سهم اندک ناشران دولتی و انبوه شعرهای کم‌مایه در تولید کتاب کودک
گروه ادب ــ براساس گزارش شورای کتاب کودک، سهم اندک ناشران توانمند و دولتی و نیز حجم انبوه شعرهای کم‌مایه در تولید کتاب برای خردسالان قابل ملاحظه بوده است.
به گزارش ایکنا، شورای کتاب کودک روز گذشته پنجاه و پنجمین سال تأسیس خود را جشن گرفت، در این راستا گزارشی را از سال‌های فعالیت‌های خود به ویژه در سال 1395 ارائه کرده که در ادامه از نظر می‌گذرد؛
در سال گذشته، 1248 کتاب در حوزه‌های گوناگون و همچنین تصویر 420 کتاب بررسی شد. نتیجه بررسی‌ها نشان میدهد؛ بیشتر آثار بررسی شده در حوزه داستان، تألیف، شعر، هنر، بازی، سرگرمی، دین و دانش اجتماعی برای کودکان سال‌های اول دبستان و خردسال برای 2 تا 4 سال بوده‌اند. همچنین، ادبیات کهن، داستان ترجمه، علوم و زندگینامه به کودکان سال‌های آخر دبستان، و نمایشنامه به نوجوان توجه داشته‌اند. در توزیع انواع کتاب برای گروه‌های سنی مختلف توازنی دیده نمی‌شود.
سهم کودکان تا 2 سال و نوجوانان دوره اول متوسطه در این فهرست اندک بوده است. در میان آثار خردسال تعداد کتاب‌های ترجمه نسبت به سال گذشته بیشتر بوده و آثار تألیفی کیفیت پایینی داشته‌اند. حضور اندک نویسندگان و تصویرگران نام آشنا، سهم اندک ناشران توانمند و دولتی و نیز حجم انبوه شعرهای کم‌مایه در تولید کتاب برای خردسالان قابل ملاحظه بوده است.
انتشار کتاب‌های تصویری بدون کلام، یا با حداقل کلام، مورد توجه بسیاری از پدیدآورندگان و نیز مخاطبان قرار گرفته است. اجراهای دیجیتال در کتاب‌های تألیفی فاصله بسیاری با آثار هنرمندان در نقاط دیگر دنیا دارد. همچنان جای خالی انواع کتاب‌های تصویری دیده می‌شود؛ و به طور کلی کتاب‌های اندکی وجود دارند که رابطه‌ای گسترده و خلاقانه بین متن و تصویر ایجاد کرده باشند.
تعداد کتاب‌های ضعیف در حوزه ادبيات کهن نسبت به سال‌های پیش بیشتر شده است. از مشکلات جدی حوزه ادبیات کهن در این سال سپردن کار بازنویسی و بازآفرینی بر مبنای متون کهن توسط ناشرانی به دست نویسندگان غیرکارشناس و غیرمتخصص است.
بیشترین کتاب‌های داستان تأليف مانند «پارسال»، متعلق به نویسندگان تازه‌کار و غیرحرفه‌ای است. به طور کلی، عدم شناخت مخاطب، عدم تسلط به زبان، بی‌توجهی به ویژگی‌های فردی، فرهنگی و زبانی شخصیت‌ها، نگاه جنسیتی، بی‌توجهی به اقلیت‌های قومی و مذهبی، موجب آسیب‌هایی بوده که مانع رشد کیفی داستان تألیفی شده است.
صد کتاب هزار تومانی در قطع و اندازه کوچک و صفحه‌های کم و چهار فرم تصویری در حوزه‌های داستان، شعر، دین و تصویر بررسی شد. اگر چه این آثار با مشارکت جمعی از نویسندگان و شاعران نام آشنا در ادبیات کودک تولید شده، اما بیشتر آنها به دلیل ضعف پیرنگ در داستان، دارا بودن زبان بزرگسالانه و تکرار کلیشه‌ها در شعر، تصاویر ضعیف و کیفیت پایین کتابسازی در جایگاه ضعیف قرار گرفته‌اند.
در بخش داستان ترجمه موضوع‌های چند ترجمه از یک کتاب و در چندین نوبت، استفاده از زبان و لحن محاوره‌ای، عدم رعایت کپی رایت چالش برانگیز بوده‌اند. همچنین کتاب‌هایی ترجمه‌ای بر اساس انیمیشن‌های مشهور نگاشته شده‌اند که ارزش ادبی ندارند. ترجمه، بازنویسی و تلخیص آثار کلاسیک مشهور جهانی، بر خلاف گذشته، بررسی شده و مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است.
