تبیین روش‌های مهم در شرح نهج البلاغه
گروه شبکه‌های اجتماعی ــ حجت الاسلام و المسلمین علی نصیری ضمن ارائه توضیحاتی پیرامون مهم‌ترین روش‌ها در شرح و تفسیر نهج البلاغه دو روش تفسیر ترتیبی و تفسیر موضوعی را تبیین کرد.
به گزارش ایکنا؛ در کانال تلگرامی حجت الاسلام و المسلمین علی نصیری، استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه و مدیر موسسه معارف وحی و خرد مطلبی در مورد روش‌های شرح و تفسیر نهج البلاغه با توجه به کتاب تفسیر موضوعی نهج البلاغه ایشان منتشر شده است که در پی می‌خوانید:
برای شرح و تفسیر نهج البلاغه از دو روش میتوان بهره جست که عبارت‌اند از: 1- تفسیر ترتیبی؛ 2- تفسیر موضوعی.
1- تفسیر ترتیبی
چنان که میدانیم سید رضی، نهج البلاغه را بر اساس خطبهها، نامهها و کلمات قصار تنظیم کرده است. رایجترین روش تفسیر نهج البلاغه که عموم شروح این کتاب بر اساس آن تنظیم شده، تفسیر آن بر اساس ترتیب و چینش کنونی است که بر اساس آن مفسر این کتاب، گام به گام و با رعایت چینش نهج البلاغه به تفسیر گفتار حضرت امیر (ع) می‌پردازد.
شروحی همچون شرح قطب الدین راوندی، شرح علامه خویی، شرح ابن ابی الحدید و پیام امام از آیت الله مکارم بر همین اساس سامان یافتهاند.
2- تفسیر موضوعی
از جمله شیوههای رایج در تفسیر نهج البلاغه تفسیر موضوعی است؛ به این معنا که مفسر یک موضوع یا مسأله را از لابلای موضوعات مختلف از میان خطبهها، نامهها و کلمات قصار نهج البلاغه انتخاب کند و با رعایت قواعد تفسیر و مراجعه به آراء صاحب نظران مدالیل آنها را بدست دهد.
هدف اصلی این روش بدست آوردن نظرگاههای حضرت امیر(ع) به عنوان یک آموزه دینی درباره مسایل مختلف است. بدون تردید برای چنین هدفی کارآمدترین کار تفسیر موضوعی است؛ زیرا چه در تفسیر ترتیبی و چه در تفسیر صدوری نگاه مفسر تنها به یک فقره و یک بخش از گفتار امام معطوف میگردد و چنین روشی مجال لازم به او برای اندیشیدن در تمام سخنان مرتبط با آن موضوع را نمیدهد.
از سویی دیگر، باید دانست که تفسیر موضوعی میتواند به صورت گسترده و جامع و ناظر به همه موضوعات مورد توجه نهج البلاغه انجام شود و نیز میتواند ناظر به یکی از موضوعات این کتاب انجام گیرد. البته آثاری که تا کنون بر اساس روش تفسیر موضوعی ارایه شده از نوع دوم بوده است.
شیوههای دستیبابی به نظرگاههای نهج البلاغه
1- مراجعه به معاجم لفظی نهج البلاغه
در معاجم لفظی مجموعه سخنان امام بر اساس واژههای بکار رفته در آنها و بر اساس حروف الفباء تنظیم می‌شود. کتابهای «المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه» از محمدکاظم محمدی و محمد دشتی و «الکاشف الی الفاظ نهج البلاغه» از سید جواد مصطفوی از جمله این دست از کتباند.
البته باید اذعان کرد که این روش برای بدست دادن مدالیل نهج البلاغه درباره یک موضوع بسیار ناکارآمد است؛. زیرا بسیار نادر است که یک موضوع تنها در قالب یک واژه انعکاس یافته باشد، بلکه به عکس موضوعات نهج البلاغه در قالب واژههای مختلف و حتی واژه های غیر همگون منعکس شده است.
2- مراجعه به معاجم موضوعی نهج البلاغه
بر اساس این روش، نخست هندسهای از مباحث و موضوعات نهج البلاغه تنظیم شده و بر اساس آنها تمام سخنان امام ذیل هر موضوع استخراج شده و انعکاس مییابد.
به عنوان نمونه اگر مسألهای نظیر آفرینش انسان از نگاه نهج البلاغه یک موضوع تلقی گردد، تمام خطبهها، نامهها و کلمات قصار حضرت امیر(ع) که ناظر به این مسأله است، ذیل آن انعکاس مییابد.
كتابهای «المعجم الموضوعی لنهج البلاغه» از اویس کریم محمد، «تصنیف نهج البلاغه» از لبیب بیضون، «الهادی الی موضوعات نهج البلاغه» از آیت الله علی مشكینی، مجموعه نه جلدی «فرهنگ آفتاب» از عبدالمجید معادیخواه و «المعجم لموضوعات نهج البلاغه» از کاظم ارفع از جمله آثار در این زمینه به شمار میروند.
گرچه معاجم موضوعی نهج البلاغه در بدست دادن نظرگاه حضرت امیر (ع) درباره موضوعات از روش معاجم لفظی کارآمدترند، اما با این حال حداقل با دو کاستی روبه‌رو هستند:
1- هندسه موضوعات و مسائلِ مورد توجه در نهج البلاغه که صاحبان این دست از آثار بدست می‌دهند، عموماً فاقد جامعیت لازم است و بسیاری از موضوعات مورد غفلت قرار گرفته است.
2- استخراج گفتار حضرت امیر(ع) متناسب با موضوعات مورد نظر به احاطه زیاد به جوانب گفتار امام و مدالیل آشکار و پنهان آن و در یک کلمه به ژرف اندیشی زیاد بستگی دارد که در عموم موارد دلالتهای مطابقی و مستقیم عبارتها مطمح نظر قرار میگیرد و در نتیجه تصویری جامع از همه آن چه امام درباره یک موضوع مد نظر قرار داده، در اختیار قرار نمیگیرد.
3- مراجعه مستقیم به نهج البلاغه
با توجه به کاستیهای دو روش پیشین در بدست دادن نظرگاههای نهج البلاغه، میتوان از روش «مراجعه مستقیم به نهج البلاغه» به عنوان بهترین روش یاد کرد. بر اساس این روش، پس از تعیین موضوع یا مسأله مورد نظر، سراسر نهج البلاغه از آغاز تا پایان با ژرف اندیشی و تاملات لازم و با امعان توجه به انواع دلالتهای مطابقی، التزامی، تضمنی، دلالت اقتضا و اشاره استخراج می‌شود، آن گاه مدالیل هر یک از عبارتها مورد بررسی قرار گرفته و با نگاه مجموعی به آنها نظرگاه اصلی نهج البلاغه ارایه میگردد.
انتهای پیام
