تمدن اسلامی متفاوت با تمدن مسلمین است

به گزارش ایکنا از اصفهان، به نقل از روابط عمومی دفترتبلیغات اسلامی اصفهان، حجت‌الاسلام دکتر حامد قرائتی، مدیر بخش مکتوب مرکز ملّی پاسخگویی به سؤالات دینی و عضو میز تمدن اسلامی، در نشست تخصصی بینش تمدنی در عرصه پاسخگویی دینی، گفت: در تعریف، به زندگی عقلایی و کلی‌ترین نگرش انسان به جهان پیرامونی خود، فرهنگ و به مجموعه‌ای از ساخته‌ها و اندوخته‌های مادی و معنوی که جامعه بشری را به سوی کمال دنیوی و اخروی سوق می دهد، تمدن می‌گویند.

وی ادامه داد: در تمدن‌های مختلف اولویت ها متفاوت است، در تمدن یونانی طبیعت در درجه اول اهمیت است و بعد از آن انسان و خدا قرار دارند، اما در تمدن مسیحیت برعکس است و خداوند در اولویت اول قرار دارد، تمدن مدرن هم دوباره به همان مؤلفه‌های تمدن یونان بر می‌گردد و اولویت‌های تمدن و فرهنگ اسلامی هم به ویژگی‌های تمدن مسیحیت شبیه است.

حجت‌الاسلام قرائتی دوران صفویه را دورانی تاریخی و باشکوه از حیث تمدن اسلامی برای ایران دانست و افزود: البته در این دوران ایرادات و اشتباهاتی صورت گرفته است که اگر نگاه آسیب شناسانه به آن‌ها نداشته باشیم و تنها در صدد احیای ویژگی‌های همان دوران باشیم، دوباره همان اشتباهات گذشته را تکرار خواهیم کرد.

اعتقاد به احیای تمدن اسلامی فرصت نقد اشتباهات گذشتگان را از ما می گیرد

عضو میز تمدن اسلامی با اشاره به لزوم ایجاد تمدن اسلامی به جای احیای آن، اظهار کرد: بسیاری از مناسبات و نیازهای بشر کنونی در گذشته وجود نداشته است و نمی‌توان برای آن‌ها مصادیقی در زندگی ائمه اطهار(ع) پیدا کرد، بنابراین نمی‌توان گذشته آن موارد را احیا کرد و باید شکل اسلامی آن در عصر حاضر و با توجه به نیازها و اقتضائات روز را ایجاد کنیم.

وی ادامه داد: اینکه اکنون در تهران میدانی نظیر میدان نقش جهان بسازیم یک اشتباه است، چرا که شاه عباس در آن دوران و بر اساس مقتضیات زمان خود اقدام ‌به ساخت نقش جهان کرده است، همچنین گسترش حرم مظهر رضوی به سبک معماری شیخ بهایی هم می‌تواند اشتباه دیگری باشد.

حجت‌الاسلام قرائتی ‏تمدن اسلامی را متفاوت با تمدن مسلمین دانست و تصریح کرد: اگر همه تاریخ تمدن کشورهای اسلامی را برگرفته از اسلام و حق مطلق فرض کنیم، دیگر نمی‌توانیم نقدی بر آن‌ها وارد کنیم و جنبه مقدس پیدا می‌کنند و بسیار محدود خواهیم شد.

مدیر بخش مکتوب مرکز ملّی پاسخگویی به سؤالات دینی افزود: اگر نگاه ما به تاریخ تمدن، نگاه تمدن مسلمین باشد، در این صورت می‌توانیم مواردی که با دین اسلام دارای تعارض نیستند را بپذیریم و در آینده هم حق به چالش کشیدن و ارتقای آن‌ها را خواهیم داشت و محدود نمی‌شویم.

تاریخ تمدن اسلامی یا تاریخ تمدن مسلمانان

وی طرح مباحثی نظیر تمدن اسلامی ایرانی را حاصل نگاه تمدن مسلمانان به تاریخ تمدن دانست و گفت: در این موارد به رنگ و بوی ملّی و شرایط هر کشور و ملت در ایجاد تمدن نیز توجه می‌شود و تنوع‌های غیرمعارض با شریعت پذیرفته می‌شوند.

حجت‌الاسلام قرائتی ‏اظهار داشت: باید توجه کنیم که ایجاد تمدن کاملاً در اختیار ما نیست و متولیان دین و سیاست تنها می‌توانند بسترهایی را برای ایجاد تمدن اسلامی مهیا کنند، امروز در جمهوری اسلامی بسترهای زیادی به همین منظور فراهم شده و بخشنامه‌هایی هم صادر شده است، اما تمدن تعیین کردنی نیست.

