مدارس قرآن؛ موتور محرک فرهنگ اسلامی در نیجر/ مربیان، عاشقانی بی جیره و مواجب

به گزارش ایکنا ، نیجر کشوری در غرب قاره آفریقا با مساحتی برابر با ۱٬۲۶۷٬۰۰۰ کیلومترمربع است که  با هفت کشور، از جمله الجزایر، لیبی و چاد مرز مشترک دارد.

این کشور بیست و یکمین کشور جهان از لحاظ وسعت جغرافیایی و یکی از بزرگ‌ترین کشور‌های آفریقا از نظر مساحت است. نیجر در تاریخ ۳ اوت ۱۹۶۰ میلادی، رسما از فرانسه اعلام استقلال کرد و چند روز بعد به عضویت سازمان ملل متحد در آمد. مرکز این کشور نیامی نام دارد که بر ساحل رود نیجر واقع شده است.

مردم نيجر علاوه بر كشت و زراعت، به پرورش گاو، گوسفند و بز اشتغال دارند. نیجر، ذخایر معدنی عظیمی از اورانیوم و فسفات در اختیار دارد با این حال از سوی سازمان ملل، جزو پنج کشور فقیر جهان دسته‌بندی شده است که دو سوم سکنه آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند.

95 درصد مسلمان

بیش از ۹۵ درصد از مردم نیجر مسلمان هستند. طرق صوفیه در این کشور پیروان زیادی را به خود اختصاص داده‌ است، در گذشته طریقه قادریه دارای پیروان زیادی در نیجر بوده‌ است، اما اکنون گروه اندکی از شیوخ و مردم این کشور قادری هستند، اما طریقه تیجانیه دارای پیروان فراوانی است و بسیاری از علما و شیوخ و امامان جمعه و جماعت در این کشور پیرو طریقه صوفی تیجانی هستند. شهر چیوتا در حدود بیش از یکصد کیلومتری نیامی پایتخت، مرکز استقرار رهبر طریقه تیجانیه شاخه شیخ ابراهیم نیاس است. از جمله زبان‌های محلی در این کشور می‌توان به زبان‌های زرما، هوسا، فولاتی یا فولانی و بامبارایی، اشاره نمود. از میان مسلمانان نیجر 7 درصد نیز شیعه هستند و این کشور عضو سازمان همکاری اسلامی است.

«سالو الحسن»، نویسنده و پژوهشگر دانشگاه نیامی و «ایوب لوالی»، استاد زبان‌شناسی این دانشگاه با انتشار مقاله‌ای با عنوان «المدارس القرآنية في النيجر...دراسة تحليلية»(نگاهی تحلیلی به مدارس قرآنی نیجر) در نشریه «الفرقان» این کشور به تبیین اهمیت جایگاه مدارس قرآنی در این کشور و نقش تأثیرگذار این مراکز در حفظ و تثبیت هویت دینی مسلمانان پرداخته‌اند.

در این مقاله آمده است: مدارس قرآنی با توجه به موقعیت جغرافیایی و فرهنگ مردم با نام‌های مختلفی به کار می‌رود و این مدارس در کشور نیجر به زبان هوسا«مَكَرَنْتَا» نامیده می‌شود. مدارس قرآنی در نیجر از اهمیت خاصی نزد مسلمانان این کشور برخوردار است. به گونه‌ای که این مدارس پیش از تأسیس مدارس دولتی، مراکز اصلی آموزش در این کشور به شمار می‎رفتند و نقش بسیار مهمی در حفظ هویت اسلامی و مقابله با چالش‌هایی که محو هویت ملت‌های اسلامی را قرار داده بود، داشتند.

با وجود نقش مهم و تأثیرگذار این مدارس در تربیت نسل‌ها و به حرکت درآوردن چرخ فرهنگ عربی و اسلامی، اما متأسفانه اخیرا شاهد شیوع پدیده تکدی‌گری از سوی قرآن‌آموزان مدارس قرآنی هستیم، در حالی که متأسفانه این پدیده از سوی برخی گروه‌ها حمایت می‌شود، اگرچه اکثریت مردم این موضوع را توهین به اسلام و تمامی جامعه می‌دانند.

مدرسه قرآنی، قائم بر یک شیخ(مربی) واحد است که علاوه بر آموزش قرآن کریم، بیشتر علوم دینی را نیز تدریس می‌کند. برخی این مدارس را یک مؤسسه آموزش عالی می‌دانند که توسط یک استاد که به یک علم یا علوم مختلف مسلط است، اداره می‌شود. مربی این مدارس به منزله سر چشمه‌ای است که فرزندان جامعه اسلامی، حفظ قرآن کریم و اصول اسلامی را از او می‌آموزند و نسلی میانه‌رو در فکر و رفتار را تربیت می‌کند.

تصویری از یک مسجد در کشور نیجر

پیشینه مدارس قرآنی

تاریخ تأسیس مدارس قرآنی در نیجر به کمی بعد از ورود اسلام به این قسمت از کره خاکی زمین و پیش از استعمارگری فرانسوی‎ها در آن باز می‌گردد. در ارتباط با ورود اسلام و آموزه‌های دینی به نیجر این گونه بیان شده که با توجه به موقعیت جغرافیایی این کشور و قرار گرفتن آن به عنوان نقطه اتصال جنوب صحرای آفریقا و شمال آن، بعید نیست که اسلام به برخی مناطق نیجر نسبت به دیگر مناطق زودتر وارد شده باشد.

