن، کم تر مورد توجه واقع شده‌اند. در همین رابطه خبرگزاری ایکنا گفت‌‌وگویی با محمد مهدی جعفری، محقق و پژوهشگر قرآن و نهج‌البلاغه داشته است که متن آن را در ادامه می‌خوانید با این توضیح که دیدگاه‌ها و موضوعات مورد اشاره در این گفت‌وگو تنها نقطه نظرات مصاحبه شوندگان گرامی است و ایکنا در صدد تأیید و یا رد هیچ کدام از این مطالب نیست.

ایکنا: در مورد تعداد، روش‌شناسی و مهمترین ویژگی‌ها و خصوصیات تفاسیر قرآن که بعد از انقلاب به رشته تحریر درآمده است، توضیح دهید.
جعفری: بنده از تعداد این تفاسیر اطلاع دقیقی ندارم. یک بار فهرستی در اختیار داشتم و کسی که در این زمینه تحقیق می‌کرد، نظر مرا جویا شد و هر چند به طور دقیق نمی‌دانم تعداد این تفاسیر چند تاست، ولی با این حال تعداد آنها نسبتا زیاد است. این تفاسیر تحت تأثیر انقلاب اسلامی و بیشتر تحت تأثیر موج نویی از شبهات که از داخل و خارج به اسلام و قرآن صورت گرفته، نوشته شده‌اند. تعدادی از آنها به سبک تفاسیر سنتی نظیر المیزان مرحوم علامه طباطبایی و گاهی تفاسیر قدیمی‌تر بوده و برخی دیگر تقریبا مسائل جدید در میان جوانان و شبهه‌پردازان را نیز مطرح کرده‌اند. یکی از ویژگی‌های تفاسیر بعد از انقلاب این است که در مقایسه با تفاسیر قبل از این مقطع و یا همان تفاسیر سنتی، بیشتر مستند هستند. تفاسیر سنتی از گذشتگان نقل قول می‌کردند، ولی کمتر مستند بود، ولی تفاسیر جدید به خصوص بعد از انقلاب بیشتر مستند هستند و اگر نقل قولی می‌کنند، چه از مفسران و غیر آنها و چه از حدیث و مطالب دیگر، بیشتر مستند است و منابع را ذکر کرده‌اند.
ایکنا: کیفیت این تفاسیر را چگونه ارزیابی می‌کنید و نقاط قوت و ضعف آنها چیست؟
جعفری: از نظر کیفیت، به نظر من این تفاسیر نسبت به تفاسیر گذشته مقداری افت کرده‌اند، مثلا تفسیر المیزان علامه طباطبایی یا تفسیر پرتوی از قرآن آیت‌الله سید محمود طالقانی که مربوط به قبل از انقلاب است (اگر چه تعدادی از مجلدات آن بعد از انقلاب منتشر شد)، کیفیت بسیار بالایی داشته و حاوی ابتکارات، اظهار نظرها و نکات نویی برای عرضه به مخاطب بودند؛ ولی تفاسیر جدید بیشتر لفاظی و سخن‌پردازی است، اگر چه کمیت بسیار زیاد می‌باشد، ولی به لحاظ کیفی در سطح پایین‌تری قرار می‌گیرند.
ایکنا: تفاسیر اخیر چقدر در حل مسائل جامعه کاربرد داشته و برای افراد جذاب بوده‌اند؟
جعفری: من در این زمینه شاید تحقیق زیادی نکرده باشم، ولی به ظاهر می‌بینم آنچنان توفیقی نداشته‌اند. من ندیدم جوان دانشجو یا حتی اهل تحقیق برای حل مشکلات درون و برون دینی و یا مسائل اجتماعی، به این تفاسیر مراجعه کرده باشند. برخی از کسانی که در این زمینه تحقیق می‌کنند، مثل دانشجویان علوم قرآن و حدیث و الهیات و آنهایی که موضوع پایان‌نامه‌شان در رابطه با تفاسیر است، مراجعه کرده‌اند، ولی به جز آنها کسی را در سطح جامعه سراغ ندارم که برای حل مسائل و مشکلات اجتماعی، به این تفاسیر مراجعه کرده باشد.
ایکنا: دلیل این امر را چه می‌دانید؟
جعفری: چون مطلب نویی را مطرح نکرده‌اند. البته هستند افرادی که تفسیر ننوشته‌اند، ولی از آیات قرآن به طور پراکنده استفاده کرده و نکات نویی را بیان کرده‌اند که نمی‌توان آنها را تفسیر نامید. تفاسیری که تألیف شده‌اند، حرف جدیدی ندارند و مشکلی را حل نکرده‌اند؛ بنابراین کسی از آنها استقبال نکرده و جذب آنها نشده است و تأثیر چندانی بر افرادی که به دنبال حل مسائل خود از قرآن بوده‌اند، نگذاشته‌اند.

