تجربه سفر به شرقی ترین استان ایران

به گزارش ایکنا از خراسان جنوبی، خراسان جنوبی با مساحت ۱۵۰۸۰۰ کیلومتر مربع و با آب و هوای متنوع در شرق کشور واقع شده است  و با کشور افغانستان ۴۳۰ کیلومتر مرز مشترک دارد.

این استان از شمال به استان خراسان رضوی، از غرب به استان‌های یزد و کرمان پیوسته و از جنوب با استان سیستان و بلوچستان همسایه است، این استان با چشم‌اندازهای طبیعی زیبا، آثار تاریخی و گردشگری فراوان جایگاه ویژه‌ای در بخش گردشگری کشور دارد.

مردم میهمان‌نواز خراسان‌جنوبی دارای فرهنگی غنی همراه آداب و رسوم جذاب و متنوع هستند. مدرسه شوکتیه که در سال ۱۲۸۵ در بیرجند تأسیس شد، سومین مدرسه نوین آموزشی در ایران پس از دارالفنون در تهران و رشدیه در تبریز است.

در زمینه فرهنگ و علم وادب، مشاهیر و نام آوران بزرگی چون حکیم سعید الدین نزاری، ابن حسام خوسفی، علامه عبدالعلی بیرجندی، شیخ محمد باقر آیتی، آیت الله شیخ جواد عارفی، دکتر شکوهی و دکتر گنجی از دل این سرزمین جوشیده‌اند.استان خراسان جنوبی جاذبه‌های گردشگری، طبیعی و جاذبه‌های بکری را در دل خود جا داده و وجود مناطق نمونه و روستاهای هدف گردشگری، گردشگران بسیاری را به این مناطق جذب کرده است.

از جمله مناطق گردشگری، سیاحتی و زیارتی خراسان جنوبی می‌توان به قلعه فورگ در درمیان، مدرسه اولیا در فردوس، باغ اکبریه، قلعه پایین شهر، بند دره و ارگ کلاه فرنگی در بیرجند، مسجد جامع و آرامگاه بوذرجمهر در قاین، آب انبار سرایان و روستای خور شهر خوسف اشاره کرد.

دیدنی‌های بیرجند

بیرجند از تاریخی‌ترین و مهمترین مناطق خراسان جنوبی است، این منطقه دربرگیرنده شاخص‌ترین بناهای معماری، باغ‌های قدیمی و حمام‌های تاریخی است که قدمت بیشتر آنها به دوره قاجاریه و زندیه می‌رسد.

از شاخص‌ترین بناهای تاریخی بیرجند، ارگ کلاه فرنگی در حاشیه خیابان شهید مطهری را می‌توان نام برد که در شش طبقه و به سبک زیگورات ساخته شده است.

یکی دیگر از مهمترین جاذبه‌های شهر تاریخی بیرجند، محور فرهنگی تاریخی چهار درخت است که از مدرسه شوکتیه آغاز و به مسجد جامع عاشورا ختم می‌شود و تنها در حاشیه همین کوچه بیش از بیست اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار تاریخی قرار دارد که هر یک دارای ویژگی‌های خاص معماری است. این مسیر چندین مدرسه، خانه، حسینیه، مسجد و آب انبار را در خود جا داده است.

مارکوپولو در سفرنامه خود از شهر قاین به نام تون و کاین نام برده است که این نام از نام دو شهر بزرگ آن ایالت که تون (فردوس کنونی) و قاین باشد، گرفته شده است. همچنین در سال ۴۴۴ هـ. ق ناصرخسرو قبادیانی از این شهر دیدن کرده و از استحکامات شهر و مسجد جمعه آن یاد کرده است. یکی از مهمترین آثار تاریخی قاین، مسجد جامع است که از بناهای قرن هشتم هجری است.

پس از سیر و سیاحت در استان خراسان جنوبی می‌توان سوغات این منطقه شامل زرشک، زعفران، عناب، کشک زیره‌ای، آلو خشک و برگه هلو را رهاورد سفر کرد.