عضو میز تمدن اسلامی، ماهیت تمدن را انسانی و مقوله‌ای اجتماعی تعریف کرد و بیان داشت: گاهی تصور می‌کنیم که اسلام ناظر به موضوعات است و ناظر به مناسبات و روابط نیست که اشتباه است، مثلاً عین احکامی که درباره قرض دادن یک فرد به فرد دیگر در اسلام وجود دارد، نمی‌تواند درباره قرض دادن بانک‌ها به افراد هم وجود داشته باشد و باید شرایط بانک به عنوان یک نهاد اقتصادی هم در نظر گرفته شود و حساب جداگانه‌ای برای آن باز شود.

وی ادامه داد: اینکه احکام و آموزه های اسلامی را تنها ناظر به موضوعات بدانیم، سبب می شود تا روابط و مناسبات اجتماعی را در نظر نگیریم و به این نتیجه برسیم که تعالیم اسلامی تمدن ساز نیستند و این یک اشتباه است.

ضرورت توجه به هویت و بسترهای اجتماعی پرسشگر/ مورد جواز غرض ورزی در پاسخگویی

حجت‌الاسلام قرائتی، با بیان اینکه توجه به هویت‌های شخصی، ملّی و بسترهای اجتماعی مخاطب در پاسخگویی از ضروریات است، اظهار کرد: پاسخ به سؤال پرسشگر باید ناظر به هویت اجتماعی، تاریخی، فرهنگی، نژادی، اقتصادی، مذهبی و در مجموع، هویت تمدنی پرسشگر یا جامعه مخاطب باشد.

عضو میز تمدن اسلامی، غرض ورزی در پاسخ به سؤالات با توجه به خواستگاه پرسشگری و طرز تفکر افراد را مجاز دانست و گفت: ابتدا باید خواستگاه اندیشه فرد و چگونگی ایجاد سؤال در ذهن مخاطب را شناسایی کنیم تا بتوانیم نقطه انحراف فرد را پیدا کنیم، سپس شخص را به سمتی سوق دهیم که پاسخ سؤال خود را بگیرد و فقدان فکری خود را جبران کند.

وی ‏با ارائه مثالی در خصوص مخالفت با حمله اعراب مسلمان به ایران و بحث‌های پیرامونی آن در جامعه، توضیح داد: گاهی این سؤال از سوی یک ملّی گرا که کاملاً با تسلط فرهنگ اعراب مسلمان بر فرهنگ و تمدن ایران باستان مخالفت دارد مطرح می‌شود و گاهی هم این شبهه از سوی یک شیعه کاملاً متعصب که اعتقاد دارد همه اعمال خلفای قبل از امیرالمؤمنین(ع) صد در صد غلط بوده‌اند، مورد سؤال قرار می‌گیرد، در مواجهه با هر کدام از این افراد باید مناسب حال و تفکر فرد با او سخن بگوییم.

حجت‌الاسلام قرائتی گونه شناسی، اولویت شناسی و کشف خواستگاه سؤالات دینی را از موارد مهم و ضروری در پاسخ به سؤالات دینی دانست و افزود: مواجه کردن مراکز علمی و آموزشی با مسائل واقعی موضوع مهم دیگر است، باید آنچه را یاد بگیریم و آموزش بدهیم که بتوانیم در جامعه برای پاسخ به نیازهای مردم از آن‌ها استفاده کنیم و از آموزش و پژوهش در امور بیهوده و بدون استفاده پرهیز کنیم.

مدیر بخش مکتوب مرکز ملّی پاسخگویی به سؤالات دینی با توصیه به نپرداختن به جزئیات در گفت‌وگوی تمدنی، تصریح کرد: مثلاً اگر بخواهیم تعریف دقیق و علمی شیعه اثنی عشری را به عنوان تعریف کلی شیعه ارائه کنیم، عملاً بسیاری از محبان امیرالمؤمنین و ائمه اطهار(ع) و شیعیان آن‌ها را از دایره شیعیان خارج کرده‌ایم و به سمت فرقه‌های دیگر سوق داده‌ایم، همین موضوع درباره معتقدان به مهدویت هم صادق است.

وی با اشاره به برخی تفاوت‌های نظریه مهدویت در میان ملل و فرق مختلف، گفت: نتایج تحقیقات و آمارها حاکی از آن است که ریشه‌های باورمندی مردم به مهدویت بیشتر به جنبه‌ها و نیازهای تمدنی بر می‌گردد و عملاً این جنبه‌ها در نظر مردم بر عوامل دیگر مانند روایات و اعتقادات مذهبی تفوق دارند.