پدیده قرآنی، چکیده اندیشه دینی مالک بن نبی

به گزارش ایکنا، مالک بن نبی، فیلسوف، نویسنده، مدرس و متفکر الجزایری است که در سال 1905 میلادی در این کشور به دنیا آمد. وی پس از تحصیلات عالی علمی به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین متفکران عربی ـ اسلامی قرن بیستم شناخته شد.

اندیشه‌های اصلاح‌طلبی دینی

بن نبی، از متقدمین و دارای تفکر تأثیرگذار در حوزه تجدد و اصلاح‌طلبی اسلامی بود که نسبت به مشکلات تمدن‌های بشری و تمدن اسلامی دغدغه و همت خاصی داشت.

از جمله اقدامات او می‌توان به ایجاد پارادایم تفکر اسلامی نوین اشاره کرد که تلاش‌های وی در بررسی مشکلات تمدن‌ها چه از لحاظ موضوعاتی که مورد بحث قرار می‌گرفت، و چه از نظر روش اتخاذ شده توسط خود او مورد اقبال اندیشمندان دیگر قرار گرفت.

برخی از اندیشمندان بر این باورند که بن نبی، نخستین متفکری است که چهارچوب مشکلات تمدنی را تبیین و عناصر کلیدی اصلاحات را تعیین کرده است.

این پژوهشگر الجزایری جزو نخستین کسانی بود که رویکرد منحصر به‌فرد و ویژه‌ای در کشف و دریافت مشکلات مسلمانان بر مبنای دو علم روانشناسی و جامعه‌شناسی داشت.

پدیده قرآنی؛ فرصت تأمل در گزاره‌های دینی

کتاب «پدیده قرآنی: مشکلات تمدن» که عنوان عربی آن (الظاهرة القرآنية: مشكلات الحضارة) است، در ابتدا به زبان فرانسوی نگارش و بعدها به زبان عربی ترجمه شد.

براساس مطالعه مقدمه کتاب او می‌توان دریافت که مالک بن نبى، تحت تأثیر «رخداد التقاط» و به‌منظور رویارویی با این پدیده، این کتاب را به رشته تحریر درآورده است(1).

نویسنده با بیان این‌ که مبنای اصلی کتاب تلاش برای ارائه روشی تحلیلی در راستای پژوهش و بررسی «پدیده قرآنی» است، دو هدف را در این اثر پی‌جویی می‌کند:

۱. فراهم‌سازی فرصت تأمل در دین و پویایی آن
۲. اصلاح شیوه‌های کهن و کلاسیک تفسیر قرآن کریم

وی با این اندیشه که مصر به دلیل داشتن امکانات چاپ مدرن و تلاش جوانان دانش‌پژوهش توانسته وسایل جدیدی را در اختیار تفکر اسلامی قرار دهد بیان می‌کند که این امر تحت تأثیر استعمارگران صورت گرفته و آنان فرهنگ را در خدمت سیاست خواسته و می‌خواهند.

در نظرگاه بن نبی، تمدن بشری، ترکیبی از سه عنصر انسان، سرزمین و زمان است. به این ترتیب، تمدن، حاصل تأثیر و برخورد انسان با میهن خویش در زمانی مشخص و در سایه‌ عقیده، شریعت و نظام است.

اعجاز در اندیشه بن نبی

این اندیشمند الجزایری همچنین در بیان عوامل مربوط به پدیده قرآنی، به تعریف لغوی، اصطلاحی و تاریخی اعجاز پرداخته و آیاتی را درباره اعجاز ذکر می‌کند.

او با ذکر ظهور هر پدیده در دوره خاصی از کشوری خاص مثل پدیده ریاضیات در مصر قدیم و مجسمه‌سازی در یونان باستان، متذکر می‌شود که هویت عرب جاهلی آن دوره در ادبیات و لغت و زبانش متبلور شده است. اعجاز قرآن تا زمان عباسیان از طریق مسائل ادبی و زبان‌شناختی آن بود، ولی پس از آن بُعد اعجاز قرآنی از لغت و اصطلاح به ذوق علمی تغییر ذائقه داد؛ یعنی مسلمانان به دنبال اثبات اعجاز قرآن با پدیده‌های علمی آن افتادند.

گفتنی است که چاپ‌های متعددی از این کتاب وجود دارد که از جمله آن می‌توان به چاپ بیروت در سال 2006 میلادی اشاره کرد.

از دیگر آثار مالک بن نبی می‌توان به «میلاد مجتمع: شبکة العلاقات الاجتماعیّة؛ وجهة العالم الاسلامی»، «مشکلة الثّقافة»، «المسلم فی عالم الإقتصاد» و «شروط النّهضة» اشاره کرد که از میان آن‌ها سه اثر به زبان فارسی ترجمه شده است.

اندیشه‌های ضد استعماری

بن نبی علاوه بر اندیشه‌های تمدنی منبعث از قرآن کریم، «استعمارپذیری» را یکی از مهم‌ترین معضلاتی می‌دانست که جامعه مسلمان با آن مواجه است و راه برون‌رفت از آن را برگرفته از قرآن«إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ؛ در حقيقت ‏خدا حال قومى را تغيير نمى‌دهد تا آنان حال خود را تغيير دهند(3)» می‌دانست و بر این اساس معتقد بود تنها راهی که می‌تواند تمدن اسلامی را به سعادت برساند، عمل به این دستور عقلانی است.

بن نبی ضمن ارج نهادن به آثار افرادی همچون سید قطب، داده‌های فرهنگی وی را تاریک و مبهم می‌دانست و برخی از شکست‌های مسلمانان را ناشی از عدم توجه به اهداف ثانویه دشمن و درگیری‌های  کلامی به نام رأی من و رأی دیگری می‌دانست.

اين اندیشمند برجسته الجزایری که از پیشگامان نهضت اسلامی معاصر در قرن بیستم میلادی بود، سرانجام در سال 1973 میلادی درگذشت.

گزارش از محمد باعزم

منابع:
1. مقدمه کتاب پدیده قرآنی، ص15
2. سحمرانی، ص 16؛ رجوع کنید به موسوعة السیاسة، ذیل «مالک بن نبی»
3. رعد/11

انتهای پیام