طبیعت بکر خراسان جنوبی

طبیعت خاص خراسان‌جنوبی، دشت بزرگ لوت و چشم‌اندازهای زیبای آن در جنوب استان همراه اشکال ژئومورفولوژی موجود در این استان در کنار ییلاق‌های کوهستان‌های شمال خاوری استان خراسان‌جنوبی از جمله مهمترین جاذبه‌های توریستی – طبیعی این خطه است.

بیرجند، خوسف، سربیشه، نهبندان، قائن، فردوس و سایر شهرستان‌های استان هر یک دربرگیرنده جاذبه‌های تاریخی و معماری با اهمیتی هستند که به لحاظ معماری وتاریخی خراسان جنوبی را غنی و پربار ساخته‌اند.

از نظر تاریخی «خوسف» یکی از کهن‌ترین و قدیمی‌ترین شهرهای خراسان جنوبی به شمار می‌رود که وجود بافت قدیمی با آثار تاریخی ارزشمند، از ویژگی‌های شاخص این شهر محسوب می‌شود.

این بافت که به لحاظ موقعیت طبیعی و واقع شدن بر روی هسته مقاوم، از زمین لرزه در امان مانده یکی از سالم‌ترین بافت‌های تاریخی کشور است، بناهای تاریخی سربیشه به دوره پیش از اسلام می‌رسد و آثار تاریخی آن نشان‌دهنده غنای فرهنگی و سابقه تمدن این منطقه است.

آثاری از قبیل محوطه‌های باستانی، قلعه و خانه‌های قدیمی، غارها و روستاهای شگفت انگیز در این منطقه دیده می‌شوند، شرایط دشوار طبیعی مناطق کویری و بیابانی ایران سبب شده تا مردم کویرنشین از ابتکار و خلاقیت خود استفاده کنند و با بیشترین بهره‌گیری از عوامل، شرایط طبیعی را در تسلط خود درآورند. آسبادهای نهبندان از جمله این خلاقیت‌ها هستند که در این منطقه دیده می‌شوند.

منطقه نهبندان به دلیل گسترش دامنه بادهای ۱۲۰ روزه سیستان تا این منطقه؛ امتیاز ویژه‌ای دارد و به همین سبب آسبادهایی در این منطقه دیده می‌شوند که برخی از آنها قدیمی هستند. قلعه بزرگ نهبندان که از خشت و چینه ساخته شده است، در داخل شهر نهبندان قرار دارد و سابقه آن به دوران اشکانیان و ساسانیان می رسد.

آداب و رسوم نوروزی مردم

نوروز باستانی و آغاز سال نو نزد ایرانیان جلوه ویژه‌ای دارد و مردمان هر منطقه قرن‌ها است که با آداب و رسوم خاص خود آن را جشن می‌گیرند و در شهر بیرجند نیز با کاشت سرسوزی مردمان به استقبال عید می‌روند.

مردمان قدیم برخلاف جوانان امروز این آداب و رسوم کهن را گرامی داشته و در حفظ و بهتر برگزار کردن آن تلاش فراوان داشتند. اهالی با صفای دیار بیرجند به فروردین، ماه نوروز می‌گویند.

شیرینی پزان، نان‌پزان، کدورت‌زدایی، پرداخت دین، فاتحه‌خوانی، خانه تکانی سال نو و آماده کردن آجیل شب عید مانند کشمش، عناب، نقل، پخته و تفت دادن یا شور کردن تخمه و پسته و دید و بازدید بزرگان فامیل و اقوام از مراسم مرسوم در این ایام است که با شور خاصی انجام می‌شود.

کاشتن سرسبزی یا به قول بیرجندی‌ها سرسوزی (sar suzi) یکی از آئین‌های پابرجا در ایام عید است که حدود یک ماه مانده به عید در ظرف‌های کوچک یا بزرگ مقداری جو، گندم، عدس یا ماش می‌کارند تا روز عید سرسبز باشد. برخی نیز روی جداره‌های کوزه های سفالی سرسبزی‌های بسیار زیبایی به وجود می‌آورند.

در بعضی از خانواده‌ها هم به نیت سلامتی افراد خانواده برای هر یک از آنها یک سرسبزی می‌کارند. پاکیزه بودن در هنگام ورود سال نو نیز از آدابی است که اهالی بیرجند مقید به انجام آن هستند و اعتقاد دارند که سال نو را باید با تنی پاک آغاز کرد.