ایکنا: فکر نمی‌کنید اکنون توجه به تفسیر قرآن کمرنگ شده و بیشتر به فعالیت‌هایی نظیر مسابقات قرآن پرداخته می‌شود؟
جعفری: سعدالخیر از یاران امام باقر(ع) در نامه‌ای، از ایشان می‌پرسد که شنیده‌ام شما فرموده‌اید که قرآن تحریف شده است، در حالی که قبلا از خود شما شنیده‌ام که قرآن تحریف نشده و این قرآنی که در دسترس ماست، همانی می‌باشد که بر رسول خدا نازل شده است، آیا این سخن حقیقت دارد یا خیر. این ماجرا هم در کتاب التمهید آیت‌الله معرفت آمده و هم در منابع حدیثی. امام باقر(ع) در پاسخ به سعدالخیر می‌نویسد بله، من چنین حرفی زده‌ام، ولی منظورم از تحریف قرآن، کم و زیاد شدن آیات آن نیست، بلکه برداشت نادرست و منحرفانه از قرآن است. به جای اینکه قرآن را راهنمای عمل قرار داده و از آیات آن برای حل مشکلات اجتماعی استفاده کنند، به حفظ، تذهیب و نوشتن زیبای قرآن پرداختند؛ بنابراین اگر امام باقر(ع) در زمان ما بوده و می‌دیدند که قرآن را با آب طلا نوشته و به صورت کشتی و در اندازه‌های بزرگ و کوچک درمی‌آورند و در واقع با قرآن بازی می‌کنند، چه می‌فرمود!؟ از نظر ایشان، اینها تحریف قرآن است. خداوند درباره قوم یهود می‌فرماید:«... يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ...»، اینها کلماتی را که از پروردگار بر موسی نازل شده است، نقل می‌کنند، اما از جایگاه خودش برداشته و در جایگاهی که مطابق میل و منفعت خودشان است، می‌نشانند. این‌گونه کارها با قرآن به نظر من همینطور است، یعنی به جای استفاده از قرآن به عنوان کتاب راهنمای عمل و کتابی که باید مشکلات را حل کند، به حواشی پرداختن، کار صحیحی نیست؛ البته آموزش، تجوید و حفظ قرآن بسیار خوب است، ولی باید در مرحله بعد باشد. افراد بعد از فراگیری قرآن، باید در راستای کاربرد آن قدم بردارند.
ایکنا: در طول چهار دهه اخیر، رویکردها به قرآن از چه منظری بوده و آموزه‌های قرآنی چقدر در مناسبات مختلف و تصمیم‌گیری‌ها مبنا قرار گرفته است و آیا شما جامعه را جامعه‌ای قرآنی می‌دانید؟
جعفری: متأسفانه نه. جامعه ایران جامعه‌ای قرآنی نیست. قرآن در تشریفات و مسابقات بسیار مورد توجه قرار گرفته و رویکرد به آن از این جهت، بسیار زیاد بوده و بعد از انقلاب به طور چشمگیری این نوع رویکرد افزایش یافته است، به وسیله صدا و سیما، مطبوعات، مجالس مذهبی، مدارس، دانشگاه‌ها و ...؛ ولی متأسفانه آن‌گونه که باید و شاید از قرآن استفاده نکرده‌اند، بنابراین به هیچ وجه نمی‌توان جامعه ایران را جامعه‌ای مطلق قرآنی دانست.
ایکنا: چه عوامل و زمینه‌هایی مانع نهادینه شدن آموزه‌های قرآنی در جامعه شده و می‌شود؟
جعفری: بیشتر سیاست‌زدگی است. متأسفانه برخی که وارد میدان اجتماع شدند، بیشتر برای رسیدن به قدرت و اهداف و منافع خود توجه داشته‌اند و بعضا اسلام و قرآن را به صورت ابزاری مورد استفاده قرار دادند. جامعه قرآنی آن است که سیاست، اقتصاد، فرهنگ، اجتماع و همه شئون آن تحت تأثیر قرآن بوده و از قرآن اتخاذ شده باشد؛ البته منظور من از قرآنی شدن این نیست که عین الفاظ قرآن مانند اهل حدیث شعار داده شود، ولی از روح قرآن بی‌خبر باشند، بلکه پاسخ مشکلات خود را از قرآن و روح قرآن استخراج کنند و آن را راهنمای عمل قرار دهند؛ البته باید از تجارب بشری در طول این قرون استفاده کنند. امیرالمؤمنین(ع) در آخرین وصایای خود خطاب به فرزندانش می‌فرماید: شما را تشویق می‌کنم که به قرآن توجه کنید، مبادا دیگران یعنی غیر مسلمانان در عمل به قرآن از شما پیشی بگیرند. اکنون در بسیاری از جوامع غیر مسلمان به قرآن عمل می‌شود، آشنایی با قرآن ندارند، ولی از دستورالعمل‌های قرآن در سیاست، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع پیروی می‌کنند. در آماری که اخیرا راجع به میزان اسلامی بودن جوامع اسلامی منتشر شد، ایران در ردیف‌های آخر قرار داشت؛ بنابراین توجه و عمل به آموزه‌های قرآن اکنون در اختیار غیر مسلمانان است، یعنی به روح قرآن که انسانیت، وحدت، راستگویی، مهربانی و رحمانیت است، عمل می‌کنند، ولی در جوامع اسلامی و به خصوص در ایران، کمتر به این مسائل توجه می‌شود.

انتهای پیام