نوروز در آذربایجان؛ از ماهی‌خوران تا حلوای اصفهان/ سبزه؛ مهم‌ترین نماد بهار

 

جمهوری آذربایجان یکی از کشور‌هایی است که هر ساله نوروز را جشن می‌گیرد. مردم این کشور همزمان با فرا رسیدن عید نوروز، دید و بازدید‌های خویشاوندی را آغاز کرده و غبار از چهره خانه‌هایشان می‌زدایند. در این کشور نیز همانند ایران مردم با آغوشی باز به استقبال بهار رفته و این عید صلح و دوستی را گرامی می‌‌دارند.

خبرگزاری ایکنا، در این رابطه، گفت‌و‌گویی را با «محسن پاک‌آیین» سفیر سابق کشورمان در جمهوری آذربایجان انجام داده است که مشروح آن از نظر می‌گذرد:

 نوروز به عنوان یک عید باستانی در میان مردم جمهوری آذربایجان چه جایگاهی دارد و شهروندان آذربایجان این عید را چگونه جشن می‌گیرند؟
امروز اگرچه مردم جمهوری آذربایجان، اول ژانویه را به عنوان مبنای سال میلادی جشن می‌گیرند، اما عید نوروز را از رسوم آباء و اجدادی خود می‌دانند و نسبت به آیین‌های فرهنگی آن دیدگاه ویژه‌ای دارند. عید نوروز پس از استقلال، بار دیگر در میان خانواده‌های این کشور رایج شده و این عید به صورت رسمی در فرهنگ مردم جمهوری آذربایجان جای خود را باز کرده است.

در دوره اتحاد شوروی سابق، به ویژه در دوره «استالین»، نوروز در جمهوری آذربایجان به کلی ممنوع و در دهه هشتاد میلادی مجددا آزاد و جشن ملی اعلام شد. در دوره شوروی نوروز تنها در محیط خانواده برگزار می‌شد، ولی این مراسم با شکوه نبود، در زمان حاضر این عید از طرف دولت پذیرفته شده و یک جشن رسمی است و بدین جهت در محیط عمومی و با شادی و نشاط برگزار می‌شود.

 

 نوروز در کشور جمهوری آذربایجان به آداب و رسوم ما بسیار نزدیک است. جشن‌های نوروز در آذربایجان تقریبا از یک ماه مانده به نوروز آغاز می‌شود. 4 چهارشنبه ماه اسفند به ترتیب چهارشنبه آب، چهارشنبه باد، چهارشنبه خاک و چهارشنبه آتش نامیده می‌شود. البته جشن‌ها در شامگاه سه‌شنبه قبل از این روزها صورت می‌گیرد.
 
در چهارشنبه آخر سال جشن‌هایی از قبیل پریدن از روی آتش، فال گوش ایستادن و... به ویژه در شهرهای مرزی و نزدیک ایران انجام می‌گیرد. البته امروز چهارشنبه سوری در باکو با تفاوت‌هایی نسبت به سابق برگزار می‌شود و عمده مراسمات به نورافشانی‌ها اختصاص یافته و جوانان عادت به روشن کردن آتش دارند و تقریبا در بیشتر محلات آتش روشن می‌کنند. جمهوری آذربایجان تنها کشور غیرفارسی زبانی است که عید نوروز را به عنوان عید ملی به رسمیت شناخته است.
 
 آیا در عید نوروز آداب و رسوم‌های مشترکی میان مردم ایران و آذربایجان وجود دارد؟ 
بله اشتراکات فراوانی وجود دارد. برای مثال سبزه، مهمترین نماد بهاری، به مغازه گل فروشی جلوه خاصی می‌دهد. آذری‌ها همچون ایرانیان از چند هفته پیش از عید به تهیه آن می‌پردازند. اما از چند دهه پیش، جوان‌ترها به جای سبز کردن سنتی در خانه، به خریدن آن بسنده می‌کنند.

شیرینی‌های رنگارنگ و جنب و جوش کارکنان شیرینی پزی‌های باکو نیز گویای گسترش فعالیت آن‌ها در این روزها است. از بین شیرینی‌های گوناگون، دو نوع آن ویژه نوروز هستند و عمدتاً در این روزها تهیه می‌شوند: شکر بوره و باقلوا. باقلوا که انواع آن در کشورهای دیگر نیز یافت می‌شود یکی از اجزای مهم سفره نوروزی در باکو است. شکر بوره به قطاب شباهت دارد ولی چند برابر بزرگتر از آن است.