سمنوپزان

سمنوپزان یکی دیگر از مراسم پررنج و زحمت، پرطرفدار و تشریفاتی نوروز است که برای انجام آن ۴۰ تا ۵۰ روز مانده به نوروز خانم‌ها ظرف‌هایی وسط حیاط یا پشت بام می‌گذاشتند تا از آب باران پر شود همزمان نیز مقداری گندم در پارچه‌های سفید و نازک به نام صافی می‌ریختند تا در آب خیس شود یا اینکه روی تگیجه(تشت مانندی پهن و بافته شده از ساقه‌های گز) می‌گذاشتند و پیوسته آن را با آب نگه می‌داشتند تا گندم‌ها جوانه بزنند.

پس از این کار آنها را در جایی پهن می‌کردند تا خشک شود و برای آسیاب کردن یا (دستاس) آماده شود پس از الک کردن آردها آن را با مقداری آرد معمولی مخلوط می‌کردند.

نزدیکی‌های عید آردها را خمیر و با انواع ادویه مثل زردچوبه، دارچین و سیاه دانه و کراویه مخلوط می کردند. با آماده شدن آرد آن را به صورت گرده های کوچک یا بزرگ درآورده، در دیگچه های مسی به نام (قلیف) گذاشته روی اجاق پر از آتش می گذاشتند و روی قلیف‌ها را نیز با آتش می پوشاندند و پس از آماده شدن آنها را به تکه‌های مناسب تقسیم و به همراه آجیل از میهمانان نوروزی پذیرایی می کردند.

لحظه‌های سال نو

در لحظه‌های سال نو بزرگ‌ترهای خانواده قرآن و دعا می‌خوانند و کوچک‌ترها نیز ضمن دعا منتظر لحظه تحویل سال نو می‌مانند. پس از تحویل سال کوچک‌ترها دست بزرگ‌ترها و بزرگ‌ترها صورت آنها را می‌بوسند و با تبریک عید نوروز به یکدیگر، بزرگ‌ترها به دیگر افراد عیدی می دهند و برای سلامت حاضران و آمرزش رفتگان دعا می‌کنند و کام خود را با شیرینی شیرین می‌کنند.

یکی دیگر از اعتقادات مردم خراسان جنوبی این است که هنگام تحویل سال در مزار امام زاده‌ها باشند که در آنجا شمع روشن می‌کنند و در دست می‌گیرند.

از بامداد نوروز دید و بازدیدها آغاز می‌شود. در همه خانواده‌ها رسم است که به دیدار کسی که از نظر سن و شخصیت بر دیگران مزیت دارد بروند و دست او را ببوسند و تبریک بگویند و او نیز عیدی که شامل سکه یا پول است به آنها بدهد.

بعضی نیز صبح عید نوروز یک بشقاب گندم برشته که شامل کنجد، گندم، شاهدانه، نخودچی و کشمش است به اضافه یک بشقاب نان شیرین به اضافه تخم مرغ رنگی یا سکه به کوچک‌ترها می‌دهند.

روز دوازده فروردین همه وسایل تهیه می‌شود و هرچه از شیرینی‌ها و آجیل‌ها باقی مانده به همراه سرکه و کاهو برای صبح سیزده آماده می‌شود.

صبح سیزده فروردین همه دسته دسته عازم کوه و باغ‌های اطراف منطقه خود می‌شوند، چرا که معتقدند در این روز نباید در خانه ماند زیرا این روز را خوش یمن نمی‌دانند.

عصر این روز ویژه سبزی گره زدن دخترها است که در واقع برای گشایش بخت خود این کار را می‌کنند و اشعاری می‌خوانند. چنانچه سیزده به ماه رمضان بیفتد، مراسم را بعد از تمام شدن ماه رمضان در نخستین جمعه یا نخستین عید انجام می‌دهند.

اما نوروز، این بهار طبیعت تازه شدن و پاک شدن از تمام آلایش‌ها و ناپاکی‌ها را به ما یادآوری می‌کند. باشد که از این یادآوری طبیعت در راستای پاکی دل‌های خود بهره بریم.

زهرا حمیدی

انتهای پیام