کیفیت کتاب‌های شعر نسبت به گذشته، به ویژه در آثار کانون پرورش فکری و افق افزایش داشته است. چهره و صدای کودک در اغلب آثار شنیده و دیده شده است؛ اما، عدم توجه به هویت قومی و کمبود اشعار طنزآمیز همچنان احساس می‌شود. بیشتر آثار ادبيات نمایشی خوشبختانه، بر اساس بازی نمایشی، تئاتر خلاق و تئاتر کاربردی نوشته شده‌اند که مشارکت فعال مخاطب را می‌طلبند. همچنین، واقع‌گرایی افراطی نسبت به آثار سال‌های قبل کمتر مشاهده می‌شود .
در آثار دینی، رویکرد ادبی در قالب داستان، بر رویکرد گزارشی غلبه داشت و تعالیم اخلاقی، خدا شناسی و شکرگزاری مصداقی‌تر و عینی‌تر بوده است. در حوزه هنر بازی و سرگرمی همچون سال گذشته کیفیت آثار تألیفی نسبت به ترجمه بهتر بود. همچنین بیشتر کتاب‌ها در قالب بازی‌های مشارکتی، فعالیتی و برخی داستانی بوده است.
تعداد آثار بررسی شده در حوزه علوم نسبت به سال گذشته نصف شده است. در این مجموعه 4 کتاب تألیفی دیده می‌شود. در این فهرست کودکان گروه سنی پیش دبستان و سال‌های اول دبستان کتابی ندارند. با توجه به این آمار فکر می‌کنید کودک ایرانی چگونه به علم علاقه‌مند می‌شود؟ در آثار زندگينامه همچنان، به معرفی شخصیت‌های مرد و تکراری قرون گذشته پرداخته شده است و تنها زنی که معرفی می‌شود مادام کوری است.
بیشترین آثار در حوزه دانش اجتماعی به گروه سنی پیش دبستان و سال‌های اول دبستان اختصاص دارد که بخشی از آنها با برچسب مهارت‌های زندگی در انتشارات گوناگون و حتی در یک انتشارات تکرار می‌شوند. در این سال، تعداد ناشران کتاب مرجع کم شده‌اند و بیشتر آنها با وجود تجربه طولانی در نشر کتاب مرجع، برخی از ضروری‌ترین نکات را رعایت نکرده‌اند و گاهی کتابسازی کرده‌اند.
گروه رمان بزرگسال برای نوجوانان پس از بررسی آثار بزرگ علوی به نوجوانان پیشنهاد مطالعه آنها را دارد. گروه دست‌نوشته بزرگسال برای کودکان، 27 اثر را بررسی کرد که فقط تعدادی از آنها ساختار داستانی داشتند. گروه آثار و دست‌‍نوشته‌های کودکان 293 دست نوشته 178 کودک و نوجوان را طی فراخوانی، از شهرهای گوناگون به ویژه تهران و مشهد به دست گروه رسید، بررسی کرد. موضوع آثار، بیشتر اجتماعی بود. گروه پژوهش، حضور و بازنمایی شهر در میان تصاویر کتاب‌های داستان تألیفی را بر اساس مفهوم حق بر شهر انجام داده است. نتیجه این پژوهش نشان میدهد که در اکثر داستان‌های مرتبط با شهر و فضاهای آن، تفکر توان تغییر فضاهای شهری و حساسیت در جهت بهبودی آن غایب است. با توجه به اهمیت این مفهوم و تأثیر آن بر رشد فرهنگی شهر، لازم است در ادبیات کودک به ویژه در تصاویر کتاب‌ها این حق معرفی و طرح شود.
هر چند تعداد نشریات در ابتدا، سال بررسی نسبت به سال قبل تفاوتی نداشته، اما تا آخرسال، چاپ برخی از آنها به دلایلی متوقف می‌شود. نشریه «خردسال قلک» و «نبات کودک»، بیشترین مطالب برتر را داشته‌اند. همچنین اکثر مطالب نشریات نوجوان مناسب بوده و تا انتخاب مطالب برتر فاصله اندکی داشته‌اند. در مدت 10 سال بررسی نشر الکترونيکی، فقط آثار زیادی از منابع رایگان خارجی گردآوری شده‌اند. وب‌سایت‌ها وضع خوبی نداشته‌اند و از نظر کمیت هم افت کرده‌اند؛ اما کتاب‌های گویای خوبی تولید شده است.
نکاتی دلگرم کننده و نگران کننده در بررسی آثار دیده شد؛ درنتیجه، برای حرفه‌ای شدن، لازم است صنعت نشر در حوزه کتاب کودک به رعایت کپی رایت، به نقش ویراستار در کنار نویسنده، به نقش خلاقانه مدیر هنری و به نیازهای مخاطبان کودک و نوجوان با کمک کارشناسان توجه جدی داشته باشد.
انتهای پیام
