تلاش برای ایجاد علم دینی و ربط دادن علوم به دین، اشتباه تاریخی است

به گزارش ایکنا از اصفهان، به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان، استاد و رییس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در نشست علمی گستره علم در تمدن اسلامی که در دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد، با بیان اینکه همه ما قبل از ورود به حیطه فرهنگ و تمدن، نیازمند معرفت شناسی هستیم، اظهار کرد: در غیر این صورت ممکن است که بسیاری از حرف‌های ما هیچ مفهومی برای برخی از افراد دیگر در فرهنگ‌های دیگر نداشته باشد.

وی ادامه داد: غربی‌ها سال هاست که بر روی مباحث معرفت‌شناسی متمرکز شده‌اند و در حال تکمیل کارهای خود هستند و علم را برای پرداختن به فلسفه رها نکرده‌اند، متأسفانه ما آن طور که باید بر روی علم به صورت مستقل متمرکز نشده‌ایم و به راحتی از آن عبور کرده‌ایم.

استاد دانشگاه تهران، اختلافات اصولی در فرقه‌های فکری را مربوط به حوزه معرفت شناسی دانست و افزود: فارابی و ابن سینا و غزالی و ابن رشد مأمور به دفاع از دین بوده اند و نمی‌توانستند در بحث علم باقی بمانند و از آن عبور می‌کردند، قاضی عبدالجبار نمونه نادری در این میان است که بحث‌های علم را جدی‌تر گرفته است.
حجت الاسلام جعفریان گره زدن فلسفه به دین را عاملی برای عدم اندیشیدن صحیح معرفی کرد و اظهار داشت: وقتی در برابر شبهات قرار گرفتیم، برای مبارزه با شبهات از روی دستپاچگی، کلام را به وجود آوردیم و بیشتر انرژی خود را برای اثبات پیش فرض‌های خود صرف کردیم، در واقع مسلمانان فلسفه را وسیله حفظ دین قرار دادند.

وی با بیان اینکه بیشتر مباحث علم که در فلسفه و کلام توسط ما وارد شده مربوط به علم خداوند است و از علم بشر غفلت کرده‌ایم، ابراز داشت: گویا فراموش کرده‌ایم که ما درباره بشر صحبت می‌کنیم که ابتدا باید مسائل آن را حل کنیم و اساساً از این حقیقت غفلت کرده‌ایم، امروز مباحث علم در دنیا وارد حیطه‌های روانشناسی، ژنتیک، تربیتی و سایر موارد مؤثر بر روی معرفت شده است.

پژوهشگر تاریخ اسلام، زبان عربی را زبان بیان دانست که استدلال‌ها را با کلمات و عبارات اثبات می‌کند و افزود: زبان یونانی اینگونه نیست و زبان ایرانی یک زبان عرفانی است که عرفان را با ادب فارسی مخلوط می‌کند، ما همواره دنبال علم به معنای یونانی آن بوده‌ایم، درست در نظام‌های حقوقی، اخلاقی و فلسفی برهانی مشایی با یکدیگر متفاوت هستند و ما باید از مقاومت در برابر این واقعیت دست برداریم که انسان ها ثابت ایستاده اند و حقیقت همه چیز را به خوبی درک می کنند.

رئیس کتابخانه مرکز دانشگاه تهران، مقاومت در برابر واقعیت‌ها را عامل توقف و کندی حرکت در مسیر علم ارزیابی کرد و اظهار کرد: دنیا به مسیر خود ادامه می‌دهد و با مقاومت ما متوقف نخواهد شد، لازم است تا ما بر روی تاریخ مفهوم علم، توجه و تعمیق بیشتری داشته باشیم.

وی با اشاره به اهمیت منبر و خطابه برای انتقال مفاهیم دینی به مخاطبان، بیان کرد: باید در سخنرانی‌ها بدانیم که چه مقدار از حرف‌ها به برهان، چه اندازه به شعر، قرآن و حدیث اختصاص دارد و از سیستم ترکیبی برای هدایت مردم استفاده می‌کنیم، مخاطب، باید تفکیک معرفتی مخاطب میان گزاره‌های مختلف را هم در نظر بگیریم و بدانیم که مباحث تا چه اندازه مورد قبول مردم واقع می‌شود.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: در بررسی متون مختلف باید بدانیم که در اثبات مطالب از چه روش و تفکری استفاده شده است و فضای حاکم بر جامعه و مخاطبان آن دوران چه بوده، لازم است تا گاهی بر روی مجموعه افکارمان تردید داشته باشیم و شفافیت علمی در استدلال‌ها و برهان‌های خود داشته باشیم، الزماً نباید همیشه با پیش فرض‌ها و ابزارهای مشخص برای اثبات مطالب حرکت کنیم.

حجت‌الاسلام جعفریان، پافشاری و تعصب بر روی ابزارها و استدلال‌ها و عدم شفافیت لازم در برهان‌ها را سبب عدم پیشرفت علم در جوامع دانست و افزود: باد بر روی مفهوم تأمل داشته باشیم و نباید همیشه توجه خود را تنها به خروجی علم معطوف کنیم، در اکثر موارد به دنبال خروجی و صورت بندی مقبول بوده‌ایم.

حرکت دادن علم در مسیر صحیح خود از الزامات تفکر اسلامی است

وی حرکت دادن علم در مسیر صحیح خود را از الزامات تفکر اسلامی دانست و گفت: دین برای زندگی اخلاقی و مناسبات و عدالت در زندگی بشر آمده است، اما مسلمانان سعی کردند تا دین را به همه مقوله‌های علم مانند نجوم و تمدن و صنعت ربط بدهند و خواستند تا نوع اسلامی همه مقوله‌ها را طراحی کنند و وقتی در این مسیر کم آوردند، متوسل به حکمت یونانی شدند و همان را هم مطابق با خواست خود رنگ کردند، در دوه صفویه ما به دنبال ایجاد علم دینی بودیم و به همبن منظور به همه عرصه‌ها ورود کردیم.

پژوهشگر تاریخ اسلام، با اشاره به برخی از اشعار و نوشته‌ها در جهان اسلام، مبنی بر مشرک بودن منجمان و طبیبان، افزود: برخی معتقد بودند که پزشکی و نجوم می‌خواهند تأثیر خداوند بر عالم را منکر شوند و به همین منظور از تأثیر ستارگان و طب بر زندگی انسان‌ها سخن می‌گویند.

حجت الاسلام والمسلمین جعفریان توپ‌های روسی در جنگ‌های ایران و روسیه را عامل بیداری حکما در عصر صفوی دانست و اظهار داشت: در زمان جنگ‌های روس با ایران در زمان عباس میرزا تبلیغات وسیعی از سوی مسیحیت در ایران صورت می‌گرفت که کتاب‌های زیادی هم در نقد مسیحیت در همان زمان در ایران تألیف شد، اما هیچ‌کدام از آن نقدها مثمر به ثمر نبود و استدلال‌ها قابلیت پذیرش در میان منتقدان اسلام نداشت.

وی با اشاره به جدال سه وجهی میان دین و عرفان و فلسفه و صرف وقت زیاد به همین منظور، تصریح کرد: لازم است تا یک سیستم متوازن در این زمینه ایجاد شود تا بتوانیم به نتایج خوبی برسیم.