بر اساس برخی استنادات تاریخی، اسلام توسط «عقبة بن نافع فهری» در سال 666 هجری قمری وارد نیجر شد و اهتمام مرىم این منطقه به آموختن قرآن و دین اسلام نیز به همان زمان بازمی‌گردد. مدارس قرآنی توانسته‌اند صدها هزار قرآن‌آموز را در حدود 50 هزار مدرسه در مناطق مختلف این کشور تحت پوشش قرار دهند. این مدارس رایگان بوده و با توجه به انعطاف آنها در ارتباط با ساعات تحصیلی، کودکانی که در روز کار می‌کنند نیز امکان تحصیل در این مدارس را می‌یابند.

کانون آموزش کودکان و بزرگسالان

مدارس قرآنی به گروه‌های مختلف اجتماعی به‌ویژه کودکان پیش از سن مدرسه توجه دارند و با توجه به حضور جوانان در سنین و سطوح مختلف در این مدارس، می‌توان آن‌ها را به مدارس ویژه آموزش کودکان و آموزش بزرگسالان دسته‌بندی کرد.

با نگاهی به فعالیت‌های مدارس قرآنی از زمان تأسیس آنها تاکنون، در می‌یابیم که این مراکز نقش مهمی در تربیت فرزندان نیجر داشته‌اند. چنانچه بر هیچ کس پوشیده نیست این مدارس به مثابه ستون فقرات و عامل محرک در فرهنگ اسلامی و زبان عربی به شمار می‌روند. همچنان‌که این مدارس چون قلعه و دژ مستحکمی در برابر تهاجم فرهنگی بودند که در زمان سلطه استعمارگران و بعد آن مردم نیجر را تهدید می‌کرد. همچنین در شرایطی که نظام آموزشی حاکم بر مدارس دولتی آفریقا لائیک و مبتنی بر آموزه‌های کلیسا است، مدارس قرآنی سهم چشمگیری در حفظ هویت اسلامی و تمسک مسلمانان به آیین اسلام داشته‌اند.

نظام آموزشی سنتی

مدارس قرآنی نظام قبولی و ثبت نامی متفاوت با مدارس دولتی دارند. نظام آموزشی درآنها متحول نشده و همچنان متکی بر شیوه سنتی است که همه گروه‌های سنی می‎توانند در آن شرکت کنند، لذا در یک مدرسه قرآنی از یک کودک شش هفت ساله تا سالمندان دیده می‌شوند، والدین فرزندان خود را به مربی می‌سپارند و آنها را مجبور به حفظ قرآن در این مدارس می‎کنند. این مسئله بیش از آن که یک رویکرد فرهنگی باشد، یک الزام دینی به شمار می‎رود.

مربیان این مدارس قرآنی از احترام و جایگاه بالایی در شهر و یا روستا  برخوردار هستند و مربی به قرآن‌آموزانی که نزد او به امانت گذاشته شده‎اند، علاوه بر قرآن، ادب و ارزش‌های اخلاقی را نیز آموزش می‌دهد.

هدایای والدین؛ اجرت مربیان

پس از پایان دوره و قبولی قرآن‌آموزان، والدین هدیه‎ای به  مربی می‎دهند که این هدیه بر حسب توان والدین می‎تواند پول و یا دام باشد و در مقابل مربی به جز این هدیه، هیچ حقوقی در برابر کاری که انجام می‌دهد، دریافت نمی‌کند. در حقیقت هدایای والدین به معلم به نوعی اجرت و مزد کار او به شمار می‌رود.

در مدارس قرآنی از ابزارهای مشخصی برای آموزش استفاده می‌شود که این ابزارها از محیط زندگی قرآن‌آموزان گرفته شده است. به عنوان مثال تخته‌ای که قرآن‌آموزان بر آن می‎نویسند از چوب درختان موجود در اطراف روستا تهیه شده و یا قلمی که برای نوشتن از آن استفاده می‎کنند از چوب درختان و مواد محل زندگی آنها تهیه شده است. هر قرآن‌آموز، قلم خود را با استفاده از موادی مانند صمغ و یا خاکستر زغال می‌سازد.

قرآن‌آموزان در این مدارس، قرآن را در سه مرحله به خوبی حفظ می‌کنند و غالبا این کار چند سال طول می‎کشد بعد از آن خانواده‎ها جشنی را به منظور تجلیل از کسانی که تمام قرآن را حفظ کرده‎اند، ترتیب می‌دهند.

مشکلات

مدارس قرآنی نیجر مانند دیگر مدارس در آفریقا با مشکلات متعددی روبرو هستند که برخی از این مشکلات به مربیان، برخی به والدین و برخی نیز به حکومت باز می‎گردد.

از جمله این مشکلات می‌توان به عدم توجه کامل حکومت به مدارس قرآنی، عدم اختصاص حقوق برای مربیان این مدارس، اطلاعات کم والدین نسبت به حقوق فرزندان خود، عدم استخدام فارغ‌التحصیلان این مدارس، نبود کلاس‌های توانمندسازی برای معلمان، نبود کلاس‌های درسی به‌روز، نبود شیوه آموزشی مناسب برای آموزش تخصصی قرآن و بی‌سواد پنداشتن قرآن‌آموزان این مدارس علی‌رغم تسلط آن‌ها بر خواندن، نوشتن و دیگر علوم اسلامی اشاره کرد.

نمایی از اعتراض مسلمانان نیجر به هتک حرمت پیامبر(ص)

در سال‌های اخیر، مدارس قرآنی کشور نیجر علی‌رغم همه نقاط ضعفی که داشته‌اند توانسته‎اند، به دستاوردهای مهمی در حوزه نشر زبان عربی و بقای آن به عنوان یک زبان زنده در قاره آفریقا دست یابند به طوری که امروز  آثار و جلوه‌های آموزش قرآنی در همه زمینه‎های زندگی شهروندان نیجر نمایان است.

ترجمه و تنظیم: زهره نوری

انتهای پیام