 

 

از آیین‌های دیگر نوروزی در جمهوری آذربایجان خانه تکانی است که در روزهای قبل از عید، همچون ایران با کمک همه اعضای خانواده انجام می‌شود. هر خانه باید در روزهای نوروز برای مهمان‌های سرزده آماده باشد.
 
در گذشته مردم از سبزه سبز کرده خود سمنو درست می‌کردند. سمنو را نیز «اصفهان حلواسی» یا حلوای اصفهان می‌نامند. بعد از ظهر روز آخر اسفند یا بیستم مارس، روز پیش از نوروز، قبرستان‌های باکو مملو از کسانی است که به تعداد رفتگانشان، سینی‌های سمنو در دست دارند. بر روی بعضی قبرها دو یا سه سینی سبزه گذاشته شده که نشانه این است که خانواده‌های چندی از خویشان آنجا حضور یافته‌اند. آذری‌ها مردگان خویش را نیز در جشن نوروز شرکت می‌دهند.
 
در شب پیش از نوروز همه افراد خانواده، در خانه یکی از بزرگترها جمع می‌شوند و شام را با هم می‌خورند. مهمترین و اصلی‌ترین خوراک نوروزی در آذربایجان ماهی است که باید حتماً سر سفره باشد. روی سر ماهی حلقه‌ای قرار می‌دهند که آن را باید بزرگترین دختر دم بخت خانواده در انگشت خود کند. براساس باورهای مردم، این کار دختر را خوشبخت می‌کند.
 
سفره نوروزی آذربایجانی‌ها با سفره نوروزی ایرانی‌ها متفاوت است و در زمان حاضر در آن هفت سین، هفت شین یا هفت میم وجود ندارد اما هر کدام از اجزای آن معنی خاصی دارد.

چگونه می توان از فرصت عید نوروز برای گسترش روابط دو کشور در زمینه های مختلف بهره‌مند شد؟
عید نوروز همواره به عنوان میراث مشترک معنوی میان کشورهای حوزه فرهنگی ایرانی شناخته می‌شد و همین استمرار و استقبال باعث شد در سال ۱۳۸۸ یونسکو آن را به عنوان میراث معنوی به ثبت جهانی برساند.
 
یکی از اقدامات خوب برای احیای نوروز، تلاش ایران برای تصویب قطعنامه سازمان ملل متحد تحت عنوان روز بین المللی نوروز بود که به دنبال این اقدام، عید نوروز به عنوان یک مناسبت بین‌المللی به رسمیت شناخته شد. در بند نخست و دوم این قطعنامه بر شناسایی اول فروردین (21 مارس) به عنوان روز بین‌المللی نوروز تأکید شده است.

 

قطعنامه نوروز با مشارکت و حمایت هفت کشور ایران، هند، جمهوری آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان، پاکستان و ترکیه به ثبت رسید. پس از این اقدام اولین جشن بزرگ نوروزی با حضور رؤسای جمهور این حوزه در ایران و سپس در تاجیکستان برگزار شد و امسال هم قرار است در ترکمنستان برگزار شود.
 
 این عید فرهنگی به عنوان ابزاری کارا در همگرایی منطقه‌ای می‌تواند به کار گرفته شود. همه کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، عضو شانگهای (۴ کشور آسیای مرکزی)، ۱۰ کشور از کشور عضو سازمان همکاری‌های اسلامی در حوزه فرهنگی این رویداد واقع شده‌اند که خود ظرفیت معنی داری برای توسعه همگرایی منطقه‌ای است.

 

نوروز چه ظرفیت‌هایی را برای حل اختلافات میان کشورهای منطقه‌ و نیز توسعه مناسبات دو سویه دارد؟
به‌ طور طبیعی با استفاده از ظرفیت‌های موجود درعرصه بین‌الملل مانند سازمان یونسکو، آیسسکو، اکو، سازمان همکاری‌های اقتصادی، انجمن‌های دوستی و پارلمانی و فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی از جمله بهره‌گیری از دیپلماسی می‌توان با اجرای مراسم مشترک نوروز به گسترش ارتباطات میان کشور‌های منطقه کمک کرد و حتی اختلافات موجود را کاهش داد. در مجموع این آیین کهن که عامل دوستی مردم منطقه بوده، بار دیگر می‌تواند نقش خود در پیوند فرهنگی کشورهای حوزه نوروز را ایفا کند.
 
گفت‌‌و‌گو: مرتضی کریمی